Du lịch văn hóa cộng đồng - “chìa khóa vàng” giữ gìn bản sắc văn hóa

Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Nhà nước Israel trải nghiệm Hát Xoan tại đình làng Hùng Lô trong chuyến thăm và làm việc tại tỉnh Phú Thọ.

Quy hoạch phát triển du lịch tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011 - 2020, định hướng đến năm 2030 xác định các sản phẩm du lịch đặc thù có lợi thế phát triển là: Du lịch gắn với văn hóa, sinh thái, sự kiện,... Trong đó, sản phẩm du lịch gắn với văn hóa, du lịch cộng đồng hứa hẹn là một trong những điểm nhấn quan trọng giúp quảng bá những giá trị văn hóa đặc sắc vùng Đất Tổ. Loại hình du lịch hấp dẫn này không chỉ giúp thu hút du khách trong nước và quốc tế mà còn tạo thu nhập bền vững cho người dân địa phương.

Giàu tiềm năng để phát triển

Tính đến hết năm 2021, tỉnh Phú Thọ có 967 di tích, trong đó có 323 di tích lịch sử được xếp hạng, 650 di sản văn hóa (DSVH) phi vật thể. Trong đó, có 311 lễ hội truyền thống, năm bảo vật Quốc gia, 12 DSVH phi vật thể Quốc gia. Đặc biệt, Phú Thọ là địa phương duy nhất trong cả nước có hai DSVH phi vật thể đại diện nhân loại là Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan. Đồng thời, Đất Tổ cũng nằm trong mạch nguồn các tỉnh, thành vùng lan tỏa DSVH phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại là Ca trù và thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt. Có thể nói, miền đất cội nguồn dân tộc có đầy đủ những tiềm năng để phát triển du lịch cộng đồng và trên thực tế đã xây dựng được những điểm du lịch cộng đồng hấp dẫn du khách trong và ngoài nước.

Điểm du lịch văn hóa cộng đồng xã Hùng Lô (thành phố Việt Trì) được UBND tỉnh công nhận năm 2021 và đang trở thành điểm du lịch văn hóa cộng đồng tiêu biểu với các sản phẩm du lịch như: Tham quan giá trị nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc đặc trưng thời Hậu Lê vẫn còn lưu giữ được ở đình cổ Hùng Lô, trải nghiệm DSVH phi vật thể đại diện nhân loại là tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan tại đình, tham quan hệ thống gần 50 nhà gỗ cổ có niên đại khoảng trên 100 năm, trải nghiệm các công đoạn làm mỳ gạo, gói bánh chưng tại làng nghề truyền thống... Một số nét riêng biệt tạo nên sức hút cho du lịch văn hóa cộng đồng tại Hùng Lô đó là quần thể đình Hùng Lô với những giá trị nghệ thuật điêu khắc đỉnh cao thời Hậu Lê, nơi đây còn lưu giữ đầy đủ và trọn vẹn các đồ thờ tự như đỉnh, đèn, lư hương, hạc,... bằng gốm, đồng chạm khắc tinh xảo. Hệ thống nhà gỗ cổ được bảo tồn và giữ gìn bởi chính những người dân bản địa cùng với các phong tục gói bánh chưng, làm mỳ gạo đã thu hút rất đông lượng khách du lịch nước ngoài. Đồng chí Lã Thị Hồng Thùy - cán bộ văn hóa xã Hùng Lô cho biết: “Từ việc khai thác hiệu quả thế mạnh của du lịch văn hóa cộng đồng đã “tạo đà” cho nhiều ngành nghề khác và đời sống người dân được cải thiện rõ rệt. Từ khi đưa vào hoạt động đến nay, Hùng Lô đã đón tiếp hơn 720 đoàn khách trong nước với hơn 25.000 lượt khách, 130 đoàn khách Quốc tế với hơn 2.500 lượt khách”, đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương”.

Cùng với xã Hùng Lô, Vườn quốc gia Xuân Sơn (huyện Tân Sơn) cũng có rất nhiều tiềm năng để trở thành điểm du lịch văn hóa cộng đồng tiêu biểu. Đây không chỉ là một trong số vườn quốc gia lớn nhất của Việt Nam mà còn có hệ động, thực vật vô cùng phong phú đa dạng với 365 loài động vật, 726 loài thực vật bậc cao, 16 hang động đá thạch nhũ lung linh, huyền ảo... Đến với Xuân Sơn, du khách không chỉ lạc vào thiên nhiên, núi rừng hùng vĩ, hoang sơ mà còn có cơ hội trải nghiệm và tìm hiểu bản sắc văn hóa của đồng bào Mường, Dao thông qua các hoạt động như: Đan lát, dệt thổ cẩm, Lễ cấp sắc, đâm đuống, múa xòe... và thưởng thức ẩm thực đặc trưng của đồng bào các dân tộc qua mô hình homestay.

