Tục ăn trầu -Nét đẹp văn hóa của người Việt

Mặc dù tuổi đã cao nhưng cụ Lê Thị Yêu vẫn tự bổ cau, têm trầu… …giã trầu cùng vui bên cháu chắt.

Là người Việt, có lẽ bất cứ ai cũng biết đến tục ăn trầu cau là một nét đẹp văn hóa truyền thống của cha ông từ thời xa xưa. Không chỉ nhắc nhớ về sự tích “Trầu cau”, mà ăn trầu còn thể hiện phong tục giao tiếp độc đáo của người Việt. Ngày nay, xã hội phát triển, tục ăn trầu cau không còn phổ biến, nhưng tại các làng quê nét đẹp văn hóa này vẫn còn hiện hữu…

Chuyện xưa kể rằng, có một chàng trai tên gọi Quang Lang. Chàng có tướng mạo cao lớn nên được nhà vua ban cho họ Cao. Sau khi lấy vợ, Quang Lang có hai người con trai đặt tên là Tân và Lang. Hai anh em lớn lên theo học đạo sĩ họ Lưu. Lúc đó, nhà họ Lưu có người con gái đến tuổi lấy chồng nên đã gả cho người anh. Từ khi Tân có vợ, hai anh em nhà họ Cao không còn thân thiết như trước. Một hôm, người em vì quá buồn tủi nên đã bỏ đi. Giữa đường, người em gặp một con suối lớn không vượt qua được, chàng vừa đói, vừa mệt, vừa khát và cứ thế lả đi rồi chết. Sau khi mất, chàng hóa thành phiến đá vôi. Vì mãi không thấy em trở về nên người anh đã lên đường đi tìm. Khi chàng đến bờ suối vì quá thương nhớ em nên đã chết và hóa thành cây cau mọc bên cạnh tảng đá vôi- hiện thân của người em. Vợ người của anh đi tìm chồng cũng chết bên bờ suối đó và hóa thành cây trầu leo vấn vít trên cây cau. Một hôm, Vua Hùng đi tuần dừng chân bên bờ suối và nghe được câu chuyện của gia đình nọ. Nhà Vua đã bảo cận thần hái một quả trên cây cau, ngắt một lá trầu rồi lấy ít vôi từ tảng đá. Vua nhai ba thứ đó thì thấy người nóng bừng như có hơi men, môi đỏ tươi sắc mặt hồng hào. Lúc ấy, ông đã thốt lên rằng “Tình yêu thương của họ thật là nồng nàn, thắm đỏ”. Vua bèn sai người lấy ba thứ ấy về rồi dạy dân lấy lửa nung đá cho xốp thành vôi rồi lấy trái cây, lá dây leo, cuộn chung lại mà ăn. Vua cũng ban chiếu chỉ rằng những lễ cưới, tiệc lớn nhỏ đều phải lấy những món này làm vật phẩm để tượng trưng cho tình nghĩa gắn kết. Kể từ đó, phong tục nhai trầu của người Việt ra đời và tồn tại cho đến ngày nay.

Trầu têm cánh phượng- Nét văn hóa của người Việt.

“Miếng trầu là đầu câu chuyện” thể hiện phong tục, nghi lễ ngoại giao của ông cha ta từ thời xưa. Đặc biệt, mâm lễ trầu cau không thể thiếu trong các đám cưới hỏi “mở đầu câu chuyện xin hỏi cưới vợ của nhà trai”. Mâm lễ thời xưa đựng trong khay gỗ vài ba quả cau lá trầu, còn ngày nay tùy vào điều kiện từng gia đình mà chuẩn bị mâm trầu cau lớn nhỏ khác nhau với những buồng cau sai trĩu, quả to căng tròn bóng bẩy xanh mướt xen lẫn râu cau tạo nên mâm lễ trầu cau ý nghĩa. Cùng với mâm lễ, tại các đám cưới của người Việt từ xa xưa đến nay cũng đều có những đĩa trầu cau, có thể têm mộc mạc, giản dị, còn nghệ thuật hơn là những miếng trầu têm cánh phượng từ những đôi bàn tay khéo léo khiến cho miếng trầu có sức hấp dẫn đặc biệt và để lại ấn tượng sâu sắc cho bất cứ ai được cô dâu chú rể mời trầu.

Trong thực hành tín ngưỡng, nghi lễ tâm linh, vào mỗi dịp lễ Tết, trong mỗi gia đình dâng lên ban thờ tổ tiên hoặc dâng lễ tại đình đền cũng không thể thiếu quả cau lá trầu. Đây là nét đẹp văn hóa của người Việt từ xưa đến nay, thể hiện sự tri ân đối với các bậc tiền nhân.

Trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, tục ăn trầu vẫn được duy trì ở nhiều vùng quê, như nhắc nhớ, giáo dục truyền thống văn hóa tốt đẹp của cha ông ta từ xưa để lại cho thế hệ trẻ hôm nay. Cụ bà Lê Thị Yêu ở thôn Cẩm Đội, xã Thụy Vân (TP. Việt Trì) năm nay đã 95 tuổi nhưng cụ vẫn nhai được trầu do hàm răng nhuộm từ thời trung tuổi vẫn chắc đều, đen bóng. Vừa nhai trầu cụ vừa kể: “Miếng trầu gắn bó với bà đến nay đã hơn nửa thế kỷ, bắt đầu từ những ngày đi cầy cấy, làm đồng cùng các mẹ, các chị. Ăn trầu là thói quen, là “thức ăn” không thể thiếu với bà. Giờ tuổi đã cao, thèm ăn trầu là lại bảo con cháu ra chợ quê mua trầu, cau, rễ (cây chay), vôi đã tôi… để làm nên vị không thể thiếu trong mỗi miếng trầu. Vị ngọt từ quả cau, vị cay từ lá trầu, vị đắng chát từ rễ cây và vị nóng từ vôi làm cho thơm miệng, đỏ môi, say lòng người”.

Nói về tục ăn trầu, ông Đặng Đình Thuận - Phó Chủ tịch Hội văn nghệ dân gian tỉnh cho biết: Miếng trầu cau tuy đơn sơ, mộc mạc nhưng nó chứa đựng ý nghĩa văn hóa giá trị, giúp gắn kết tình thân, “mở đầu câu chuyện” trong văn hóa giao tiếp, ứng xử. Ngày nay, tuy rằng phần lớn chỉ còn những người cao tuổi ở các vùng quê mới ăn trầu, nhưng tục ăn trầu vẫn còn nguyên giá trị văn hóa nhắc nhở thế hệ hôm nay biết đến và gìn giữ truyền thống tốt đẹp của dân tộc, truyền thống đạo hiếu cũng như ý nghĩa trong thực hành tín ngưỡng văn hóa tâm linh của người Việt.

Bạch Dương