Từ những vụ trọng án tới việc quản lý người tâm thần tại cộng đồng

Những vụ trọng án gây rúng động xảy ra trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong vòng chưa đầy 1 tháng qua đều liên quan đến các đối tượng tâm thần, thực tế cấp bách đó đòi hỏi phải có những biện pháp hữu hiệu trong công tác quản lý và chăm sóc sức khỏe cho người mắc bệnh tâm thần đang điều trị tại cộng đồng.

Cán bộ y tế xã Mỹ Thuận đến nhà thăm hỏi tình trạng sức khỏe của người bệnh đang điều trị tại nhà

Từ những vụ trọng án

Trong tháng 10/2024, ba vụ việc liên quan đến người tâm thần đã xảy ra, trong đó, 2 vụ việc đặc biệt nghiêm trọng. Ngày 3/10, Công an xã Xuân Áng và huyện Hạ Hòa giải cứu thành công cháu bé 5 tuổi cư trú trên địa bàn bị đối tượng tâm thần đánh đập và dùng dao khống chế.

Ngày 12/10, dư luận khu Thông Đậu, phường Minh Nông rúng động trước vụ việc ông Đào Văn Hùng (SN 1957) trú tại địa bàn nghi bị chính con trai ruột là Đào Việt Đức (Sn 1992) là đối tượng tâm thần sát hại. Đối tượng Đức sau khi gây án đã bỏ trốn khỏi địa bàn. Lực lượng chức năng đã bắt giữ đối tượng khi đang lẩn trốn trong lán của một nhà dân tại xã Đức Bác, huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc vào 19h cùng ngày.

Ngày 28/10, vụ án mạng nghiêm trọng xảy ra tại khu Chiềng, xã Kim Thượng, huyện Tân Sơn khiến 2 người tử vong. Hung thủ nghi vấn vụ án tiếp tục là đối tượng tâm thần đang điều trị tại nhà. Liên tiếp các vụ việc gióng lên hồi chuông báo động về công tác quản lý người tâm thần đang điều trị trong cộng đồng.

Theo số liệu thống kê của Bệnh viện Tâm thần tỉnh Phú Thọ, hiện có 3.776 người bệnh tâm thần được quản lý tại cộng đồng. Ngoài ra theo thống kê của Sở LĐTB&XH, toàn tỉnh có 6.781 người bị khuyết tật thần kinh, tâm thần đang hưởng chính sách trợ giúp xã hội hàng tháng tại cộng đồng.

Thực tế hiện nay, chỉ một phần nhỏ bệnh nhân tâm thần được hỗ trợ hoặc có điều kiện chi trả sinh hoạt phí, chi phí đi lại, điều trị bắt buộc tại Bệnh viện Tâm thần tỉnh. Trung tâm trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho người tâm thần tỉnh do Sở LĐ-TB&XH quản lý đang thực hiện chăm sóc, nuôi dưỡng cho 157 người khuyết tật thần kinh, tâm thần đặc biệt nặng. Hầu hết bệnh nhân thần kinh, rối nhiễu tâm trí đang được gia đình, địa phương và các trạm y tế xã, phường, thị trấn cấp phát thuốc, chăm sóc, quản lý, nuôi dưỡng tại cộng đồng.

Quy trình chi trả chế độ hỗ trợ hàng tháng và chăm sóc y tế cho bệnh nhân tâm thần được thực hiện đầy đủ, thường xuyên và bài bản nhưng vẫn còn tiềm ẩn nhiều nỗi lo và khó khăn. Khó khăn lớn nhất là nhận thức và sự kỳ thị của xã hội với người bệnh mắc rối loạn tâm thần (RLTT). Nhiều gia đình không chấp nhận các chẩn đoán RLTT dẫn đến sự chậm trễ trong điều trị và đưa đến những phương pháp điều trị cực đoan.

Đối tượng tâm thần tình nghi sát hại bố đẻ rồi bỏ trốn bị cơ quan công an bắt giữ

Nhiều bệnh nhân có điều kiện kinh tế khó khăn, cư trú ở địa bàn miền núi xa xôi, giao thông đi lại khó khăn phải chữa trị dài ngày dẫn đến khánh kiệt. Bệnh nhân chuyển biến nặng hay tái phát nhưng không được gia đình quan tâm để thông báo kịp thời cho cơ sở y tế. Cá biệt, nhiều trường hợp bị gia đình bỏ rơi, dẫn đến đi lang thang, đập phá gây mất an ninh trật tự, đe dọa tới tính mạng của người thân, gia đình và cộng đồng nơi người bệnh sinh sống.

Trong khi đó hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần chưa đồng đều ở các tuyến. Dịch vụ sức khỏe tâm thần chủ yếu ở cơ sở chuyên khoa tuyến tỉnh và tuyến trung ương, còn tuyến huyện không cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh nội trú về tâm thần. Tuyến xã, phường hiện nay chỉ quản lý danh sách người bệnh tâm thần và cấp phát thuốc điều trị theo chỉ định của tuyến trên. Đội ngũ y tế đặc biệt bác sĩ chuyên khoa tâm thần, nhà tâm lý lâm sàng hiện nay đang rất thiếu.

