Bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa Đất Tổ

Đất Tổ Phú Thọ - cội nguồn của dân tộc Việt Nam là vùng đất giàu truyền thống lịch sử, với hệ thống di sản văn hóa phong phú, độc đáo, phản ánh sinh động quá trình hình thành và phát triển của cộng đồng người Việt. Những năm qua, công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa luôn được tỉnh quan tâm thực hiện đồng bộ, góp phần gìn giữ bản sắc dân tộc, đáp ứng nhu cầu văn hóa, tín ngưỡng của Nhân dân, tạo sức hấp dẫn riêng cho du lịch Phú Thọ trong hành trình phát triển kinh tế - xã hội.

Các hiện vật tại di tích quốc gia đặc biệt đình Thổ Tang, xã Thổ Tang được bảo quản, gìn giữ cẩn thận.

Công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh được ngành Văn hóa, Thể thao và du lịch (VHTTDL) phối hợp với các ngành, địa phương triển khai đồng bộ theo Luật Di sản Văn hóa và các văn bản quy phạm pháp luật. Các di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh được nhận diện, kiểm kê, công bố, làm cơ sở cho việc xây dựng và triển khai kế hoạch đầu tư bảo tồn và phát huy giá trị. Cùng với đó, công tác lập quy hoạch di tích được quan tâm, nhiều quy hoạch di tích quốc gia đặc biệt trên địa bàn tỉnh được triển khai thực hiện như: Đền Hùng, hang xóm Trại và mái đá làng Vành, đình Thổ Tang, tháp Bình Sơn, Tây Thiên - Tam Đảo. Công tác lập hồ sơ khoa học đề nghị xếp hạng di tích các cấp và hồ sơ khoa học đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được thực hiện thường xuyên. Giai đoạn 2021 - 2025, Sở VHTTDL đã tham mưu với UBND tỉnh công bố 571 di sản văn hoá phi vật thể; xây dựng hồ sơ khoa học, đề nghị Bộ VHTTDL đưa vào danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia đối với 3 di sản; hiện đang hoàn thiện 15 hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể trình Bộ VHTTDL đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Đến tháng 10/2025, tỉnh Phú Thọ có 2.778 di tích; trong đó có 979 di tích được xếp hạng (6 di tích quốc gia đặc biệt, 176 di tích cấp quốc gia, 797 di tích cấp tỉnh), 6 bảo vật quốc gia, cùng hàng nghìn di vật, cổ vật được lưu giữ tại Bảo tàng Hùng Vương, các bảo tàng tư nhân và các di tích lịch sử, văn hóa của tỉnh. Về di sản văn hóa phi vật thể, tỉnh có gần 2.000 di sản, trong đó có 5 di sản được UNESCO ghi danh gồm: 2 di sản được ghi danh với tư cách là chủ thể (Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, Hát Xoan ); 3 di sản có Phú Thọ là vùng lan tỏa trong hồ sơ đa quốc gia (Nghi lễ và Trò chơi Kéo co, Hát Ca trù của người Việt, Thực hành tín ngưỡng Tam phủ của người Việt); 41 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Để bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển bền vững, nhiều cơ chế, chính sách, nghị quyết, đề án, kế hoạch đã được tỉnh quan tâm ban hành, triển khai hiệu quả như: Nghị quyết về cơ chế hỗ trợ đầu tư tu bổ di tích được xếp hạng, hỗ trợ người trông coi di tích, hỗ trợ nghệ nhân được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể; Kế hoạch hỗ trợ chống xuống cấp di tích; Đề án bảo tồn và phát huy giá trị Hát Xoan; Đề án bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường và “Nền văn hóa Hòa Bình”... Trong giai đoạn 2021 - 2025, toàn tỉnh có gần 250 lượt di tích được tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp; hơn 40 di sản văn hóa phi vật thể được bảo tồn, phục dựng.

Khu di tích và danh thắng Tây Thiên (xã Đại Đình) thu hút đông đảo người dân và du khách tới tham quan, chiêm bái.

Với phương châm “Nhà nước và Nhân dân cùng làm”, các địa phương đã đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, huy động nguồn lực xã hội hóa dành cho công tác trùng tu, tôn tạo các di tích lịch sử, văn hóa. Tổng nguồn lực đầu tư tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp các di tích trên địa bàn tỉnh từ năm 2021 đến nay là 1.100 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước 756 tỷ đồng và nguồn xã hội hóa 344 tỷ đồng. Song song với đó, công tác quản lý, bảo tồn ngày càng gắn với phát huy giá trị di sản trong giáo dục truyền thống yêu nước, bồi đắp niềm tự hào dân tộc, đồng thời kết nối với phát triển du lịch bền vững. Nhiều điểm di tích, các nghi lễ, lễ hội truyền thống, giá trị di sản văn hóa phi vật thể được đầu tư tu bổ, phục hồi đã và đang trở thành những sản phẩm du lịch - văn hóa hoàn chỉnh, hấp dẫn du khách, thúc đẩy phát triển ngành du lịch, phát triển kinh tế xã hội địa phương: Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Hùng, Khu di tích danh thắng Tây Thiên, đền Mẫu Âu Cơ, quần thể Khu di tích Chùa Tiên, đình Hùng Lô, miếu Lãi Lèn...

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa Phú Thọ vẫn còn những hạn chế như: Một số loại hình di tích như di chỉ khảo cổ thời kỳ tiền sơ sử, di tích lịch sử cách mạng chưa được quan tâm tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị; nhiều loại hình di sản văn hóa phi vật thể đang có nguy cơ mai một; kinh phí dành cho hoạt động tu bổ, tôn tạo di tích còn hạn chế chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn; chế độ, chính sách đối với người trực tiếp, bảo vệ trông coi di tích, chế độ đãi ngộ đối với nghệ nhân còn thấp.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa càng có ý nghĩa chiến lược, không chỉ góp phần giữ gìn truyền thống, xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc mà còn là động lực quan trọng để tỉnh phát triển kinh tế xã hội. Thời gian tới, Phú Thọ tiếp tục đẩy mạnh thực hiện công tác tu bổ, tôn tạo các di tích lịch sử văn hóa; lập quy hoạch di tích quốc gia đặc biệt Hang xóm Trại và mái đá Làng Vành, quy hoạch di tích quốc gia đặc biệt Tây Thiên - Tam Đảo; rà soát, nghiên cứu mô hình quản lý các di sản quốc gia đặc biệt, di sản quốc gia phù hợp. Đối với các giá trị di sản văn hóa phi vật thể, tỉnh tiếp tục thực hiện và hoàn thành các nội dung, nhiệm vụ trong Đề án bảo vệ và phát huy các di sản văn hóa được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, các di sản văn hóa vật thể được ghi danh mục văn hóa phi vật thể quốc gia; nghiên cứu, xây dựng hồ sơ trình UNESCO công nhận Tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên, Mo Mường là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc của đồng bào dân tộc thiểu số, các làng nghề, lễ hội truyền thống tiêu biểu...

Thúy Hường