Nét đẹp văn hóa Mường ở Thượng Cửu

Ngôi nhà sàn cổ ở Thượng Cửu

PTĐT - Thượng Cửu, là xã vùng cao của huyện Thanh Sơn với trên 80% là người dân tộc Mường. Nơi đây còn lưu giữ trên 10 ngôi nhà sàn cổ và nhiều nét văn hóa độc đáo như loại hình diễn xướng dân gian cồng chiêng, múa mỡi, hát giang, hát ví, đâm đuống hay những dụng cụ làm nông nghiệp, sinh hoạt trong gia đình được lưu truyền từ nhiều đời nay.

Nằm tựa lưng vào dãy núi, ngôi nhà sàn của gia đình bà Hà Thị Nặm – khu Tu Chạn vẫn còn giữ được nhiều nét cổ xưa nhưng rất gần gũi, ấm cúng. Mặc dù nam nay đã ngoài 80 tuổi nhưng bà Nặm vẫn còn rất minh mẫn, là người lưu giữ câu hát ví hát giang của dân tộc. Ngày thường bà thường xuyên mặc những chiếc váy áo truyền thống của người Mường. Vào mỗi dịp lễ tết, bà Nặm lại tự mình làm bánh sừng bò, bánh ống, bánh rợm, thổi xôi... cho con cháu đi rừng. Bà Nặm chia sẻ: Sinh ra và lớn lên tại quê hương Thượng Cửu, là người con của đồng bào Mường, tôi luôn muốn đóng góp công sức để lưu giữ và bảo tồn những bản sắc văn hóa của dân tộc. Vì vậy, từ nhiều năm nay, tôi cùng các thành viên trong gia đình cũng như mọi người trong khu Tu Chạn luôn cố gắng sưu tầm, gìn giữ những nét đẹp văn hóa dân tộc Mường ở Thượng Cửu.

Với sự đồng sức, đồng lòng của người dân, khu Tu Chạn là một trong những khu dân cư còn bảo tồn và lưu giữ nhiều nét văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc Mường. Nơi đây vẫn còn lưu giữ được 2 ngôi nhà sàn cổ có từ lâu đời và đồ dùng sinh hoạt hàng ngày như rổ, ớp, hông xôi cơm, cối giã gạo, lãi hái lúa nương…

Đặc biệt, ở khu Tu Chạn vẫn còn 3 chiếc đuống, là vật dụng sinh hoạt xưa của người Mường dùng để giã lúa nương. Ngày nay, đuống được biến đổi thành một loại nhạc cụ dân tộc, được sử dụng trong đời sống sinh hoạt của người dân nhất là vào dịp lễ, tết, hay những công việc quan trọng của làng, bản. Từ 4-6 cô gái, chàng trai Mường đâm tròn quanh chiếc đuống, kết hợp với múa chạm ống tạo nên một bản nhạc rộn ràng, vui tươi làm say đắm lòng người. Anh Hà Mạnh Tường - Trưởng khu Tu Chạn cho biết: Khu hiện có 118 hộ với 471 nhân khẩu, trong đó đồng bào dân tộc Mường chiếm 98% dân số. Cuộc sống của người dân trong khu chủ yếu là sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp như: Trồng lúa, ngô, khoai, sắn và trồng rừng. Trong những năm qua, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các cấp ủy Đảng, chính quyền nên đời sống của bà con nơi đây đã có nhiều thay đổi, chất lượng cuộc sống không ngừng được cải thiện, nâng cao... Để bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc, người dân trong khu thường xuyên tổ chức tuyên truyền, hướng dẫn thế hệ trẻ về các loại hình diễn xướng dân gian, cách chế biến những món ăn truyền thống, giới thiệu các dụng cụ làm nông nghiệp từ tre nứa đến các nghi lễ văn hóa độc đáo của dân tộc mình trong ngày lễ tết, để không bị mai một.

Ông Hà Văn Nhận – Chủ tịch UBND xã Thượng Cửu cho biết: Ở đây không chỉ khu Tu Chạn, nhiều khu dân cư cũng làm rất tốt công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Chính quyền địa phương cũng đã cử cán bộ về từng khu dân cư, mời các cụ cao niên có khả năng truyền dạy cho các thế hệ trẻ về nghệ thuật hát ví, hát giang, hát mỡi... những phong tục cổ được lưu truyền trong từng dòng họ để tiếp tục bảo tồn và tôn vinh giá trị văn hóa của dân tộc Mường. Vì vậy, trên địa bàn xã còn lưu giữ được trên 10 ngôi nhà sản cổ và rất nhiều đuống, hay các vật dụng của dân tộc Mường. Ngoài ra còn rất nhiều những nét văn hóa đặc sắc đang được khôi phục lại.

Với đề án kiểm kê, sưu tầm, bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường giai đoạn 2017 – 2020, định hướng đến năm 2025 trên địa bàn huyện Thanh Sơn, xã Thượng Cửu đang chuẩn bị thành lập các câu lạc bộ văn hóa trình diễn văn hóa dân tộc Mường. Đồng thời, tổ chức tập huấn cho đội ngũ cán bộ về công tác nhận diện, kiểm kê, sưu tầm, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Mường; bảo tồn nhà sàn truyền thống, mua sắm nhạc cụ dân tộc và xây dựng chế độ ưu đãi, khuyến khích các nghệ nhân dân gian để đẩy mạnh bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Mường.

Chia tay khu Tu Chạn, xã Thượng Cửu, điều ấn tượng nhất với tôi chính là hình ảnh những người dân chân chất, mộc mạc, bình dị bên ngôi nhà sàn cổ với nét văn hóa vẫn được gìn giữ nhiều đời nay. Những câu hát ví, hát giang còn vang vọng đằng xa xa, níu chân người ở lại để tiếp tục tìm hiểu, khám phá những nét đẹp truyền thống của đồng bào dân tộc Mường nơi đây.

Linh Nguyễn