Phối hợp quản lý người bệnh tâm thần tại cộng đồng

Xã Mỹ Thuận là một trong xã của huyện Tân Sơn có đông người mắc bệnh tâm thần đang điều trị tại nhà. Gần 20 năm trong nghề, BSĐK Phùng Thị Minh Diện - Trạm trưởng Trạm Y tế xã Mỹ Thuận có nhiều kỷ niệm trong quá trình thực hiện quản lý, chăm sóc sức khỏe cho người tâm thần tại địa phương. Chị cho biết: “Một số bệnh nhân tâm thần lớn tuổi trên địa bàn xã sống một mình và người thân hỗ trợ đến trạm y tế xã lấy thuốc”. Đây cũng là một điểm bất cập trong công tác quản lý người bệnh tại cộng đồng.

Bám nắm y tế cơ sở, chị Diện nhận định gia đình có vai trò rất quan trọng, “cánh cửa” đầu tiên trong chuỗi hoạt động chăm sóc cho bệnh nhân tâm thần ở cộng đồng. Trên địa bàn xã Mỹ Thuận, một số người đàn ông cao tuổi mắc chứng loạn thần do rượu nhưng gia đình bỏ rơi, ở một mình, không được đưa đến bệnh viện chuyên khoa tâm thần để chẩn đoán, điều trị nên không có bệnh án, không được điều trị.

Để góp phần tăng trách nhiệm của gia đình và giảm thiểu gánh nặng chi phí điều trị cho người bệnh tâm thần, các bác sĩ Bệnh viện tâm thần tỉnh đã thực hiện đề tài “Đánh giá hiệu quả mô hình tổ chức quản lý, điều trị và chăm sóc bệnh nhân tâm thần phân liệt dựa vào cộng đồng tại xã Tiên Kiên, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng mô hình trên địa bàn tỉnh Phú Thọ”.

Theo báo cáo, sau 6 tháng triển khai, số bệnh nhân sau khi điều trị tại nhà và được sự can thiệp của mô hình đã thuyên giảm lâm sàng rõ nét; tỷ lệ người bệnh có thời gian ổn định bệnh trên 3 tháng tăng từ 10% - 100%; tỷ lệ người bệnh có khả năng sống độc lập tăng từ 0% - 35%; tỷ lệ người bệnh bỏ nhà đi lang thang giảm từ 20% xuống còn 0%. Trước khi can thiệp mô hình, 90% người bệnh tâm thần có vụ việc gây rối trật tự gia đình, nơi công cộng, 10% vi phạm pháp luật, sau can thiệp chỉ còn 1 người bệnh (5%) gây rối trật tự, không có trường hợp nào vi phạm pháp luật.

Cán bộ y tế điều trị cho bệnh nhân tại Bệnh viện tâm thần tỉnh Phú Thọ

Đặc biệt, chi phí quản lí điều trị tại cộng đồng bình quân là 104.000 đồng/người bệnh/tháng, thấp hơn rất nhiều so với chi phí điều trị nội trú trong bệnh viện (3.000.000 đồng/người bệnh/tháng). 100% xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh đã áp dụng mô hình này và đạt hiệu quả.

TS.BS Nguyễn Giang Long - Phó Giám đốc Sở Y tế cho biết: “Thời gian tới, ngành y tế sẽ tiếp tục xây dựng và củng cố mạng lưới chăm sóc sức khỏe tâm thần từ tỉnh đến cơ sở. Tăng cường đào tạo và thu hút cán bộ chuyên khoa tâm thần làm việc tại các cơ sở y tế trên địa bàn. Khuyến khích vai trò của y tế tư nhân trong chăm sóc sức khỏe tâm thần”.

Từ những vụ án thương tâm đã xảy ra, người bệnh tâm thần không được điều trị đúng cách, bệnh trở nặng thì chỉ cần một kích động nhỏ hay phát bệnh sẽ không kiểm soát được hành vi. Do vậy, trách nhiệm quản lý trước tiên thuộc về gia đình. Cộng đồng hàng xóm, láng giềng nên tránh những việc làm, lời nói có tính chất kích động bệnh nhân tâm thần.

Người bệnh tâm thần rất cần sự yêu thương, vỗ về, chăm sóc, động viên, cảm thông từ gia đình và xã hội. Vì vậy, để ngăn chặn hiệu quả vụ việc, vụ án do người có bệnh tâm thần gây ra thì cần có sự chung tay, phối hợp chặt chẽ từ gia đình, chính quyền cơ sở và toàn xã hội. Khi thấy biểu hiện bất thường, cần đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế và báo cho cơ quan chức năng hỗ trợ giải quyết.

Thùy Trang