Chữ hiếu thời nay

PTO- Theo Hán tự, chữ "Hiếu" gồm chữ "Lão" ở trên (lược bớt phần dưới) và chữ "Tử" ở dưới. "Hiếu" tức là mối quan hệ cha trên, con dưới; suy rộng ra là đạo nghĩa của con cháu đối với cha mẹ, ông bà, tổ tiên. Bài học đầu tiên của “Đạo làm người”, chữ hiếu đóng vai trò nền tảng đạo đức của xã hội. Cuộc sống dẫu đổi thay, nhiều giá trị đạo đức truyền thống có nguy cơ bị xói mòn nhưng hiếu - nghĩa vẫn luôn là nét đẹp của đạo lý làm người, không phụ thuộc vào hoàn cảnh và điều kiện sống mà do ý thức quyết định. Nói cách khác, hành động báo hiếu ông bà, cha mẹ phải xuất phát từ cái tâm hướng thiện, thể hiện qua những việc làm hằng ngày trên cả 2 phương diện vật chất và tinh thần. Nếu như chữ hiếu thời xưa mang nặng tính áp đặt, lễ nghi thì chữ hiếu thời hiện đại cần đi sâu vào hành động cụ thể, xây dựng tình cảm trong gia đình dựa trên tinh thần bình đẳng, dân chủ, sẻ chia và tâm lý phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh thực tế…

Đạo hiếu thể hiệ­n qua hành động chăm sóc của con cháu với ông bà, cha mẹ, nhất là khi đau ốm. Ảnh: Lê Hoàng

Khi nhắc đến gia đình cụ Nguyễn Thị Giá ở xóm Đồng Phú, xã Minh Đài, huyện Tân Sơn, người dân quanh vùng ai cũng tấm tắc ngợi khen cơ nghiệp hưng thịnh, gia đạo phú quý. Nhiều năm nay, trong nhà cụ chưa bao giờ xảy ra cãi cọ, to tiếng. 10 người con cả trai gái, dâu rể cùng 26 cháu chắt sống kề cận trong xã, nhà cụ luôn rộn tiếng cười vui của con cháu đến thăm hỏi, chăm sóc, trò chuyện. Đặc biệt, người con dâu trưởng Trần Thị Phương 35 năm vẫn ngày ngày chăm chút cho cụ từ miếng ăn, giấc ngủ. Từng là giáo viên của Trường THPT Minh Đài, năm nay cũng đã bước qua tuổi 60, lên chức bà nội, bà ngoại, mỗi lời nói, hành động báo hiếu sâu nặng tính nhân văn của bà Phương luôn là tấm gương sáng để con cháu trong họ tộc và bà con chòm xóm học tập, noi theo. Bà tâm sự: “Mẹ tôi năm nay đã 94 tuổi, sức khỏe giảm sút nhiều, tính khí người già thất thường nên mẹ con không thể tránh khỏi những va chạm, mâu thuẫn. Những lúc ấy, mình là con phải biết nhẫn nhịn, làm mẹ vui, tránh cáu giận ảnh hưởng đến sức khỏe. Cụ vất vả cả đời sinh thành, dưỡng dục các con, trong đó có chồng tôi. Chăm sóc mẹ vừa là trách nhiệm mà cũng là đạo lý, tình cảm của những người con chúng tôi. Chỉ mong cụ khỏe mạnh, vui vầy cùng con cháu, gia đình hòa thuận, hạnh phúc là tôi thấy vui, mãn nguyện lắm rồi.…”. Nghe chuyện gia đình cụ Giá và những lời bộc bạch của người con dâu hiếu thảo lại thấy chạnh lòng khi nghĩ đến những chuyện đau lòng, bất hiếu đang diễn ra ngày càng nhiều trong xã hội. Nhiều người đã đổ lỗi cho hoàn cảnh, bận rộn công việc, xã giao mà không còn dành thời gian cho cha mẹ, ông bà trong bữa cơm đầm ấm. Những lúc cha ốm mẹ đau lại chọn giải pháp thuê người giúp việc hoặc đưa vào trung tâm dưỡng lão... Vì thế, không ít cụ con cái đông đàn nhưng lại ở với người giúp việc. Hằng tuần, hằng tháng con cái gửi cho cha mẹ ít tiền, coi như đã làm xong phận sự. Thậm chí, trong xã hội còn xảy ra những việc con nhẫn tâm sát hại chính cha mẹ ruột của mình; anh em bất đồng bỏ rơi cha mẹ, đẩy cha mẹ tự bươn chải mưu sinh. Một bộ phận giới trẻ thờ ơ, lãnh đạm, ích kỷ, sống chỉ biết mình, không nghĩ đến cha mẹ… Mặt khác, cũng không ít người lầm tưởng làm tròn chữ Hiếu là lo đầy đủ cho cha mẹ về mặt vật chất, “ép” cha mẹ sung sướng theo chủ quan cá nhân. Thế nên mới có chuyện đón cha mẹ lên thành phố phụng dưỡng trong phòng kín sang trọng, điều hòa hai chiều, ti vi màn hình phẳng, nền gạch bóng lộn, sáng choang, ngày ba bữa cơm bưng nước rót, mà chưa được một tuần các cụ đã nằng nặc đòi về quê vì không quen môi trường sống ngột ngạt, nhớ đến cồn cào chén chè đặc, hơi thuốc lào, miếng trầu với những buổi chiều trò chuyện cùng bạn già hàng xóm dưới hiên nhà rợp mát bóng cây…

