Ngoại giao cây tre Việt Nam và nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh

Phát biểu tại Hội nghị đối ngoại toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, ngày 14/12/2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ ra rằng, cây tre Việt Nam, cũng như ngoại giao Việt Nam là sự kết hợp hài hòa giữa gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển. Chúng ta có thể thấy được ở tre Việt Nam những nội hàm ấy. Điều này càng được thể hiện từ trong bản sắc đến đường lối, chính sách và phong cách của nền ngoại giao Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh.

Đảng ta đã luôn vận dụng nhuần nhuyễn biểu tượng cây tre vào lãnh đạo công tác ngoại giao thời gian qua... Biểu tượng cây tre “gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển” chính là triết lý và phương châm chỉ đạo của hoạt động ngoại giao Việt Nam. Chúng ta đã xây dựng nên một trường phái đối ngoại và ngoại giao rất đặc sắc và độc đáo “Cây tre Việt Nam” thấm đượm tâm hồn, cốt cách và khí phách của dân tộc Việt Nam.

Theo Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, đặc sắc của trường phái ngoại giao “Cây tre Việt Nam”chính là: Mềm mại, khôn khéo, nhưng rất kiên cường, quyết liệt; linh hoạt, sáng tạo nhưng rất bản lĩnh, kiên định, can trường trước mọi thử thách, khó khăn vì độc lập dân tộc, vì tự do, hạnh phúc của Nhân dân. Đoàn kết, nhân ái, nhưng kiên quyết, kiên trì bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc. Biết nhu, biết cương, biết thời, biết thế, biết mình, biết người, biết tiến, biết thoái, “tùy cơ ứng biến”, “lạt mềm buộc chặt”. Do đó, với đường lối, chính sách ngoại giao đúng đắn, Việt Nam luôn bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế. Đến nay, nước ta đã có quan hệ ngoại giao với 192 trong tổng số 200 quốc gia trên thế giới; trong đó 4 nước có quan hệ “đối tác chiến lược toàn diện”, 17 nước “đối tác chiến lược” và 13 nước “đối tác toàn diện". Trên bình diện đa phương, Việt Nam là thành viên tích cực và có trách nhiệm của hơn 70 tổ chức, diễn đàn quốc tế quan trọng. Đó chính là thành công của trường phái ngoại giao “Cây tre Việt Nam”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn cán bộ ngoại giao phải “có quan điểm và lập trường của Đảng, của chủ nghĩa Mác - Lênin vững vàng và thông suốt, lấy đó làm kim chỉ nam cho mọi hoạt động của mình; phải học chủ nghĩa Mác - Lênin”; “Cán bộ, nhân viên ngoại giao... là đại diện cho dân tộc, cho đất nước”; “Phải hiểu rõ tình hình, chính sách về chính trị, kinh tế, văn hóa của nước ta và của nước mình đến”; “Phải có tư cách đạo đức tốt, trình độ văn hóa và hiểu biết về ngoại giao.”; “Phải học tiếng nước ngoài. Công tác ở nước nào phải học tiếng của nước ấy”. Những lời dạy đó của Người luôn được các thế hệ cán bộ ngoại giao khắc cốt ghi tâm, là cẩm nang soi đường để không ngừng phấn đấu và tự rèn luyện để phục vụ đất nước.

Những tư tưởng, phương châm và phong cách ngoại giao đó góp phần tạo nên trường phái ngoại giao Việt Nam. Đó là nét độc đáo dựa trên nền tảng tư tưởng, phương pháp, phong cách và nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh, thấm đậm truyền thống, bản sắc ngoại giao và khí phách, cốt cách của dân tộc Việt Nam.

Để bảo vệ và đem lại lợi ích quốc gia-dân tộc tốt nhất, thời gian qua, “ngoại giao cây tre Việt Nam” kiên định về nguyên tắc và mục tiêu, song đã uyển chuyển, chủ động và linh hoạt về phương pháp thực hiện. Mục tiêu của chúng ta là bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia-dân tộc, thực hiện đúng như lời dạy của Bác Hồ, đó là “muốn làm gì cũng cần vì lợi ích của dân tộc mà làm”. Nguyên tắc của chúng ta là “hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển”, mọi quốc gia, dù lớn hay nhỏ, đều bình đẳng, tôn trọng chủ quyền, quyền và lợi ích chính đáng của nhau, giải quyết bất đồng trên tinh thần hữu nghị, tuân thủ triệt để Hiến chương Liên hợp quốc và phù hợp với luật pháp và thông lệ quốc tế. Chúng ta cũng phản đối mọi hình vi bắt nạt, chính trị cường quyền, bao vây, cấm vận đơn phương; phản đối việc sử dụng và đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế. Chúng ta coi nguyên tắc và mục tiêu này như cái gốc của cây tre, nhất quán, kiên trì và không dao động, không thay đổi. Đó cũng là cái lý để chúng ta khẳng định chúng ta “ngay thẳng” trong quan hệ quốc tế, và cũng là để bảo vệ chính mình. Ví dụ trong xung đột giữa Nga và Ukraina hiện nay, chúng ta đề cao việc tuân thủ Hiến Chương LHQ, và kêu gọi các bên quay trở lại đàm phán...Bên cạnh đó, soi chiếu với các vấn đề Biển Đông, trong quá trình thực hiện để đạt mục tiêu, “ngoại giao cây tre Việt Nam” linh hoạt, chủ động và uyển chuyển. Chúng ta kiên trì và kiên quyết bảo vệ chủ quyền trên Biển Đông, nhưng chúng ta không cực đoan để xảy ra xung đột. Mục tiêu cao nhất là của chúng ta là bảo vệ và giữ vững chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, nhưng tránh đối đầu và xung đột vũ trang.

Trong quan hệ quốc tế hiện nay, Việt Nam luôn bị kẹt giữa sự cạnh tranh và xung đột giữa các nước lớn. Nhưng “Ngoại giao cây tre Việt Nam” thời gian qua đã hóa giải ‘thế kẹt’ này bằng sự uyển chuyển, khéo léo và mềm dẻo trong quan hệ với từng nước, đồng thời tranh thủ sự ủng hộ và tiếng nói của tập thể để tạo thành sức mạnh chung. Qua quan hệ với các nước, chúng ta còn tạo ra được mạng lưới lợi ích đan xen, lồng ghép giữa lợi ích quốc gia với lợi ích tổ chức khu vực và quốc tế, nhờ đó giúp chúng ta bảo vệ được lợi ích quốc gia.

Có thể khẳng định “ngoại giao cây tre Việt Nam” đã vận dụng tốt tư tưởng, phương pháp, phong cách và nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh, từ đó làm tốt được nhiệm vụ bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc. Thành công này có được là vì chúng ta đã thực hiện nhất quán “đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại; là bạn, đối tác tin cậy và thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế” trên tinh thần chủ động và tích cực. Vận dụng uyển chuyển, mềm mại và kiên quyết quan điểm “ngoại giao cây tre Việt Nam” sẽ giúp quan hệ đối ngoại của Việt Nam ngày càng phát triển, tận dụng được lợi thế, tiềm năng để nâng cao hơn nữa thế và lực của đất nước trên trường quốc tế.

Minh Tự