Món ngon làng Sỏi

Các nguyên liệu để làm món cuốn cão.

PTĐT-Người dân xã Thạch Sơn, huyện Lâm Thao từ bao đời nay luôn gọi làng quê mình với cái tên vừa lạ vừa thân thương dù không biết tên ấy có tự khi nào, chỉ biết rằng qua bao thế hệ, đến nay người dân nơi đây và cả những xã khác vẫn gọi Thạch Sơn là làng Sỏi: “Thạch Sơn lắm đá, Thạch Sơn sỏi”. Cái tên dù nôm na, mộc mạc nhưng lại khái quát được phần nào về một làng quê được hình thành trên vùng đất cằn cỗi, đầy sỏi đá nhưng con người lại vô cùng mạnh mẽ, nỗ lực vươn lên xây dựng kinh tế và gìn giữ vun đắp những giá trị văn hóa từ thời cha ông. Về làng Sỏi người ta nghĩ ngay đến hai món ăn không thể thiếu trong mỗi bữa cỗ dù lớn, dù nhỏ đó là cuốn cão và bánh hòn.

Không biết món cuốn cão ở làng Sỏi có từ bao giờ, ai là người đầu tiên sáng tạo nên món ăn đặc biệt ấy. Xưa kia người dân nơi đây gọi con tôm càng là con cão, cách gọi tên này ngày nay vẫn còn không ít người trong làng sử dụng. Món ăn là sự tổng hợp của nguyên liệu, nhiều màu sắc với màu đỏ của tôm, màu xanh của rau thơm, củ kiệu, màu trắng của thịt ba chỉ luộc và bún, giò lụa, màu vàng của trứng rán… Những con tôm được lựa chọn to chừng ngón tay út, đều nhau được rang lên phải đạt độ giòn và ngả màu hơi đỏ. Củ kiệu để cả lá, nhặt bỏ rễ và đem luộc chín. Trứng rán, thịt lợn ba chỉ luộc, giò lụa và bún, tất cả được thái thành miếng nhỏ dài để dễ xếp và dễ cuốn với kiệu. Để có một miếng cuốn cão ngon vừa miệng, người ta xếp các loại thực phẩm đã thái sẵn mỗi loại một miếng cùng một ít rau mùi sau đó dùng lá của củ kiệu cuốn lại.

Trước đây, khi cuộc sống còn nhiều khó khăn, thiếu thốn, không phải thức ăn gì cũng sẵn có như bây giờ, để có đĩa cuốn cão dâng lên tổ tiên vào ngày giỗ hay những ngày trọng đại, bà con nơi đây thường đi cất vó ngoài đồng chiêm trũng, hay ao làng khi trời về khuya. Đồ nghề chỉ cần chiếc vó con làm bằng vải xô cho dễ róc nước, 2 thanh tre uốn cong làm gọng vó, khâu vào 4 góc vải xô, một chiếc rá (rá vo gạo), đậy mấy túm lá tre, lá nhãn để đựng tôm không nhảy ra; cùng với đó là một bát thính đã rang thơm phức để làm mồi; một cây gậy có mấu dài để cất vó, tất cả thế là đủ đồ nghề để cất vó tôm đồng. Người làng Sỏi xưa đến nay dù có khó khăn thiếu thốn vẫn luôn cố gắng để trong mâm cỗ luôn có món cuốn tôm truyền thống của cha ông xưa. Bây giờ khi cuộc sống đã nhiều đổi thay, mọi thứ tiện lợi hơn nên cũng dễ dàng trong việc làm món ăn này, trẻ nhỏ ở làng cứ độ 10 tuổi trở đi đã được ông bà cha mẹ hướng dẫn cách làm để đời nối đời không bao giờ mai một.

Món bánh hòn vẫn được bao thế hệ người làng Sỏi lưu truyền bao đời nay.

Cùng với cuốn cão, món bánh hòn là một trong hai món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ người làng Sỏi. Người dân làng Sỏi xưa kia chủ yếu làm nghề nông, bởi vậy, món bánh hòn chính là một trong những sản phẩm đậm chất nông nghiệp. Nguyên liệu chính để làm bánh hòn là gạo tẻ, để bánh có độ dẻo, ngon người làm còn phải chọn loại gạo phù hợp, gạo được ngâm nước rồi dùng cối xay. Để tạo độ trong cho bánh người ta thường dùng vỏ sở, vỏ bưởi… đốt thành tro rồi ngâm trong thùng khoảng 5 ngày, nước được thay hàng ngày, sau đó đem lọc lấy nước trong, để khi nấu cho vào cùng bột bánh tạo độ trong và dai cho bánh. Khi nấu khuấy đều tay cho đến khi nào bột trong đặc lại là được. Sau đó khi còn nóng dùng muôi lấy một lượng vừa phải đặt ra mâm và đặt nhân vào giữa rồi khép lại cho tròn. Nhân bánh được làm bằng thịt nạc băm, mọc nhĩ, hành và một ít lá chanh thái nhỏ tạo mùi thơm. Ăn bánh lúc nóng sẽ cảm nhận được độ dẻo, dai ngon. Dù một vài địa phương khác cũng có món bánh tương tự như vậy với tên gọi khác nhưng từ xưa đến nay, bánh hòn làng Sỏi vẫn mang một sắc vị riêng không lẫn vào đâu được và cho đến nay nhắc đến người Thạch Sơn người ta nghĩ ngay đến món bánh hòn.

Ngày nay, hai món ăn này ngày càng được đông đảo người dân ở nhiều nơi biết đến, nhất là các xã lân cận vẫn thường đặt vào cỗ cưới đám hỏi hoặc những dịp lễ trọng. Con cháu làng Sỏi dù mỗi người một nơi vì cuộc sống mưu sinh nhưng luôn nhớ đến món ăn truyền thống của tổ tiên, để giữ và lưu truyền cho thế hệ con cháu sau này.

Hương Thu