Thả mồi, bắt bóng!

Được mùa, được giá, sản phẩm nông nghiệp làm ra bao nhiêu bán hết bấy nhiêu, đối chiếu công nợ cho lợi nhuận cao..., thế nhưng, nhiều nông dân, hợp tác xã (HTX) không vui, thậm chí lâm vào cảnh lao đao khi trở thành “chủ nợ”, chưa biết bao giờ đối tác mới hoàn thành việc thanh toán. Đáng nói, niềm tin của họ vào kinh tế tập thể, vào việc liên kết sản xuất nông nghiệp khi triển khai các dự án mới đang bị lung lay.

Ớt là cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cao cho nông dân.

Nỗi niềm “chủ nợ”!

Bà Nguyễn Thị Thêu – khu Đình Cả, xã Hưng Long, huyện Yên Lập là một trong số những “chủ nợ” được nhắc đến. Người phụ nữ ngoài 60 tuổi sống cùng con trai cả đã ngoài 40 tuổi nhưng đầu óc vẫn như đứa trẻ. “Cái khó bó cái khôn”, giữa năm vừa rồi, anh con trai bị tai nạn giao thông, phải nằm viện điều trị dài ngày, bà Thêu dù thường xuyên đau ốm cũng phải bỏ nhà cửa, ruộng vườn, một mình đến viện chăm con... Gần 2 sào trồng ớt mang lại “nguồn thu chính” trong tất cả các sản phẩm nông nghiệp mà bà Thêu có thể làm được. Năm 2023, ớt được mùa, quy đổi thành tiền sau khi trừ các chi phí, bà Thêu có lãi khoảng gần 3 triệu đồng. Đối với nhiều người ở nhiều địa phương khác, đây không phải số tiền lớn, nhưng với bà, để có được bấy nhiêu, cần khoảng 7 tháng từ khâu làm đất đến lúc thu hoạch ớt.

Không phải ai cũng có hoàn cảnh đặc biệt như bà Thêu, nhưng hiện nay, có hàng trăm nông dân, hàng chục thành viên tại các HTX sản xuất nông nghiệp trở thành “chủ nợ” của Công ty TNHH Xuất nhập khẩu nông sản T9 (Công ty T9) sau khi đã thực hiện đầy đủ các điều khoản theo hợp đồng.

Qua tìm hiểu của phóng viên, trên địa bàn tỉnh có 3 HTX là “chủ nợ” của Công ty T9, bao gồm: HTX Dịch vụ sản xuất nông nghiệp Hưng Long, xã Hưng Long, huyện Yên Lập; HTX Nông nghiệp và Dịch vụ điện năng Thạch Vỹ, xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao; HTX rau an toàn xã Tu Vũ, huyện Thanh Thủy. Đồng thời, Công ty T9 cũng ký hợp đồng với hàng chục HTX tại các tỉnh, thành phố lân cận nhưng chưa hề thanh toán tiền cho nông dân, tổng số tiền Công ty T9 nợ nông dân khoảng 7 tỷ đồng.

Với giá thu mua cao gần gấp đôi thị trường cho quả ớt tươi chưa vặt cuống là 20.000đ/kg và quả ớt tươi đã vặt cuống là 25.000đ/kg, cùng với loại giống mới, sử dụng hoàn toàn phân bón hữu cơ và yêu cầu nghiêm ngặt về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, lại được giới thiệu bởi Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Trạm Khuyến nông, người nông dân hồ hởi cho rằng mình đang “bước một chân” vào liên kết sản xuất nông nghiệp sạch, bền vững. Tuy nhiên, ngay từ bản hợp đồng đầu tiên được ký, trục trặc đã xảy ra. Và việc người nông dân, các thành viên HTX bỏ các thị trường truyền thống, làm việc theo hợp đồng với Công ty T9 chẳng khác nào “thả mồi, bắt bóng”.

Ớt sau khi thu hoạch được nông dân chuyển về HTX.

Hàng trăm cuộc điện thoại, hàng chục lần khăn gói xuống tận trụ sở công ty, cũng đã nhiều lần mời đại diện công ty về HTX để làm việc cùng với nhiều lần nghe hứa suông, ông Nguyễn Viết Trương – Chủ nhiệm HTX Dịch vụ sản xuất nông nghiệp Hưng Long cho biết: Sau vụ hợp tác trồng ớt với Công ty T9, HTX cùng nhiều thành viên đang rơi vào tình trạng khánh kiệt tài chính, chưa biết đến khi nào HTX mới lấy được số tiền hàng đã xuất bán sản phẩm cho công ty. Qua đó, danh dự, uy tín của cá nhân tôi và các thành viên HTX bị ảnh hưởng nghiêm trọng...

