Giữ gìn ngôn ngữ, bảo tồn bản sắc văn hóa

Hiện nay tại xã Yên Sơn, huyện Thanh Sơn chỉ còn một số ít người đọc và viết được chữ Nôm Dao.

Xã Yên Sơn, huyện Thanh Sơn có ba dân tộc anh em cùng chung sống, trong đó người Dao chiếm khoảng 15%, tập trung ở 4 khu: Chen, Chự, Hồ và Hạ Sơn. Đến nay, đồng bào dân tộc Dao Tiền ở đây vẫn còn bảo tồn và gìn giữ những giá trị di sản văn hoá phong phú và đa dạng.

Ông Bàn Văn Mừng – một trong những người cao tuổi ở khu Chự, xã Yên Sơn cho biết: Trước kia, xã Yên Sơn thuộc vùng Tam Yên, gồm các xã Yên Lương, Yên Lãng, Yên Sơn. Khi đó, người Dao chủ yếu sống du canh du cư trên các sườn núi, lấy phá rừng, phát nương làm rẫy làm kế sinh nhai. Đến năm 1968, được sự tuyên truyền của Đảng và Nhà nước, bà con mới quyết định rời rừng Ba Chi, suối Hẹp để hạ sơn, xuống khu Hồ, khu Chự dựng nhà, lập bản sinh sống. Từ đó đến nay, mặc dù chịu nhiều tác động của mặt trái đời sống xã hội nhưng bà con vẫn giữ gìn những nét đẹp văn hóa truyền thống của cha ông để lại.

Bộ sách cổ có tuổi đời trên 100 năm của ông Bàn Văn Mừng - khu Chự, xã Yên Sơn.

Đó là phong tục tập quán, tôn giáo, tín ngưỡng, trang phục, các nghi lễ nghề bốc thuốc nam, đan bem đựng đồ và đặc biệt là ngôn ngữ, chữ viết... Trong đó, việc giữ gìn ngôn ngữ, chữ viết là điều quan trọng để bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc của người Dao.

Ông Đặng Văn Thanh – Già làng, người có uy tín ở khu Chự cho biết: Tiếng nói và chữ viết gắn liền với những dấu mốc quan trọng trong cuộc sống của người Dao. Với những đứa trẻ người Dao, sau khi người mẹ sinh con được ba sáng (ba ngày) gia đình sẽ đón thầy về ghi lại ngày giờ sinh của đứa trẻ - đây được xem là giấy khai sinh bằng tiếng Dao của mỗi người và là căn cứ để thực hiện các nghi thức quan trọng sau này như: Lập tĩnh, dựng vợ gả chồng và việc ma chay khi khuất núi…

Bên cạnh đó, người Dao còn dùng tiếng nói và chữ viết để ghi chép những vấn đề liên quan đến cuộc sống, truyền thống lịch sử của dân tộc, nghi lễ, những điều răn dạy con cháu, các phương thức làm ăn, triết lý cuộc sống và những điều cấm không được làm…

Truyền dạy chữ Nôm Dao cho thế hệ kế cận.

Mặc dù có giá trị quan trọng, tuy nhiên, hiện nay việc bảo tồn và truyền dạy chữ viết của người Dao cổ (hay còn được gọi Dao âm – chữ Nôm Dao) ở Yên Sơn đang có nguy cơ mai một nhiều. Trong xã chỉ có một số ít người còn giữ được các sách cổ, cách viết và đọc chữ Dao cổ. Những bộ sách chủ yếu đều được in trên giấy dó, có tuổi đời từ 120 năm - 180 năm, nhiều quyển bị mối mọt, cũ, mất chữ… Nguyên nhân do các chữ Dao cổ được viết theo kiểu chữ Nôm, theo dạng các ký tự, nét vẽ, không có ghép âm, nên yêu cầu người học cần để tâm nghiên cứu, học thuộc mới nói và viết được…

Ông Nguyễn Văn Hanh - Phó Chủ tịch UBND xã Yên Sơn cho biết: Yên Sơn là xã miền núi còn nhiều khó khăn của huyện Thanh Sơn. Có ba dân tộc Mường, Kinh, Dao cùng chung sống và mỗi dân tộc lại có bản sắc văn hóa riêng. Trong đó, cùng với chữ viết, nghề dệt thổ cẩm truyền thống cũng được người Dao Tiền duy trì, gìn giữ qua nhiều thế hệ, tạo thành điểm nhấn văn hóa độc đáo đối với mọi người khi đến thăm vùng đất Yên Sơn. Trong thời gian tới, chính quyền xã sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các ban, ngành, đoàn thể tổ chức tập huấn, hướng dẫn, truyền dạy… để bảo tồn, gìn giữ những giá trị văn hóa này để nó có thể trường tồn với thời gian.

Vĩnh Hà