Khúc môn đình trên đất rừng Lương Sơn

Hát Xoan còn gọi là Khúc môn đình (hát cửa đình), là lối hát thờ thần. Hát cửa đình là loại hình dân ca nghi lễ, phong tục; là hình thức nghệ thuật kết hợp đa yếu tố giữa nhạc cụ, hát, múa phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của cộng đồng. Hát Xoan bắt nguồn từ những làng cổ nằm ở trung tâm kinh đô Văn Lang thời Vua Hùng dựng nước, sau đó lan tỏa tới các vùng lân cận, trong đó có xã Lương Sơn, huyện Yên Lập.

Bà Nguyễn Thị Hội (giữa) - Chủ nhiệm CLB hát Xoan Lương Sơn truyền dạy các làn điệu Xoan cổ cho hội viên.

Câu lạc bộ (CLB) hát Xoan Lương Sơn có hơn 20 thành viên là người dân tộc Mường, trong đó người cao tuổi nhất đã gần 80 tuổi. Mặc dù còn khó khăn trong việc duy trì, truyền dạy và thực hành hát Xoan nhưng các thành viên vẫn kiên trì lưu giữ, lan tỏa Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại này tới công chúng. Nghệ nhân hát Xoan Nguyễn Thị Hội 68 tuổi - Chủ nhiệm CLB hát Xoan Lương Sơn luôn tích cực học tập, biểu diễn và truyền dạy hát Xoan. Cách đây 12 năm, bà Hội tham gia lớp học về hát Xoan, rồi từ đó miệt mài rèn luyện để nâng cao kỹ thuật hát và kỹ năng biểu diễn, tích cực truyền dạy cho hội viên các CLB hát Xoan ở địa phương.

Nặng lòng với câu hát trao truyền của tổ tiên, để có quỹ hoạt động, các thành viên CLB tự góp quỹ rồi cho vay, lấy lãi trang trải chi phí sinh hoạt. Mỗi khi được mời đi biểu diễn, các thành viên lại tự bỏ tiền ra để chuẩn bị trang phục, đạo cụ, kịch bản... Nhờ những người yêu mến và kiên trì với di sản văn hóa như bà Hội, mà làn điệu hát Xoan ở Lương Sơn được trao truyền qua nhiều thế hệ, trở thành niềm tự hào của người dân Lương Sơn hôm nay.

Bà Nguyễn Thị Hội-Chủ nhiệm CLB hát Xoan Lương Sơn cho biết: “Tham gia CLB hát Xoan giúp chúng tôi có thêm niềm vui lúc tuổi già. Dù tuổi đã cao nhưng các thành viên vẫn hăng say luyện tập và trình diễn các bài Xoan cổ. Để làn điệu không bị thất truyền, tôi và các thành viên trong CLB thường tranh thủ những lúc rảnh rỗi truyền dạy lại các giai điệu, bài hát Xoan cho các con, cháu trong gia đình”.

Các hội viên dù cao tuổi vẫn hăng say luyện tập.

Các nghệ nhân đều cao tuổi, việc truyền dạy cho thế hệ trẻ gặp nhiều khó khăn do giới trẻ không còn mặn mà với các làn điệu dân ca truyền thống. Điều bà Hội thấy buồn nhất là ban đầu có nhiều người yêu thích và tham gia CLB nhưng rồi cứ rơi rụng dần. Khi mới thành lập CLB có hơn 40 thành viên, nay chỉ còn 20 người và đều là người cao tuổi. Tuy nhiên, các bà, các mẹ vẫn không bỏ cuộc, hằng ngày, hằng tuần vẫn tụ họp sinh hoạt CLB với hy vọng sẽ truyền dạy cho các thế hệ sau thêm yêu làn điệu Xoan.

Chị Hà Thị Hồng Hạ-Chủ tịch Hội LHPN xã Lương Sơn cho biết: “Trong nhiều năm qua, để bảo tồn và lưu giữ Di sản Hát Xoan, các nghệ nhân từ các CLB sinh hoạt thường xuyên, bằng sự nhiệt huyết và đam mê làn điệu Xoan, các nghệ nhân đã không ngại khó khăn để duy trì sinh hoạt. Đặc biệt, các nghệ nhân, hạt nhân hát Xoan ở Lương Sơn chủ yếu là người dân tộc Mường. Hội LHPN xã đã tuyên truyền hát - múa Xoan đến với Nhân dân, cử ra các nghệ nhân dày dạn kinh nghiệm tham gia các lớp tập huấn do các phòng ban cấp trên tổ chức. CLB hát Xoan xã Lương Sơn tham gia rất tích cực các chương trình giao lưu văn hóa ở xã, ở huyện.

Thời gian tới sẽ Hội LHPN xã tiếp tục phối hợp với các ngành, đoàn thể xã tuyên truyền hát Xoan đến với mọi người dân. Phối hợp với các nghệ nhân truyền dạy hát Xoan cho các đối tượng là thanh thiếu niên trên địa bàn. Đồng thời tham mưu UBND xã hỗ trợ kinh phí hoạt động.

Với những hoạt động thiết thực trong thời gian qua, CLB hát Xoan Lương Sơn đã góp phần thực hiện tốt công tác Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch thuộc thuộc Dự án 6 của Chương trình mục tiêu phát triển kinh tế- xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030.

An Khê