Ngôi làng địa đạo huyền thoại

Giữa những ngày tháng Tư lịch sử, khắp các vùng quê trong cả nước đều chung không khí náo nức kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Chúng tôi về thăm ngôi làng huyền thoại dưới lòng đất trong kháng chiến chống Mỹ - địa đạo Vịnh Mốc (huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị). Con đường từ cầu Hiền Lương vào Vịnh Mốc được thảm nhựa phẳng lừ. Trời đất giao hòa trong tiết cuối Xuân đó là những khoảnh khắc ngắn ngủi ở vùng đất lửa. Gió biển thổi vào mát rượi cho người ta được những giờ phút thư thái và dịu lòng khi nhớ tới những câu chuyện bi tráng đau thương mất mát trong cuộc kháng chiến chống Mỹ năm xưa của người dân vùng giới tuyến hơn nửa thế kỷ trước.

Hàng năm Khu di tích địa đạo Vịnh Mốc, thu hút hàng vạn lượt người đến thăm quan.- Đoàn sinh viên khoa du lịch - Đại học Nha Trang đi thực tế tại Địa đạo Vịnh Mốc.

Vịnh Mốc hôm nay đang vươn dậy với sức sống mới, màu xanh của hồ tiêu, của cây trái khiến cho người ta khó nghĩ rằng nơi đây đã từng là cái rốn bom đạn Mỹ.

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, Hiệp định Geneve về vấn đề lập lại hòa bình ở Đông Dương đã được ký vào ngày 21/7/1954. Cùng với bản Tuyên bố về vấn đề lập lại hòa bình ở Đông Dương và Hiệp định đình chiến ở Đông Dương, bản Hiệp định đình chiến ở Việt Nam đã khẳng định độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, quy định quân đội nước ngoài phải rút khỏi Đông Dương, xác định các giới tuyến quân sự chỉ có tính tạm thời và mỗi nước Đông Dương sẽ tổ chức tổng tuyển cử tự do để thực hiện thống nhất đất nước... Tuy nhiên chính quyền Việt Nam Cộng hòa của Ngô Đình Diệm đã không tiến hành tổng tuyển cử theo như Hiệp định Genève. Với sự trợ giúp của đế quốc Mỹ, chính quyền Ngô Đình Diệm đã lê máy chém khắp nơi tàn sát những người yêu nước chân chính đồng thời tấn công các phong trào nổi dậy ở miền Nam. Năm 1965, đế quốc Mỹ tiến dựng nên sự kiện vịnh Bắc Bộ bắt đầu cuộc chiến tranh phá hoại ra miền Bắc. Vĩnh Linh trở thành chảo lửa suốt những năm 1965-1972. Mảnh đất địa đầu giới tuyến gánh chịu số bom đạn khoảng nửa triệu tấn, tính trung bình mỗi người dân địa phương phải gánh chịu đến 7 tấn bom đạn của giặc Mỹ.

Trước sự đánh phá ác liệt của đế quốc Mỹ, thực hiện khẩu hiệu “một tấc không đi, một li không dời” quân và dân ta ở toàn miền Nam và khu vực giới tuyến đã có nhiều cách bám đất bám làng đánh giặc. Nhân dân Vĩnh Linh đã làm các địa đạo kiên cố, ngày đêm bám trụ sống và chiến đấu kiên cường. Vịnh Mốc là địa đạo nổi bật nhất trong số 114 địa đạo của hệ thống làng địa đạo đánh Mỹ ở Vĩnh Linh. Chỉ bằng sức người với cuốc xẻng người dân nơi đây đã làm nên một hệ thống địa đạo như một pháo đài. Toàn thể địa đạo Vịnh Mốc có chiều dài đường hầm 1.060,25m chiều cao đường hầm từ 1,7 - 1,8m (chưa kể các ngách, căn hộ...) được chia thành 3 tầng: Tầng 1, sâu cách mặt đất từ 8 - 10m, có chiều dài 421,82m; tầng 2, sâu cách mặt đất từ 12 - 15m, dài 508,08m; tầng 3, sâu cách mặt đất 20 - 23m, dài 130,35m; có 13 cửa ra vào, trong đó 6 cửa thông lên đồi, 7 cửa thông ra biển cùng 3 giếng thông hơi. Hai bên trục đường chính địa đạo cách nhau khoảng 3-5m được khoét lõm thành một hầm nhỏ để làm nơi sinh hoạt của gia đình. Thực chất đó là hệ thống các căn hộ trong lòng đất, mỗi căn hộ sẽ vừa đủ cho khoảng 3-4 người. Trong lòng của địa đạo Vịnh Mốc còn có 3 giếng nước, 1 hội trường cho 50 người, bệnh xá, phòng phẫu thuật, nhà hộ sinh bếp Hoàng Cầm... Các địa đạo chạy ngoằn ngoèo để hạn chế sự phá hoại của bom đạn Mỹ; tại các cửa hầm có cột gỗ chống sập, sụt lở. Nhờ có hệ thống thông hơi hợp lý nên dù trong hầm sâu song vẫn đảm bảo thoáng khí của hàng trăm con người trong những thời gian dài chiến đấu và sinh hoạt. Địa đạo Vịnh Mốc thực sự là pháo đài vững chắc đối đầu với bom đạn máy bay và pháo bầy của Mỹ bắn từ Hạm đội 7 vào.