Theo hợp đồng, Công ty T9 cung cấp giống, phân bón, các HTX và thành viên thực hiện gieo trồng, thu hoạch theo đúng quy trình kỹ thuật do công ty đưa ra. Sau khi đối chiếu công nợ, công ty sẽ chi trả phần lợi nhuận cho các HTX. Theo đánh giá của các nông dân, loại phân bón do Công ty T9 cung cấp có giá cao hơn nhiều so với thị trường, tuy nhiên do hợp đồng đã ký, người dân không dám sử dụng các loại phân bón truyền thống khác. Mặt khác, công ty cũng yêu cầu cao về chất lượng sản phẩm, người dân thu hoạch ớt, sau đó phải thuê người ngắt cuống để đảm bảo theo đúng hợp đồng.

Thị trường truyền thống của các HTX nông nghiệp thường là bán nhỏ lẻ trong tỉnh hoặc ký hợp đồng với một số doanh nghiệp tại Hải Dương, Hưng Yên. Khi chấm dứt hợp đồng, các đơn vị đều có phương án bổ sung, khi đó, các HTX trồng ớt trên địa bàn tỉnh khó ký được những hợp đồng phù hợp hoặc sẽ bị ép giá.

Chờ ngày “khỏi được vạ...”

Anh Nguyễn Tiến Thắng (xã Hưng Long, huyện Yên Lập) đã làm ớt suốt 5 năm qua, vụ nào cũng thế, khi nắng hanh, lá rụng để lộ những quả ớt chín đỏ rực trên đồng cũng là lúc niềm vui theo về. Dù là nông dân, sản xuất nông nghiệp thuần túy, nhưng ý thức và trách nhiệm của anh Thắng đối với các hợp đồng đã ký với HTX, với các đối tác làm ăn đều được anh thực hiện nghiêm túc, chưa từng có phản hồi về chất lượng, số lượng hay các vấn đề khác. Hợp đồng với Công ty T9 cũng thế, mọi thứ đều theo quy định, chỉ riêng vấn đề thanh toán thì đến nay chưa nhận được tiền. Anh Thắng than phiền: “Tiền mất, tật mang”, không thanh toán được hợp đồng, giờ tôi và nhiều gia đình trồng ớt khác khó có kinh phí để tái sản xuất. Mặt khác, tâm lý của người nông dân, dưới áp lực của gia đình, làng xóm trở nên bất an, nhiều người không còn muốn tham gia...

Ngay từ bản hợp đồng đầu tiên với Công ty T9, trục trặc đã xảy ra với các HTX và người trồng ớt

Trồng ớt mang lại hiệu quả kinh tế cao gấp 5-6 lần so với các loại cây nông nghiệp ngắn ngày khác, do đó, đây được coi là cây trồng để phát triển kinh tế cho người dân tại nhiều vùng nông thôn. Đồng chí Nguyễn Thị Tuyết - Phó Chủ tịch UBND xã Hưng Long cho biết: Thông qua kinh tế tập thể, đặc biệt là các HTX sản xuất nông nghiệp giúp tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho nhiều lao động địa phương, đặc biệt đối với người nông dân quá tuổi lao động để xin vào các nhà máy. Chính quyền địa phương luôn tạo điều kiện để phát triển các HTX như: Tổ chức các hoạt động hỗ trợ phân bón, tập huấn kỹ thuật. Sau khi nắm được thông tin người dân bán sản phẩm nhưng chưa nhận được tiền, chính quyền địa phương đã mời đại diện công ty đến làm việc, lập biên bản, báo cáo UBND huyện chờ phương án xử lý.

Vụ ớt năm nay tại HTX Dịch vụ sản xuất nông nghiệp Hưng Long, xã Hưng Long, huyện Yên Lập chỉ có 80 hộ tham gia, giảm 120 hộ so với năm trước.

Theo Biên bản làm việc ngày 6/9/2024, tại xã Hưng Long, HTX Dịch vụ sản xuất nông nghiệp Hưng Long đề nghị Công ty T9 thanh toán 100% giá trị tiền sản phẩm đúng như cam kết; Công ty T9 cam kết thanh toán công nợ cho HTX và bà con nông dân trước ngày 10/9. Trong trường hợp đặc biệt, công ty xin lùi lại chậm nhất đến ngày 20/9/2024. Nếu sai sẽ hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật... Tuy nhiên, đến nay, sau rất nhiều cuộc làm việc, thương lượng, hứa hẹn, công ty vẫn chưa thực hiện theo cam kết, người dân vẫn chưa hề nhận được tiền.

“Giá như bắp ngô, củ sắn, củ khoai... doanh nghiệp không thu mua bà con vẫn có thể thu hoạch làm thức ăn cho con trâu, con lợn, chứ ớt con gì ăn nổi với số lượng hàng tạ mỗi ngày. Thế nên, tiền chưa lấy được, cũng chẳng thể đòi lại sản phẩm đã bán để chuyển sang mục đích khác” – một nông dân trồng ớt than phiền.

Sự việc hiện đã được nhiều HTX trình báo đến các cơ quan chức năng, chính quyền các địa phương. Chưa biết đến bao giờ có thể “khỏi được vạ”, nhưng năm nay, diện tích trồng ớt và số hộ trồng ớt tại nhiều HTX đã giảm quá nửa...

Nhóm Phóng viên