Độc đáo nghệ thuật in hoa văn trên trang phục người Dao Tiền

Trang phục truyền thống của các dân tộc thiểu số Việt Nam là di sản văn hóa tồn tại từ ngàn đời thông qua quá trình lao động sản xuất và sinh hoạt văn hóa, mang đậm bản sắc và chứa đựng những giá trị nghệ thuật, lịch sử... các dân tộc. Trang phục truyền thống của người Dao Tiền cũng vậy, không quá rực rỡ với gam màu chủ đạo là sắc chàm, pha lẫn sắc đỏ và hoa văn tinh tế đã tạo nên sự độc đáo. Điều đặc biệt làm nên sự khác biệt nằm ở nghệ thuật in hoa văn bằng sáp ong trên vải trước khi may thành bộ trang phục hoàn chỉnh.

Trang phục truyền thống của người Dao Tiền không quá rực rỡ nhưng luôn nổi bật

Khu vực Trung du và miền núi phía Bắc có nhiều dân tộc cùng chung sống, và mỗi dân tộc tại mỗi địa phương lại có những nét độc đáo trong văn hóa sinh hoạt cộng đồng khác nhau. Dễ nhận thấy nhất chính là bộ trang phục. Nếu người Thái thường ưa chuộng các họa tiết hoa văn hình chim phượng, hoa đào; người Mông thường sử dụng các hoa văn hình xoắn ốc, hình vuông, hình chữ nhật... thì người Dao Tiền nổi tiếng với các họa tiết thêu tỉ mỉ, tinh xảo, thường sử dụng các mô típ hình học, hoa lá, chim thú và có độ phức tạp và chi tiết cao hơn.

Những hoa văn in trên vải, trang phục chính là cách thể hiện sự khéo léo, tỉ mỉ của người phụ nữ Dao

Ngay cả khi cùng thuộc dân tộc Dao, mỗi nhóm Dao như Dao Đỏ, Dao Trắng, Dao Lô Gang... lại có những nét riêng biệt. Trang phục của người Dao Đỏ có màu sắc chủ đạo là màu đỏ, với các họa tiết thêu đơn giản hơn, trong khi trang phục nữ của người Dao Tiền thường có nhiều lớp, bao gồm áo, yếm, váy, xà cạp, khăn vấn đầu, với màu sắc chủ đạo là màu chàm, đỏ, trắng, xanh.

Trang phục truyền thống của người Dao Tiền nổi bật với sự tinh tế, cầu kỳ trong từng đường nét, màu sắc, hoa văn, họa tiết thêu thùa, thể hiện sự đa dạng về kiểu dáng, phản ánh đặc trưng văn hóa mang đậm bản sắc văn hóa độc đáo. Trang phục còn là biểu tượng của bản sắc, lịch sử, tín ngưỡng của cộng đồng, các hoa văn, họa tiết thường mang ý nghĩa tâm linh, thể hiện ước vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Tỉ mỉ trong từng đường nét khi in họa tiết bằng sáp ong

Tại bản Cỏi, xã Xuân Sơn, huyện Tân Sơn hiện có 100% số hộ là đồng bào dân tộc Dao Tiền. Sinh sống giữa vùng lõi Vườn quốc gia Xuân Sơn, đồng bào Dao Tiền nơi đây còn lưu giữ nguyên vẹn những nét văn hóa đặc trưng từ tiếng nói, chữ viết, làn điệu Páo dung và đặc biệt là kỹ thuật in hoa văn trên vải bằng sáp ong để may trang phục truyền thống. Bà Triệu Thị Xuân - người dân tộc Dao bản Cỏi cho biết: Từ bé, chúng tôi đã được các bà, các mẹ dạy cách in sáp ong, thêu thùa, may trang phục. Người lớn luôn dặn rằng phải học làm, vì nếu không biết làm thì sau này lớn lên sẽ không có, mua cũng không ai bán cho.

