Hội tụ hương vị núi rừng

PTO- Mấy năm nay, đi hội Đền Hùng về, tôi luôn tay xách nách mang những món ngon “tậu” được từ các trại văn hoá của các huyện, thành, thị trong tỉnh như bánh chưng Cát Trù (Cẩm Khê), lúa nếp gà gáy Mỹ Lung (Yên Lập), chuối cô đơn (Tân Sơn), khoai tầng (Thanh Sơn), bánh đúc bột lọc Vũ Yển (Thanh Ba)... Không chỉ “săn” được các sản phẩm “độc” của các địa phương trong tỉnh, tôi còn được thưởng thức các món ăn độc đáo tại các trại văn hoá có đông người dân tộc thiểu số như Tân Sơn, Thanh Sơn, Yên Lập. Đất nguồn cội của dân tộc, Phú Thọ cũng là nơi sản sinh ra nhiều đặc sản hấp dẫn khiến ai lỡ nếm một lần rồi cứ bâng khuâng nhớ mãi.

Mâm cỗ với những món ăn độc đáo của người Mường huyện Yên Lập.

Lần đầu tiên ngồi trong ngôi nhà sàn của huyện Tân Sơn dưới chân núi Nghĩa Lĩnh thưởng thức rượu hoãng cùng các món ăn dân tộc, tôi thấy mình may mắn hơn nhiều người khác khi vừa được ăn vừa học được cách chế biến các món ăn độc đáo của người vùng cao. Nhiều món ăn được bày trên lá chuối thoạt nhìn tưởng đơn giản nhưng lại tốn không ít công sức như món rêu đá nướng. Để có được món ăn này, người dân xã Đồng Sơn huyện Tân Sơn phải lội suối Thân để tìm rêu hái. Hái rêu cũng đòi hỏi phải có kinh nghiệm. Người đi hái rêu phải lựa theo chiều nước chảy để rêu không bị nát và không được hái cả gốc rêu, chỉ hái phần thân non tơ sạch sẽ. Rêu hái về phải đem ra hòn đá to ven suối, lấy dùi gỗ đập thật mạnh đến khi nào rêu mềm nhũn rồi thả vào rổ, ngoáy tít dưới suối. Công việc đập rêu phải nhẫn nại, đập và rửa rêu nhiều lần cho đến khi rêu quấn quện vào nhau như chiếc áo vắt, tiếp đó bắt đầu tỉ mẩn vạch từng sợi rêu để nhặt cỏ rác, đá sỏi lẫn trong rêu. Khi rêu đã sạch và mềm, cho chút nước mắm, muối, tỏi, hạt dổi, hạt mắc khén (một loại hạt cay, thơm nức chỉ mọc trong rừng), ớt, gừng, lá chanh, một chút lá đu đủ bánh tẻ băm nhỏ rồi gói gọn trong chiếc lá chuối tươi, sau đó vần trên than nóng. Rêu vần trên than nóng càng lâu thì món rêu sẽ càng nhừ và càng ngon.

Ngoài món rêu đá nướng, món vịt lạp cũng là món đặc biệt hấp dẫn của người vùng cao. Nguyên liệu để làm món này đòi hỏi phải là vịt được nuôi bằng ngô, thóc và thả ngoài suối, ngoài ruộng mới thơm. Để làm được món này, đầu tiên người ta lọc thịt thái mỏng sau đó đem trộn với hoa chuối xắt mỏng và các loại gia vị khác trong đó đặc biệt là hạt dổi và lá dổi. Sau đem bỏ tất cả vào ống giang, nút kín và đun trên lửa cho đến khi không còn thấy sôi và sủi bọt nữa thì bỏ ra ăn. Món lạp vịt có vị ngon đặc trưng bởi sự hòa lẫn các loại gia vị trong ống tre và quan trọng là không bị bay mất mùi thơm, vị ngon của món ăn. Món này đặc biệt không hôi mùi vịt mà lại thanh thanh, thơm ngậy nhưng không ngán.

