Săn “cọp nước” sông Đà

Sông Đà huyền thoại (còn gọi là sông Bờ hay Đà Giang) là phụ lưu lớn nhất của sông Hồng với tổng chiều dài 927km, diện tích lưu vực là 52.900km2. Dòng chính được bắt nguồn từ núi Vô Lượng, tỉnh Vân Nam, Trung Quốc chảy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam để rồi nhập với sông Hồng ở Phú Thọ. Sông Đà còn là ranh giới tự nhiên phân chia huyện Thanh Thủy cũ, Phú Thọ với Ba Vì, Hà Nội mà điểm cuối là ngã ba Hồng Đà, huyện Tam Nông cũ, tỉnh Phú Thọ...

Ông Phan Tiến Lập, năm nay đã hơn 70 tuổi - một dân chài kỳ cựu trên dòng Lô, địa bàn phường Thanh Miếu, chuẩn bị ngư cụ cho buổi săn cá măng rất chu đáo, với những tấm lưới khỏe nhất mà mình

Trên dòng Đà giang hùng vĩ có nhiều huyền tích và những câu chuyện về trị thủy, mưu sinh... thấm đẫm những giá trị văn hóa độc đáo vùng sông nước... Nơi đây, còn có nhiều cư dân đã gắn bó lâu đời trên mặt nước cùng những câu chuyện thú vị về nghề đánh bắt cá trong đó có nghề săn cá dữ với nhiều câu chuyện hấp dẫn...

Khi cá mạnh thì người... thua!

Chìa cho tôi xem một con cá ngão sông to như bàn tay, bị táp hết một nửa thân với những vết cắn sắc như dao cạo, anh Dương Tiến Dũng- một ngư phủ già đời ở Đào Xá- một xã ven sông Đà, lắc đầu với vẻ thẫn thờ: Đấy anh xem, vết này là của con măng săn mồi đấy. Nó thậm chí còn táp hết cả một con cá to chứ không chỉ một nửa như vậy đâu. Loài này là loại hung dữ nhất trên sông Đà mà anh em chúng tôi cũng phải kiêng dè khi đánh bắt... Lơ mơ là có khi mất mạng với chúng ngay.

Ven bờ sông lộng gió, bên ấm trà chiều, chúng tôi cùng các ngư dân xã Xuân Lộc xưa, nay là Đào Xá, Thanh Thủy hàn huyên chuyện săn bắt cá dữ trên sông Đà. Anh Lê Văn Luyện, sinh năm 1976, hào hứng kể: Sông Đà nhiều cá dữ lắm, lăng, chiên chẳng hạn, nhưng với con măng, chúng tôi luôn coi nó như loài “cọp nước” trên sông bởi tập tính săn mồi cực kỳ hung tợn. Nó có thể săn bất cứ con mồi nào nếu nhìn thấy. Bé thì nó táp cả con, còn to quá sức thì nó táp một nửa với độ hung tợn không loài cá nước ngọt nào bì được...

Thuyền đánh cá, cũng được anh Dương Tiến Dũng, xã Đào Xá thường xuyên sử dụng để săn cá măng khủng với nhiều ngư cụ to, khỏe và được chuẩn bị rất kỹ càng.

Theo anh Dũng, cá măng sinh ra đã có hình dáng của loài chuyên săn mồi trên mặt nước sông Đà. Thân dài, vây khỏe, miệng rộng với hàm răng sắc, nhọn cùng những cú táp mồi dứt khoát, chúng lao đi trên mặt nước với tốc độ cực nhanh để đuổi mồi như một mũi tên, khiến những loài bị chúng săn khó con nào thoát được.

Một con cá măng sông Đà nặng gần 20kg được rao bán với giá hơn 3 triệu đồng từ thương lái.

"Cứ nghe ùm ùm chỗ nào trên sông, dù đêm hay ngày, thì ở đó chắc chắn bọn măng đang săn mồi. Mặt nước càng dậy sóng thì chỗ đó măng càng to. Loại 5-7kg còn đỡ, chứ loại đạt đến trọng lượng 15, thậm chí 20kg thì khi chúng tụ đàn, sẽ săn mồi náo động một vùng sông nước” - Anh Dũng kể và nhắc lại: Còn nhớ lần tôi thả lưới đêm trên sông Đà có dính một con măng to, nó quẫy ùm ùm để thoát thân. Liên tục vùng vẫy để thoát tay lưới khiến tôi phải đạp chân vào lòng thuyền giữ thế, kéo ghì nó lại. Giống cá sông vốn rất khỏe, nên con măng hơn một yến trong cơn sống chết nó càng khỏe vì vốn là loài cá dữ, có sức mạnh khủng khiếp. Nên đêm đó, dù mất khá nhiều thời gian co kéo mới lôi được nó lên lòng thuyền nhưng về cũng hoảng hồn nghĩ lại: Đêm hôm, một mình sông nước, nếu gặp con to gấp đôi mà không khéo léo, có sức khỏe, khéo mình bị nó lôi xuống sông mất tích chứ chẳng đùa...

Vẫn anh Luyện chêm vào câu chuyện: Gặp măng, nó thắng thì mình thua và ngược lại. Càng to càng nguy hiểm, nhẹ thì đứt toạc lưới, lật úp thuyền nan, mà không có kinh nghiệm co kéo, sức bền, có khi nó lôi tuột mình xuống sông. Dân chài ven sông Đà chúng tôi vẫn gọi nó là “cọp nước” vì thế. Nó quá hung tợn, chứ không săn mồi kiểu lầm lì như cá chiên, cá lăng, cá ngạnh...

