Rau rừng đồ - Độc đáo món ăn của người Mường

PTO- Nhắc đến ẩm thực của người Mường, thực khách thường nghĩ ngay đến những món ăn đơn giản, dân dã mang hương vị của núi rừng, sông suối như: món cá suối, thịt lợn rừng, măng chua... mà ít người được biết đến món rau rừng đồ (rau được nấu chín như xôi gạo nếp). Với đồng bào dân tộc Mường ở vùng cao Thanh Sơn, Tân Sơn, Yên Lập, từ những loại rau rừng bình dị, gần gũi trong vườn nhà, trên vách núi, đồng bào đã chế biến nên món rau rừng hết sức độc đáo, hấp dẫn mang đặc trưng riêng.

Từ bao đời nay, rau rừng đồ đã trở thành một món ăn quen thuộc trong bữa cơm của đồng bào dân tộc Mường. Do đặc điểm tập quán sinh sống, thích những loài rau có vị chua, chát, đắng, nên món rau đồ được đồng bào khá ưa chuộng. Theo họ, rau đồ được làm chín bằng phương thức đồ sẽ giữ được hương vị màu sắc của các loại rau. Món rau rừng đồ được tạo thành từ nhiều loại rau khác nhau, thông thường, đồng bào sẽ hái các loại rau quanh nhà như: rau lang, rau bí, rau dền cơm, rau ngải cứu, lá tía tô, lá lốt, cà rừng (loại cà quả nhỏ như cà pháo nhưng có gai), hoa chuối rừng, rau cải đồng… và không thể thiếu được trong món rau đồ đó là ngọn và lá đu đủ bánh tẻ cùng những chùm hoa đu đủ đực trắng tinh (có nơi còn thêm lá đắng cảy). Chúng được sử dụng để tạo ra vị đắng cho các món ăn.

Về cách chế biến, các loại rau sau khi rửa sạch, được thái nhỏ, mỏng, trộn đều, rồi đồ lên bằng chõ gỗ. Chờ cho nước sôi thì cho rau vào chõ gỗ để đồ. Sau khoảng 15-20 phút, khi ngửi thấy mùi thơm của các loại rau, đặc biệt là lá lốt, có nghĩa là rau đã chín. Rau được đồ chín bằng hơi nên không nát, khi chín những loại rau này vẫn giữ được sắc màu, rất đậm đà. Rau đồ đạt tiêu chuẩn đòi hỏi phải giữ được màu xanh của các loại rau, màu trắng của quả cà rừng, của hoa đu đủ đực và màu nâu nhạt của hoa chuối rừng. Đồng thời, phải giữ được vị chát, đắng đặc trưng của rau ngải cứu, lá đu đủ.

Rau đồ có thể xem như một món ăn rất truyền thống của người Mường, đồng bào đi làm nương về cũng có thể hái rau rồi làm món ăn này. Điều đặc biệt hơn, trong các loại rau rừng đồng bào đem đồ cũng có những vị thuốc là những loại rau có vị đắng, chát có tác dụng rất tốt trong phòng chống cảm cúm, chống các loại gió độc, tăng sức đề kháng cho cơ thể...

Bà Đinh Thị Văn, xóm Cầu, xã Thạch Khoán cho biết: Gia đình tôi ưa thích món rau đồ, mỗi loại rau đều có hương vị riêng, đây là món ăn khá đơn giản. Tuy nhiên để món rau đồ thêm đậm đà thì phải được ăn kèm với nước chấm lòng cá. Để tạo thành nước chấm này, người chế biến phải chuẩn bị: lòng cá, nghệ, ớt, cà chua, hành lá và mẻ. Các nguyên liệu được trưng lên, khi sánh lại là được. Bà Văn cho biết thêm, nước chấm muốn đạt yêu cầu thì phải chọn được lòng cá ngon, đồng bào Mường ở đây thường lấy lòng cá chép, làm sạch sẽ rồi ướp với những gia vị quen thuộc nói trên. Điều đặc biệt là phải dùng chính mỡ của con cá đó để xào lòng cá. Nước chấm lòng cá chế biến xong sẽ có màu vàng đậm của nghệ tươi cùng vị béo ngậy của lòng cá. Đó cũng là lúc mọi người cùng nhau thưởng thức hương vị đậm đà của món rau rừng đồ. Vị chát, đắng tự nhiên ở đầu lưỡi như hòa quyện cùng với vị béo, ngọt, cay, thơm của thứ nước chấm lòng cá sẽ để lại cho thực khách ấn tượng khó quên.

Không biết tự bao giờ, món rau rừng đồ chấm lòng cá còn trở thành một món ăn đặc sản được đồng bào người Mường dùng tiếp khách quý. Món ăn tuy bình dị nhưng chứa đựng tấm lòng hiếu khách của đồng bào. Thưởng thức rau rừng đồ chấm lòng cá cũng là cơ hội để du khách hiểu hơn về đời sống văn hóa ẩm thực vốn rất độc đáo, phong phú của các thế hệ người Mường trên mảnh đất vùng cao xa xôi mà thương mến.

Phùng Huyền Trang