Để văn hóa “soi đường cho quốc dân đi”

Có bề dày văn hóa từ thời Hùng Vương dựng nước đến nay, trong đó có hai di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO vinh danh đó là Hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ. Những năm qua, tỉnh Phú Thọ đã thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, huy động sức mạnh toàn dân để gìn giữ, lan tỏa giá trị văn hóa vùng Đất Tổ, để văn hóa giữ vai trò là “nền tảng tinh thần xã hội”, tạo động lực cho phát triển kinh tế - xã hội trên quê hương Đất Tổ.

Hàng năm, có hàng triệu người dân đất Việt hành hương về Đất Tổ tri ân công đức các Vua Hùng.

Kỳ I: Văn hóa đi trước soi đường

Tại Hội nghị văn hóa toàn quốc lần thứ Nhất được tổ chức vào ngày 24/11/1946 tại Thủ đô Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: Văn hóa phải hướng dẫn quốc dân thực hiện độc lập, tự chủ. Văn hóa mới là phải lấy hạnh phúc của đồng bào, sự nghiệp đấu tranh của dân tộc làm nội dung phản ánh, đồng thời phải tiếp thu những kinh nghiệm của văn hóa xưa và nay để xây dựng nền văn hóa mới với ba tính chất: Dân tộc, khoa học và đại chúng. Văn hóa phải làm cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập, tự do, văn hóa phải làm thế nào cho quốc dân có tinh thần vì nước quên mình, vì lợi ích chung mà quên lợi ích mình. Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi... Từ định hướng lớn này, văn hóa Việt Nam nói chung, văn hóa vùng Đất Tổ nói riêng đã vươn lên những tầm cao mới, đóng góp tích cực cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Nền tảng để phát huy giá trị văn hóa vùng Đất Tổ

Sau Hội nghị văn hóa toàn quốc, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều văn bản, Nghị quyết tạo điều kiện để văn hóa Việt Nam phát triển, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh từng giai đoạn như: Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII ngày 16/7/1998 về xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc ra đời trong bối cảnh Đảng ta chủ động đổi mới tư duy, lãnh đạo toàn dân thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện đất nước và hội nhập quốc tế; Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 9/6/2014, Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Tại Hội nghị văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, ngày 24/11/2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định: “Để xây dựng, giữ gìn, chấn hưng và phát triển nền văn hoá của dân tộc chúng ta phải phát huy cao độ những giá trị văn hoá, sức mạnh và tinh thần cống hiến của mọi người Việt Nam, tạo nguồn lực nội sinh và động lực đột phá để thực hiện thành công mục tiêu phát triển đất nước…”.

Phú Thọ là vùng đất cổ, có bề dầy văn hóa truyền thống, giàu bản sắc, mang đặc trưng của vùng Trung du và là địa phương được vinh dự là nơi diễn ra Hội nghị văn hóa toàn quốc lần thứ Hai (từ ngày 16 đến 20/7/1948 tại xã Đào Giã, huyện Thanh Ba), là “Thủ đô văn nghệ kháng chiến”- nơi khơi nguồn sáng tạo cho nhiều văn nghệ sĩ nổi tiếng cả nước cho ra đời những tác phẩm văn học, nghệ thuật bất hủ. Đây chính là nền tảng để văn hóa vùng Đất Tổ có điều kiện ngày càng khởi sắc.

Để gìn giữ, phát huy, phát triển giá trị văn hóa vùng Đất Tổ và để con người Đất Tổ phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, tỉnh ta đã ban hành nhiều văn bản, nghị quyết, đề án, kế hoạch như: “Đề án gìn giữ, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại Hát Xoan Phú Thọ, giai đoạn 2020-2025; Đề án “Phát triển thành phố Việt Trì trở thành thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam”; triển khai thực hiện Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”... Nhiều địa phương trong tỉnh cũng đã ban hành các nghị quyết, đề án gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống như: Huyện Thanh Sơn triển khai hiệu quả “Đề án kiểm kê, sưu tầm, bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường giai đoạn 2017- 2020, định hướng đến năm 2025”,“Đề án tiếp tục công tác bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường và các dân tộc thiểu số khác trên địa bàn huyện Thanh Sơn giai đoạn 2021- 2025”; huyện Tân Sơn triển khai “Đề án bảo tồn và phát triển một số loại hình văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc thiểu số huyện Tân Sơn, giai đoạn 2019 - 2022, định hướng đến năm 2025”; huyện Yên Lập thực hiện đề tài “Tư liệu hóa và phục dựng một số di sản văn hóa truyền thống điển hình của người Dao Quần chẹt huyện Yên Lập”.