Cá măng khi đạt đến độ trưởng thành, nhiều con có thể nặng tới 35-40kg. Bên cạnh đó, do đặc điểm nước sông Đà chảy mạnh, dòng chảy siết, nhiều ghềnh đá, hang hốc lớn và sâu, nên đã “tôi luyện” cho giống cá này có một sức mạnh khó loài cá sông nào địch được, vì chúng có hình dáng thuôn dài, vây đuôi mạnh và tốc độ bơi cực nhanh. Măng được dân chài lưới đánh giá là có khả năng săn mồi mạnh nhất trong các loài cá săn mồi trên sông Hồng, Lô và Đà.

Những mùa săn “cọp nước”...

Dân chài lưới dọc sông Đà cứ đến tháng 3-4 hằng năm là bắt đầu chuẩn bị vào mùa săn cá măng. Vào mùa này, nước mạnh và sạch nên chúng xuôi theo từ thượng nguồn về cực nhiều. Có tập tính đi theo đàn, nên khi săn mồi, chúng luôn làm náo động cả một khúc sông Đà. Anh Dũng kể: Săn măng phải là người có kinh nghiệm, sức bền và quan trọng là khéo léo. Ngư cụ phải tốt bởi măng nó hung dữ lắm, phá lưới rất kinh, nên phải chuẩn bị các loại lưới tốt, cỡ đại và được chuẩn bị chu đáo trước khi vào cuộc săn. Bởi chỉ cần chủ quan là bục lưới, mất cá ngay, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng...

Luyện- với đôi tay như cặp chão buộc thuyền, đen săn và rắn chắc hào hứng: Dân sông Đà mạn Thanh Thủy bọn em chủ yếu săn măng bằng lưới đại. Cứ thăm chỗ nào măng theo đàn, đua nhau táp mồi ầm ầm... là hò nhau quây lưới và chờ đợi. Em cũng đi săn măng nhiều lần, mỗi lần đi là một kỷ niệm khó quên vì loài này nó quá khỏe và hung tợn.

Cũng theo Luyện, thì không chỉ cần thuyền to, lưới chắc, mà xác định muốn đi bắt cá măng cũng phải là hạng người có sức khỏe, thạo sông nước. Lơ mơ nó kéo cả người cả lưới xuống sông luôn... Bởi theo anh: Nhiều người cứ nghĩ, con cá 10-15kg không khỏe, nhưng chính trong giây phút sinh tồn, nhất lại là cá dữ nên nó sẽ khỏe lên gấp bội. Chuyện cá lôi người xuống sông là có thật mà Luyện và nhiều anh em dân chài quanh vùng đã nhiều lần chứng kiến...

Cá măng có giá trị không cao nếu trọng lượng từ 3-5kg, nhưng nếu đạt trọng lượng từ 10-20kg thì lại được bán với giá 200-250 ngàn đồng/1kg.

Dọc sông Đà và vùng lòng hồ thủy điện Hòa Bình, nhiều dân chài ven sông vẫn có thói quen chờ mùa đi săn cá măng. Có nhiều người dùng cần câu lua, mồi giả để săn măng lòng hồ hoặc một vài điểm chúng hay đến, nhưng chủ yếu vẫn phải dùng lưới cùng kinh nghiệm lâu năm mới bắt được. Ngoài mùa săn măng vào tháng 3-4 hằng năm trên sông Đà, thì ở sông Lô, sông Hồng dân vạn chài cũng thi thoảng bắt được cá măng nhưng thường chúng sẽ bé hơn so với sông Đà.

Thịt cá măng có nhiều xương răm với mầu vàng đặc trưng cùng khá nhiều chất dinh dưỡng tốt cho sức khỏe tuy nhiên lại không được ưa chuộng ở những quán chuyên cá sông.

Anh Dũng thông tin thêm: Mùa săn cá măng năm ngoái, dân Thạch Đồng, nay là Đào Xá trúng đậm, khi có ngày bắt được hàng tạ, có con lên tới 20-25kg, bán rất được giá. Măng là loài cá có giá trị kinh tế không cao, nhưng có đặc điểm càng to thì giá... càng đắt. Hiện, theo thông tin thì các nhà hàng chuyên cá, hầu hết không bán và chế biến loại cá này cho khách, trừ những con măng khủng nặng vài chục cân nhưng với điều kiện phải còn sống. Còn hầu hết, măng được chế biến theo kiểu phơi khô bằng cách hun khói hoặc cá to thì mổ chia, bán theo khúc...

Nghề vạn chài, trong đó có những mùa săn cá dữ trên sông Đà là một nét văn hóa độc đáo, được trao truyền qua bao đời nay bởi các ngư dân trên những dòng sông lớn của Đất Tổ cùng nhiều câu chuyện thú vị. Trong đó, có chuyện săn “cọp nước” chính là loài cá măng hung dữ. Những câu chuyện trên đã góp thêm nét chấm phá độc đáo cho cuộc sống vùng sông nước vốn nhiều vất vả nhưng cũng không kém phần thú vị. Đây cũng là nét độc đáo riêng có trên những con sông chảy qua Đất Tổ cội nguồn ngàn năm qua!

Quốc Hội