Vui Tết nhảy cùng người Dao Xuân Thắng

Treo tranh là một trong những nghi lễ quan trọng

Hạ sơn từ những năm 1960 của thế kỷ trước, người Dao ở khu Xuân Thắng, xã Cự Thắng, huyện Thanh Sơn hiện còn lưu giữ được nhiều bản sắc văn hóa đặc sắc của người Dao quần Chẹt như Tết nhảy, lễ cấp sắc, lễ Tạ mả. Khi những cánh hoa đào bung nở đón mừng năm mới thì người Dao nơi đây lại rộn ràng tổ chức Tết Nhảy.

Bộ tranh thờ có ý nghĩa quan trọng với đồng bào Dao bởi không phải gia đình nào cũng được treo tranh thờ

Khu Xuân Thắng có 110 hộ, hơn 500 nhân khẩu quần tụ dưới chân núi Lưỡi Hái, cách trung tâm xã chừng 5km, đường vào khu đã được nhựa hóa, nhà văn hóa xây mới, cuộc sống người dân đã có nhiều đổi thay, 90% hộ có nhà xây kiên cố, cả khu chỉ còn 6 hộ nghèo, thu nhập bình quân đạt 36 triệu đồng/người/năm. Anh Dương Quang Hải- Cán bộ văn hóa xã Cự Thắng cho biết: Tết nhảy (nhiàng chầm đao) là một nghi lễ đặc biệt trong thờ cúng tổ tiên của người Dao Quần Chẹt, thường diễn ra vào tháng Chạp (tháng 12 âm lịch, trước tết Nguyên đán). Mục đích của Tết nhảy là thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên, Bàn Vương đã cứu mạng ngoài biển khơi năm xưa; con cháu luyện âm binh để bảo vệ cuộc sống của gia đình, dòng tộc; cầu xin tổ tiên phù hộ, che chở cho mọi thành viên trong gia tộc được mạnh khoẻ, ngày càng làm ăn phát đạt. Tết nhảy được tổ chức tại nhà tổ nơi có bàn thờ tổ tiên của cả một nhánh của dòng họ và đã khai quang bộ tranh Tam Thanh. Để tổ chức một lễ “nhiàng chầm đao”, gia đình thuộc nhà “cái” phải chuẩn bị đầy đủ lương thực, thực phẩm, các nhu yếu phẩm cần thiết khác làm lễ vật dâng cúng và đủ để thết đãi người dân trong khu suốt thời gian diễn ra Tết nhảy.

Dâng cơm cúng, báo cáo mời tổ tiên về ăn Tết

Là một trong hai gia đình trong khu được chọn tổ chức Tết Nhảy năm nay, gia đình ông Dương Trung Vượng đã chuẩn bị đầy đủ, chu đáo lễ vật cho phần lễ và phần hội. Ông Vượng phấn khởi cho biết: Tết Nhảy sẽ diễn ra trong 3 ngày 3 đêm theo đúng tập tục của người Dao. Tuy nhiên năm nay do ảnh hưởng của dịch bệnh COVID- 19 nên số lượng khách sẽ không nhiều như khi chưa có dịch.

Múa chuông, múa rùa là phần đặc trưng nhất trong Tết Nhảy của người Dao

Để chuẩn bị tổ chức Tết Nhảy, gia đình ông Vượng đã có sự chủ động trong phát triển chăn nuôi, trồng trọt để đảm bảo đủ lượng thực, thực phẩm cho ba ngày Tết, rồi nhờ người chọn ngày đẹp hợp với tuổi, nhờ người giúp đỡ việc nấu cỗ, bóc giấy bản làm tiền lễ, đẽo dao, kiếm làm đạo cụ phục vụ buổi lễ...; sau đó mời họ hàng, làng xóm đến dự tiệc chung vui… Đúng sáng ngày mùng 7/12 (tức mùng 5 tháng Chạp), các nam thanh nữ tú tề tựu ở nhà ông Vượng, hỗ trợ gia chủ mổ lợn, gà, vịt, giã bánh dày, trang trí nhà cửa, dán cờ giấy, làm các bộ dao, kiếm, lệnh bài... tượng trưng cho những công cụ, vũ khí mà tổ tiên xưa dùng để lao động và chống giặc. Trên đạo cụ dán trang trí hình hoa văn các màu xanh, đỏ, tím, vàng... trông rất sống động, bắt mắt, tiếng nói cười rộn vang.

Tết Nhảy gồm 3 phần chính: Khai lễ, Chính lễ và Lễ tiễn đưa. Điều hành các phần lễ có thầy cúng, phụ các thầy cúng là những người đàn ông đã trải qua lễ cấp sắc. Gia đình thực hiện nghi lễ mở và treo các bộ tranh thiêng của người Dao là bộ Tam thanh, Hành sư lên xung quanh tường nhà. Trong phần khai lễ, thầy cúng lập đàn lễ, bày biện lễ vật, mời các thần linh, gia tiên về dự lễ. Phần chính lễ là quan trọng nhất và có thời gian dài nhất, bắt đầu bằng lễ khai đàn và kết thúc bằng lễ chiêu binh. Xuyên suốt nội dung phần chính lễ là các điệu múa, lời hát kết hợp với tiếng chiêng, trống, kèn rộn ràng. Nội dung câu hát, điệu nhảy kể lại quá trình vượt biển, tái hiện quá trình lao động, chiến đấu chống giặc, muông thú bảo vệ dân làng của các bậc tiền nhân... Trước khi kết thúc phần lễ chính, thầy cúng làm nghi thức mời tổ tiên về chứng giám lòng thành của con cháu. Phần cuối cùng của Tết Nhảy là lễ tiễn đưa, sau nghi lễ chiêu binh mọi người bắt đầu làm cỗ cúng Bàn Vương, thần thánh và tổ tiên. Trước bàn thờ của gia chủ, thầy cúng dâng lên một cái thủ lợn để lễ tạ kết thúc Tết Nhảy. Nội dung chính của bài cúng là tạ ơn các thần linh, thổ địa đã về tiếp nhận và chứng giám lòng thành của gia chủ trong Tết Nhảy; đồng thời, cầu mong thánh thần, tổ tiên phù hộ cho gia đình, dòng tộc, thôn bản sang năm mới được mạnh khỏe, bình an, mùa màng bội thu, chăn nuôi phát đạt...

Xôi sau khi đồ được giã bánh dày

Để chuẩn bị thực hiện các nghi lễ trong Tết nhảy, các dụng cụ dao, kiếm, lệnh bài được làm thủ công, vẽ, trang trí bằng tay

Mặc dù Tết Nhảy là nghi lễ do một gia đình đại diện cho một dòng tộc tổ chức nhưng được cả khu tham gia với không khí náo nức, rộn ràng, giống như nghi lễ của cả cộng đồng. Những câu hát bằng tiếng Dao cổ, điệu nhảy như làm thức dậy vùng núi Lưỡi Hái khiến đất trời vào xuân trở nên tưng bừng và linh thiêng hơn… Để giữ gìn, phát huy nét văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc Dao quần Chẹt nói riêng và các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện nói chung, huyện Thanh Sơn đã ban hành Nghị quyết 09-NQ/HU tiếp tục thực hiện công tác bảo tồn phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Thanh Sơn giai đoạn 2021-2025, sẽ mang lại nhiều cơ hội cho người Dao trong phát triển kinh tế, gìn giữ, phát huy nét văn hóa truyền thống của dân tộc gắn với thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng trong tương lai.

Mai Phương - Phương Thanh