Phát huy sức mạnh nội lực

Những năm gần đây, tỉnh đã tập trung nhiều giải pháp đồng bộ để phát triển các điểm du lịch cộng đồng. Tuy nhiên, so với hàng trăm di tích lịch sử và DSVH được công nhận thì một điểm du lịch văn hóa cộng đồng được công nhận là con số chưa nhiều. Bên cạnh những tiềm năng thuận lợi để phát triển, xây dựng các điểm du lịch cộng đồng vẫn gặp phải một số khó khăn. Để các điểm di tích lịch sử, văn hóa, lễ hội trở thành điểm du lịch văn hóa cộng đồng thì cần phải đáp ứng tiêu chí theo quy định của pháp luật như: Có tài nguyên du lịch và ranh giới xác định trên bản đồ do cơ quan thẩm quyền xác nhận, có kết cấu hạ tầng, dịch vụ cần thiết để đảm bảo phục vụ khách du lịch (kết nối giao thông, thông tin liên lạc thuận lợi, điện, nước sạch, hệ thống biển báo chỉ dẫn...), đáp ứng điều kiện về an ninh trật tự, an toàn xã hội, bảo vệ môi trường (có bộ phận bảo vệ trực 24h mỗi ngày, có nhà vệ sinh công cộng sạch sẽ thoáng gió, có phương án thu gom, xử lý rác thải theo quy định...). Để đảm bảo được các tiêu chí trên thì đòi hỏi kinh phí đầu tư lớn trong khi nguồn ngân sách của tỉnh, địa phương và nguồn xã hội hóa còn hạn chế. Để tăng sức hút của các điểm du lịch văn hóa cộng đồng thì cần phải tạo được sự đa dạng và xây dựng được chương trình trải nghiệm tương tác hấp dẫn du khách.

Tuy còn nhiều khó khăn nhưng hướng phát triển du lịch bền vững bằng cách xây dựng điểm du lịch văn hóa cộng đồng tại xã Hùng Lô (thành phố Việt Trì) và sản phẩm du lịch sinh thái cộng đồng tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn (huyện Tân Sơn) đã mang lại sự đổi thay tích cực về nhận thức của cán bộ và người dân về du lịch. Từ việc ý thức được tầm quan trọng của vai trò phát triển du lịch với đời sống nên người dân chủ động trong việc giữ gìn vệ sinh môi trường, bảo vệ cảnh quan yên bình nơi làng quê, nhiều gia đình chủ động cải tạo nhà ở, mua sắm trang thiết bị cần thiết phục vụ đón khách tham quan, lưu trú, các vật dụng, nhà cửa được tu bổ, tôn tạo theo hướng duy trì bản sắc văn hóa đã giúp công cuộc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa đặc trưng ở bản địa được lưu giữ tốt.

Để tận dụng hết tiềm năng, thế mạnh để phát triển du lịch cộng đồng, đồng chí Nguyễn Đắc Thủy - Giám đốc Sở VH,TT&DL cho biết: “Với tiềm năng và lợi thế to lớn, loại hình du lịch cộng đồng đang mang lại hiệu quả cao cho kinh tế hộ gia đình, góp phần quảng bá hình ảnh của miền quê Đất Tổ gắn với những nét văn hóa đặc sắc đến với bạn bè khắp bốn phương. Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động du lịch gắn với bảo tồn các giá trị truyền thống, chú trọng công tác khảo sát, điều tra, đánh giá các di tích tiêu biểu, huy động thêm các nguồn lực đầu tư cho công tác bảo tồn, tôn tạo di tích, đồng thời tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cộng đồng địa phương về vai trò, tầm quan trọng của việc bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa tại điểm gắn với phát triển du lịch”.

Trong điều kiện ngành du lịch vẫn còn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức như hiện nay, du lịch văn hóa cộng đồng phát triển sẽ góp phần quan trọng nhằm giáo dục truyền thống, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, quảng bá và giới thiệu các DSVH của Phú Thọ đến với bạn bè trong nước và quốc tế về văn hóa vùng Đất Tổ cội nguồn.

Thùy Trang