Ngoài những đặc sản nổi tiếng của từng vùng như bánh tai thị xã Phú Thọ, cơm nắm lá cọ là người Phù Ninh, hay thịt chua Thanh Sơn... đến với vùng đất nguồn cội, du khách còn được thưởng thức những món ăn tuy không cao sang nhưng đậm đà hương vị Đất Tổ đó là món cá Sỉnh chỉ có ở ngòi Lao, món cơm non đặc sản của người Mường ở Mỹ Lương (Yên Lập). Cơm non được làm từ một loại gạo nếp cái tốt nhất mà họ trồng. Khi lúa vừa chín (lúa đang ở giai đoạn đỏ đuôi), người Mường cắt lấy những bông to đem về luộc chín, sau đó phơi hoặc sấy khô giòn cho vào cối giã cả bông rồi lọc lấy gạo.

Lấy lá gừng (hoặc lá giềng) rửa sạch, giã nát vắt lấy nước rồi đem đun sôi. Nước sôi, cho gạo vào, không để gạo sôi quá 2 phút, sau đó đem vần. Khi cơm chín sẽ có màu xanh, xơi ra gói lại bằng lá dong, nén chặt. Khi gói chiếc bánh có hình thù nhỏ như bánh cốm hoặc bánh chưng con trông sẽ đẹp mắt và tiện lợi khi ăn. Người Mường không gọi đó là bánh mà gọi là cơm non. Cơm non có vị thơm ngon ngọt ngào của hương lúa đầu mùa hòa quyện với hương vị của nước lá gừng (giềng) tạo nên mùi vị hấp dẫn lạ thường.

Qua trại văn hóa huyện Lâm Thao, mùi thơm của món xáo chuối như níu giữ bước chân. Món xáo chuối được làm từ các nguyên liệu: Chuối, xương, tương, riềng, tiết lợn và các gia vị khác như: Hạt tiêu, bột ngọt… Xương phải là loại xương sườn nhiều thịt, chặt nhỏ, tẩm gia vị rồi đem đảo qua trên chảo. Chuối cũng phải là loại chuối tiêu còn xanh, nhưng không được quá non, hay già quá. Vì như vậy sẽ làm mất đi vị ngon của chuối.

Món xáo chuối là một món ăn dân dã song lại rất sang. Nó xuất hiện trong những bữa tiệc cưới, khao họ, đám giỗ… thậm chí cả đám hiếu cũng không thể thiếu món ăn này. Xáo chuối ăn ngon nhất khi còn nóng. Người ăn bị cuốn hút bởi mùi thơm lừng từ riềng tỏa ra, bởi vị ngọt của tương, chuối, xương và của tiết lợn. Sự kết hợp của năm nguyên liệu chính này cùng với vị đậm đà của gia vị đã làm nên một món ăn đặc trưng truyền thống của người dân quê hương đất Tổ.

Sau khi thưởng thức hầu hết các món ăn độc đáo, tôi còn được gói phần mang về một nắm xôi sắn của người Dao huyện Thanh Sơn. Để làm xôi, ngay từ khi lấy sắn trên nương người ta lựa chọn những củ sắn nây đều, da xoăn, ít rễ bám. Sau khi bóc vỏ, rửa sạch, sắn được nạo thành sợi nhỏ, cho vào khăn sạch vắt qua nước rồi đem trộn cùng với gạo nếp nương đã ngâm và cho vào chõ. Chõ để xôi sắn phải là loại chõ sành, đáy chõ được lót vỉ tre đan, thành chõ để thêm vài chiếc lá nếp thơm. Đặt chõ xôi lên nồi nước trên bếp, trước lúc nổi lửa, người ta không quên xếp lá chuối đều quanh miệng nồi nơi tiếp xúc với chôn chõ chỉ để lại một khoảng vừa đủ cho hơi nóng từ nồi cách thủy hút lên làm chín xôi.

Xôi chín, đổ dàn đều ra mẹt, hơi bốc thơm lừng, những hạt xôi nếp dẻo, trắng trong, những sợi sắn trắng ngà, bở tơi khiến không ai có thể làm ngơ. Xôi sắn dẻo thơm chấm muối vừng, muối ớt hoặc ăn kèm cá nướng rất ngon.

Những món ăn ngon của người vùng cao trên quê hương Đất Tổ - Cội nguồn phát tích dân tộc Việt mỗi năm lại hội tụ dưới chân Nghĩa Lĩnh như mời gọi du khách hãy dừng chân thưởng thức để rồi nhớ mãi không quên.

Chi Hương