Động Khuất Lão xưa và nay

Dâng hương tưởng niệm tại đền Lý Nam Đế. Ảnh: Tuấn Dũng

PTĐT - Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, Nhà nước Vạn Xuân ở Thế kỷ VI được ghi nhận là triều đại độc lập đầu tiên và Lý Nam Đế cũng là người đầu tiên xưng đế trong thời kỳ Bắc thuộc. Trong quá trình đấu tranh giành độc lập của Nhà nước Vạn Xuân và Lý Bí (Lý Nam Đế) động Khuất Lão huyện Tam Nông có vai trò đặc biệt quan trọng đã và đang được lưu giữ, tôn vinh.

Theo lịch sử, căm thù giặc nhà Lương cướp nước, cuối năm 541 Lý Bí đã lãnh đạo nhân dân đứng lên khởi nghĩa giành độc lập. Sau khi lật đổ sự thống trị nhà Lương, tháng 2 năm 544 Lý Bí đã lập ra Nhà nước Vạn Xuân, lên ngôi hoàng đế xưng hiệu là Lý Nam Đế, lấy vùng Đan Phượng (Hà Nội) làm kinh đô, trong triều lập ra hai ban văn, võ với trăm quan, dựng điện Vạn Thọ làm nơi hội triều. Mùa xuân năm 545, nhà Lương đưa quân trở lại đánh dẹp, kinh đô thất thủ Lý Nam Đế phải đưa quân lui về vùng Khuất Lão củng cố lực lượng, đến mùa thu năm 546 vua đưa quân ra nghênh địch ở hồ Điền Triệt (khu vực xã Tứ Yên huyện Sông Lô tỉnh Vĩnh Phúc bây giờ), do lực lượng non yếu hơn lại không phòng bị, bị quân Lương đánh úp, nhà vua bị thương phải trao lại binh quyền cho Triệu Quang Phục tiếp tục kháng chiến còn mình lui về ở ẩn tại động Khuất Lão, đến mùa hè năm 548 thì mất thọ 46 tuổi, cách nay vừa tròn 1470 năm. Tương truyền khi vua mất hài cốt đã được bí mật an táng bằng cách đào hang luồn sâu từ lưng đồi vào lòng đất để đặt mộ tại gò Bồng, từ đó nơi này có tên là Khuất Lão. Tuy Lý Nam Đế chỉ ở ngôi vua khoảng 4 năm, song tiếp nối ngôi Nam Đế, vương triều tiền Lý còn có ba đời vua khác là Lý Đào Lang Vương, Triệu Việt Vương, hậu Lý Nam Đế kéo dài khoảng 60 năm từ năm 544 đến 602.

Động Khuất Lão dân địa phương quen gọi là gò Bồng, (còn có tên khác gò Cổ Bồng) là một đồi thấp hình đài sen ba cánh nằm cách hữu ngạn sông Thao chừng 500m được bao bọc bởi khu đầm nước rộng trên 110 mẫu. Bông hoa sen ba cánh nối với rừng Cấm cũng là đồi thấp dài gần một km, chiều rộng từ 300-500m, tạo thành hình cuống hoa. Đây là khu đồi cây cối rậm rạp một bên bị chắn bởi đầm Liên Giang, hai bên là cánh đồng chiêm rộng nối từ chân đồi đến bờ sông Thao. Từ gò Bồng muốn đi ra ngoài phải dùng thuyền, hoặc theo con đường độc đạo qua dốc nhà Phan, đến Đính Trại nằm ở phía tây nam giáp với QL 32 bây giờ. Nơi tương truyền xưa là nơi đóng quân, tập luyện quân sỹ. Tại Đính Trại còn có gần chục chiếc ao nhỏ, mỗi chiếc có quy mô diện tích từ vài trăm đến vài ngàn m2, tương truyền dùng để chứa nước dùng cho quân sỹ sử dụng nên có tên gọi là ao Quan. Với điều kiện, trình độ đi lại thời xưa để vào được gò Bồng là rất khó khăn, đặc biệt con đường bộ độc đạo từ Đính Trại, phải qua dốc nhà Phan là một vực cao gần 20m, tiếp đến dải đất nhỏ dài trên 100m, rộng 50m, một bên có hố Ao, một bên hố Ấu là đầm quanh năm ngập nước trấn giữ. Do địa thế hiểm yếu nên vua đã chọn gò Bồng làm trung tâm chỉ huy và ẩn náu. Về quân sự trong điều kiện ngày xưa nơi đây xem như một vị trí quân sự liên thủ, tốt cho phòng ngự, thuận cho tấn công.

Trên gò Bồng xưa có một ngôi đình, đền và bệ thờ vua do làng Danh Hựu xã Cổ Tiết hàng năm cúng tế. Bên cạnh có bệ thờ, tương truyền chính là mộ vua. Vào những năm 1930 do đi lại khó khăn làng Danh Hựu rời bài vị thờ trong đình, đền về cúng tế ở làng cách gò Bồng 500m, ngay bên bờ sông Thao, gần bến nghinh Vua, Do tác động thiên tai và công tác bảo quản nên các kỷ vật liên quan đến thờ cúng ở Khuất lão bị thất lạc. Ngôi đền thờ Vua trên Gò Bồng cũng không được quản lý, bị đổ nát, hiện chỉ còn lại di tích nền móng và bệ thờ tượng. Từ sau 1960 khu vực Đính Trại, gò Bồng bắt đầu lác đác có một số hộ dân đến làm trại, dựng nhà sinh sống, từ sau năm 1980 rừng Cấm cũng được quy hoạch chuyển dân đến ở.

Xét thấy vai trò, ý nghĩa quan trọng của Nhà nước Vạn Xuân trong sự nghiệp dựng nước, từ năm 2010 huyện Tam Nông đã khôi phục khu thờ tự, lưu niệm Lý Nam Đế tại gò Bồng. Trước mắt huyện đã thu hồi lại diện tích gần 2ha đất giao cho các hộ làm thổ cư, trồng cây hàng năm để lập khu lưu niệm. Huy động nguồn vốn xã hội hóa gần 2 tỷ đồng xây dựng đền thờ, phục dựng lăng vua, nhà khách, bờ rào trồng cây lưu niệm, xây sân đón khách, ao tả, hữu... Đặc biệt khu vực di tích động Khuất Lão chỉ cách khu lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở xã Cổ Tiết gần 1km theo đường chim bay và gần 2 km đường bộ nên rất thuận lợi cho việc tham quan di tích lịch sử. Vào những ngày rằm, mồng một, nhất là dịp kỷ niệm ngày sinh, ngày mất của vua, ngày vua lên ngôi nhân dân nhiều nơi đến thắp hương, tưởng niệm Lý Nam Đế. Nơi đây thường xuyên đón các đoàn khách là thế hệ trẻ, học sinh đến thăm viếng, giáo dục truyền thống. Với việc tiếp tục huy động nguồn lực xã hội đầu tư, cải tạo, nâng cấp hy vọng thời gian tới khu di tích động Khuất Lão sẽ xứng tầm vị thế nơi lưu giữ, thờ phụng tưởng nhớ một danh nhân lịch sử Đất Việt.

Quốc Vượng