Theo cội nguồn văn hóa, chữ Hiếu được hiểu theo ba nghĩa căn bản là đối xử tốt với cha mẹ, noi theo chí hướng của tổ tiên và giữ tang lễ cho đúng cách. Người Việt vốn có truyền thống trọng tình, chữ Hiếu luôn có sẵn trong tâm thức, là nét đẹp trong tâm hồn mỗi người. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay, trước sự tác động của mặt trái kinh tế thị trường, đô thị hóa, công nghiệp hóa, văn hóa phương Tây du nhập..., gia đình người Việt có những biến đổi rất lớn, chữ Hiếu có nguy cơ, thách thức, mai một. Tình trạng người già bị ngược đãi xảy ra ngày càng nhiều. Nhiều đứa con bất hiếu đã thẳng tay đuổi bố mẹ già ra khỏi nhà, thậm chí đánh đập dã man người đã mang nặng đẻ đau... vì coi họ là gánh nặng. Người già không nơi nương tựa phải vào trung tâm dưỡng lão hoặc lang thang, không những tạo ra áp lực lớn cho công tác an sinh xã hội mà còn là hồi chuông cảnh báo sự băng hoại, xuống cấp của các giá trị đạo đức.

Con cháu thường xuyên chăm sóc, động viên giúp cụ Giá luôn sống vui, khoẻ, hạnh phúc.

Có rất nhiều cách lý giải, bao biện xung quanh việc chối bỏ đạo hiếu của con với cha mẹ như: Cuộc sống hối hả, dưới áp lực của công việc, con cái không còn thời gian để quan tâm đến bố mẹ; người già sinh hoạt phải có giờ giấc, trong khi đợi con cái đi làm về, 7-8 giờ tối mới được ăn cơm nên để các cụ “chủ động” nấu riêng, chăm sóc nhau; quan niệm về chữ Hiếu trong xã hội hiện đại cũng khác rất nhiều. Trước đây, con cái hiếu lễ là phục tùng răm rắp kiểu “con cưỡng cha mẹ trăm đường con hư”, còn giờ, con cái không hoàn toàn nghe và làm theo lời cha mẹ nữa, họ làm theo cái đúng, như thế không có nghĩa là bất hiếu... Nói gì thì nói, việc hiếu thuận phải xuất phát từ cái tâm chứ không phải chỉ hành động theo nghĩa vụ. Dù cuộc sống có thay đổi, nhưng ý nghĩa chữ hiếu vẫn luôn bất biến, là sự tôn trọng, chân quý người sinh thành dưỡng dục mình và luôn luôn suy nghĩ về trách nhiệm với đấng sinh thành. Cội nguồn của chữ “Hiếu” xét cho cùng đó là sự biết ơn cha mẹ. Bởi không có cha mẹ thì cũng không có chúng ta ngày nay. Thế nên, nếu như con người có hiểu biết, có văn hóa, lòng biết ơn đối với cha mẹ mình, sẽ khắc phục được điểm mà chúng ta gọi là mặt trái của xã hội hiện đại. Cùng với việc làm sao để bậc sinh thành thấy yên tâm, tự hào, con cháu còn là sự tiếp nối của ông bà, cha mẹ, nếu sống đạo đức, tốt đẹp hay nói cách khác là biết bảo vệ, không đánh mất mình trước những biến đổi của xã hội cũng chính là thể hiện sự hiếu hạnh với cha mẹ. Hơn thế nữa, xuất phát từ tâm hiếu với cha mẹ, mỗi người có thể nhìn sâu, nhìn rộng ra xã hội để thấy được mọi người, những người cao tuổi cũng như ông bà, cha mẹ của mình từ đó tạo dựng, nhân lên mối quan hệ giữa người với người tốt đẹp trong xã hội. Và đây chính là đỉnh cao của chữ Hiếu - đạo lý sống tốt đẹp trong thời đại mới.

Cao Khôi