Một số loại bom đạn giặc Mỹ đánh phá Vịnh Mốc.

Thăm làng địa đạo Vịnh Mốc hôm nay du khách không khỏi ngỡ ngàng khi được luồn lách trong các đường hầm hun hút, mục sở thị những chứng tích của cuộc chiến năm xưa. Bên cạnh sự chết chóc với những hố bom hằn lên sâu hoắm, những quả đạn, bom vẫn ngời ngời sức sống bất diệt đó là hình ảnh những đứa trẻ được sinh ra trong đường hầm (trong thời gian chống Mỹ phải sống trong lòng địa đạo ở Vĩnh Linh, đã có 60 đứa trẻ được sinh ra, riêng trong lòng địa đạo Vịnh Mốc đã có 17 đứa trẻ ra đời. Nay họ cũng đã có tuổi đời hơn nửa thế kỷ, đã nên ông nên bà). Bất giác tôi nhớ tới những câu thơ trong bài “Đất quê ta mênh mông” của nhà thơ Bùi Minh Quốc “nơi hầm tối là nơi sáng nhất, nơi con nhìn ra sức mạnh Việt Nam”...

Năm 1972, Quảng Trị được giải phóng, người dân Vịnh Mốc, Vĩnh Linh đã thoát khỏi cuộc sống dưới đường hầm. Hệ thống địa đạo được gìn giữ bảo tồn trở thành di sản quý giá của cuộc kháng chiến chống Mỹ thần thánh của dân tộc ta.

Trở thành huyền thoại, là một kỳ quan trong lòng đất, năm 2014, địa đạo Vịnh Mốc được công nhận là Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt.

Thực hiện Quyết định số 1694/QĐ-TTg ngày 27/12/2023 của Thủ tướng chính phủ, Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt Địa đạo Vịnh Mốc và Hệ thống làng hầm Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị được đầu tư bảo tồn. Cùng với đó là bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa phi vật thể: Lễ hội truyền thống, văn hóa, tín ngưỡng, phong tục tập quán của người dân địa phương, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật, đô thị; các yếu tố về kinh tế - xã hội, môi trường liên quan tới di tích. Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt Địa đạo Vịnh Mốc và Hệ thống làng hầm Vĩnh Linh trở thành địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống yêu nước, đấu tranh cách mạng, sức mạnh đoàn kết, sự sáng tạo của Nhân dân ta trong cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.

Hàng năm Khu di tích địa đạo Vịnh Mốc, thu hút hàng vạn lượt người đến thăm quan. Năm nay kỷ niệm 50 năm ngày đất nước thống nhất, ngay từ đầu năm, địa đạo Vịnh Mốc tấp nập khách thăm quan. Du khách có các cựu chiến binh, sinh viên các trường đại học và khách quốc tế đi theo tua. Họ về đây để có thêm những trải nghiệm về vùng đất và con người kiên trung bất khuất - đất lửa trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và cần cù vươn lên xây dựng đời sống mới.

Thăng Long