Đến năm 15-16 tuổi thì hầu hết con gái Dao đã thành thục công đoạn in, may váy áo. Khi đi lấy chồng, làm dâu, gia đình và họ hàng nhà chồng chỉ cần nhìn vào trang phục là biết cô dâu có khéo léo hay không vì những hoa văn in trên vải, trang phục chính là cách thể hiện sự khéo léo, tỉ mỉ của người phụ nữ Dao.

Tại Trung tâm Thông tin và hỗ trợ khách du lịch, Vườn Quốc gia Xuân Sơn, trang phục truyền thống của đồng bào Dao Tiền là một sản phẩm trưng bày phục vụ hoạt động du lịch

Là nét văn hóa độc đáo được trao truyền từ nhiều đời trong cộng đồng dân tộc Dao Tiền tại bản Cỏi, để có được những tấm vải với hoa văn đẹp mắt, khâu làm sáp ong, in ấn được bà con nơi đây thực hiện rất kỳ công. Sau khi tách tổ, phần sáp ong sẽ được lọc qua nước trong rồi cô đặc, sấy khô chia thành từng mảnh nhỏ để thuận tiện cho mỗi lần sử dụng. Khi đun nóng sáp ong để in hoa văn cần lưu ý điều chỉnh độ loãng phù hợp. Nếu đặc quá thì sáp không ăn vải, loãng quá hoa văn in sẽ bị nhòe, không đẹp mắt.

Đặc biệt trong quá trình in, người vẽ phải luôn ngồi bên bếp lửa, chấm bút vào chảo sáp ong đang nóng rồi họa từng nét đều tay và liên tục đến khi nào hết khổ vải mới thôi. Mỗi hoa văn in trên trang phục truyền thống của đồng bào Dao đều mang những ý nghĩa khác nhau: Hình tròn tượng trưng cho mặt trời; hình tam giác tượng trưng cho núi; hình dích dắc tượng trưng cho con đường; hình ngôi sao tượng trưng cho bầu trời... góp phần làm đẹp thêm cho đời sống văn hóa của người phụ nữ Dao Tiền.

Một du khách trải nghiệm công đoạn in hoa văn bằng sáp ong trên vải

Chị Châu Thị Nga - Hướng dẫn viên du lịch tại Trung tâm Thông tin và hỗ trợ khách du lịch, Vườn Quốc gia Xuân Sơn cho biết: Các công cụ sản xuất, nhạc cụ, món ăn và cả trang phục truyền thống của đồng bào Dao, Mường được trưng bày, giới thiệu tại đây luôn thu hút du khách. Rất nhiều du khách quốc tế thích thú, muốn mua các sản phẩm trang phục truyền thống về trưng bày hoặc làm quà lưu niệm. Tuy nhiên, để làm được một bộ trang phục trọn vẹn cần khá nhiều thời gian nên giá thành sẽ cao, giao động từ khoảng 4-5 triệu đồng/bộ và không phải du khách nào muốn mua cũng có.

Du khách lưu lại những khoảnh khắc đẹp góp phần quảng bá văn hóa, du lịch bản Cỏi

Những sản phẩm, trang phục truyền thống vẫn luôn hiện diện trong cuộc sống thường nhật của đồng bào Dao Tiền tại bản Cỏi không chỉ là nét đẹp văn hóa, mà còn tạo nên những sản phẩm du lịch, những món quà ý nghĩa dành cho du khách thập phương trong hành trình khám phá, trải nghiệm vùng đất này.

Để gìn giữ, bảo tồn, đồng thời phát huy hiệu quả trong việc quảng bá, phát triển văn hóa, du lịch ở địa phương, đã có nhiều biện pháp thiết thực, hiệu quả được triển khai. Trong đó, việc đưa nghệ thuật in sáp ong và trang phục truyền thống của người Dao Tiền trở thành trải nghiệm thú vị, độc đáo đối với khách du lịch đang là hoạt động thu hút du khách trong nước và quốc tế.

Hoàng Giang