Tỉnh Phú Thọ đã triển khai đồng bộ các giải pháp để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, nhờ đó Di sản Hát Xoan ở Phú Thọ đã có sức lan tỏa trong cộng đồng.

Văn hóa Trung du khởi sắc

Phú Thọ hiện có 323 di tích được Nhà nước xếp hạng, trong đó có một di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt Đền Hùng, 73 di tích lịch sử Quốc gia, 249 di tích cấp tỉnh, năm bảo vật Quốc gia, 14 di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, sáu Nghệ nhân Nhân dân, 34 Nghệ nhân Ưu tú, 66 Nghệ nhân Hát Xoan. Phát huy những lợi thế cùng giải pháp đồng bộ triển khai trong thời gian qua đã góp phần xây dựng nền văn hóa đậm đà bản sắc vùng Đất Tổ, từng bước xây dựng, phát triển Phú Thọ trở thành trung tâm văn hóa về cội nguồn của cả nước, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ và sáng tạo văn hóa của nhân dân trong tỉnh.

Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản vùng Đất Tổ gắn với phát triển du lịch được thực hiện hiệu quả. Nhiều di tích tiêu biểu được đầu tư, quy hoạch, tu bổ, phục hồi đã trở thành những sản phẩm du lịch văn hóa, điểm đến hấp dẫn đối với khách du lịch. Các di chỉ khảo cổ học phân bố trên địa bàn tỉnh được lập quy hoạch bảo tồn, nhiều bộ sưu tập cổ vật có giá trị đặc trưng của vùng đất cội nguồn dân tộc Việt Nam đã được huy động để trưng bày ở các bảo tàng trong nước và nước ngoài.

Đồng chí Nguyễn Đắc Thủy- TUV, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Hai di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO vinh danh là Hát Xoan Phú Thọ và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ đã được tỉnh nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị hiệu quả với các biện pháp bảo vệ, phục hồi, phát huy một cách bài bản, khoa học. Giỗ Tổ Hùng Vương- Lễ hội Đền Hùng đã trở thành một trong các lễ hội truyền thống mẫu mực trong cả nước, được các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đồng bào và du khách ghi nhận, đánh giá cao. Bên cạnh đó, các nghệ nhân - “báu vật nhân văn sống” cũng được tỉnh quan tâm, tạo điều kiện để tiếp tục cống hiến, bảo tồn, trao truyền, phát huy các giá trị di sản văn hóa tốt đẹp vùng Đất Tổ...

Là vùng đất có nhiều dân tộc anh em cùng sinh sống, di sản văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh còn lưu giữ được khá đa dạng và phong phú như: Tiếng nói, chữ viết, kho tàng tri thức dân gian, nghệ thuật trình diễn dân gian, các lễ hội truyền thống, trang phục, công cụ lao động, nhạc cụ… Nhiều địa phương trong tỉnh đã có những cách làm hay để góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số như thành lập các CLB văn hóa dân tộc Mường, hỗ trợ mua cồng chiêng, xây dựng không gian văn hóa Mường trong trường học, mở các lớp dạy chữ viết của dân tộc Dao...

Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” gắn với chương trình xây dựng nông thôn mới đã phát huy được vai trò của văn hóa đối với xây dựng nông thôn mới, tạo được hiệu ứng cao trong đời sống xã hội, có sức lan tỏa được các cấp, các ngành và nhân dân tích cực hưởng ứng, mang lại hiệu quả thiết thực, làm thay đổi bộ mặt nông thôn, kinh tế không ngừng phát triển, đời sống nhân dân được nâng cao, việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội ngày càng tiến bộ. Hệ thống thiết chế văn hóa đã được đầu tư và nâng cấp tạo điều kiện cho người dân được hưởng thụ các sản phẩm văn hóa.

Kỳ II: Để “mạch nguồn” văn hóa lan tỏa

Lê Hoàng - Phương Thanh