Bổ sung trách nhiệm địa phương trong quản lý, chống khai thác khoáng sản trái phép

Sáng 6/11, tại Tổ 15 (gồm Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ và Đắk Lắk), các đại biểu thảo luận về Dự án Luật Xây dựng (sửa đổi); dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản; và dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật liên quan đến lĩnh vực nông nghiệp và môi trường.

Tập trung tháo gỡ vướng mắc về đất đắp, san lấp

Đồng chí Đặng Bích Ngọc - Phó trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh phát biểu thảo luận tại Tổ

Đối với dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản, các đại biểu đánh giá, dự thảo đã có nhiều điểm mới, thể hiện tư duy quản lý hiện đại, minh bạch và khả thi. Bên cạnh đó đã tập trung vào ba trụ cột lớn, đó là: Hoàn thiện cơ chế khai thác khoáng sản nhóm IV phục vụ đầu tư công; Phân cấp - phân quyền gắn với trách nhiệm giải trình; Quản lý tài nguyên gắn với bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Góp ý vào vấn đề khai thác khoáng sản nhóm IV phục vụ san lấp (khoản 18, 19 Điều 1 sửa Điều 72, 73) đại biểu Cầm Hà Chung (Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ) cho biết, thực tế, tại nhiều địa phương đang thiếu nghiêm trọng nguồn đất đắp nền cho các dự án giao thông, hạ tầng trọng điểm. Dự thảo đã thể chế hóa cơ chế đặc thù, cho phép đơn giản hóa thủ tục cấp phép khai thác đất san lấp, tạo thuận lợi cho đầu tư công.

Tuy nhiên, còn hai vấn đề cần chỉnh lý được đại biểu chỉ rõ. Thứ nhất, dự thảo chưa quy định cụ thể về bồi thường, hoàn trả mặt bằng khi thu hồi đất để khai thác làm vật liệu san lấp. Việc thiếu hướng dẫn thống nhất gây lúng túng trong quyết toán, điều chỉnh tổng mức đầu tư, nhất là những dự án đã triển khai trước đó. Thứ hai, cơ chế đặc thù hiện nay mới mở về thủ tục, chưa đi đôi với yêu cầu môi trường. Nếu không xác định tiêu chí kỹ thuật và hậu kiểm chặt chẽ, có thể phát sinh sạt lở, xói mòn, ảnh hưởng dân sinh. Do đó, đại biểu đề nghị bổ sung điều khoản riêng quy định đầy đủ về đất đắp, bao gồm thẩm quyền, quy trình, tiêu chí môi trường, hậu kiểm và phương án phục hồi môi trường sau khai thác.

Đại biểu Cầm Hà Chung phát biểu thảo luận tại Tổ

Cùng quan điểm trên, đại biểu Đặng Bích Ngọc - Phó trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh dẫn chứng, thực tế, tại một số địa phương sau khi sáp nhập đơn vị hành chính, dù các dự án có nhu cầu 4,2 đến 4,5 triệu m³ vật liệu đắp nền, sau khi nghiên cứu tính toán xác định vị trí có thể khai thác được 1,5 triệu m³ nhưng thực tế chưa thể khai thác sử dụng, dẫn đến khó khăn trong giải ngân và triển khai thực hiện dự án. Đại biểu đề nghị, Chính phủ rà soát đầy đủ các khó khăn, vướng mắc trên toàn quốc về vật liệu san lấp, đắp nền công trình; nghiên cứu quy định cụ thể về đất đắp ngay trong dự thảo Luật sửa đổi để khắc phục toàn diện, triệt để vướng mắc hiện nay.

Đề cập đến khoản 19, Điều 1 dự thảo có quy định, việc khai thác khoáng sản nhóm IV để phục vụ các dự án mà không phải thẩm định và phê duyệt kết quả thẩm định, báo cáo đánh giá tác động môi trường và cấp giấy phép môi trường, đăng ký môi trường và phải lập phương án khai thác khoáng sản. đại biểu Nguyễn Văn Mạnh - Phó trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh khẳng định, đây là điểm mở giảm bớt các thủ tục hành chính. Tuy nhiên, cần bổ sung thêm các quy định về cơ chế, kiểm soát hậu kiểm khi cắt giảm các thủ tục khai thác, thăm dò các khoáng sản nhóm III, nhóm IV trong quá trình thực hiện, tránh việc khai thác tràn lan, gây thất thoát lãng phí tài nguyên, khoáng sản để lại hậu quả cho môi trường.

Bảo đảm phù hợp với quy hoạch đã được phê duyệt

Đồng chí Nguyễn Văn Mạnh - Phó trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh phát biểu thảo luận tại Tổ

Theo quy định tại điểm 16, sửa đổi bổ sung Điều 56, tại điểm b quy định trường hợp khai thác khoáng sản bao gồm cả thời gian đã gia hạn hết mà khu vực được phép còn trữ lượng, việc cấp lại giấy phép khai thác khoáng sản được thực hiện theo đề nghị của tổ chức, cá nhân đã được cấp phép khai thác khoáng sản trừ trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 87 của Luật này. Đại biểu Đặng Bích Ngọc đề nghị cần bổ sung thêm cụm từ “bảo đảm phù hợp với quy hoạch đã được phê duyệt”.

“Trên cơ sở hết thời hạn mà các mỏ vẫn còn trữ lượng, phù hợp với quy hoạch mà tỉnh hoặc xã có quy hoạch tiếp tục để làm thì có thể nghiên cứu xem xét, gia hạn nhưng phải bảo đảm đúng quy hoạch”, đại biểu nhấn mạnh thêm.

Bên cạnh đó, đại biểu Nguyễn Văn Mạnh cũng phản ánh, hiện nay, yêu cầu vận chuyển đất thải đến các bãi quy hoạch đã làm phát sinh chi phí rất lớn, đặc biệt tại những địa phương chưa bố trí bãi thải phù hợp theo vị trí dự án. Điều này khiến tổng mức đầu tư đội lên đáng kể, ảnh hưởng ngân sách và tiến độ thi công. Vừa qua, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 66.4/2025/NĐ-CP ngày 21/9/2025 của Chính phủ về các cơ chế, chính sách đặc thù nhằm tháo gỡ khó khăn trong triển khai Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024, quy định này cho phép tận dụng đất thải để đấu thầu, phân bổ cho các dự án đầu tư công và dự án đầu tư thực hiện theo phương thức đối tác công tư (PPP), qua đó tiết kiệm chi phí và bổ sung nguồn đất đắp còn thiếu.

Tuy nhiên, nghị quyết mới chỉ điều chỉnh trong phạm vi dự án đầu tư công và dự án PPP, trong khi nhiều dự án khu đô thị, khu công nghiệp cũng rất cần nguồn đất này. Đề nghị Chính phủ tiếp tục rà soát, nghiên cứu mở rộng áp dụng, bảo đảm sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên đất và giảm chi phí cho các dự án đầu tư trên cả nước.

Về khoản 21, Điều 1 về quản lý đất hiếm, ĐBQH Đặng Bích Ngọc đề nghị cần bổ sung nghiên cứu các quy định liên quan đến nội dung đối với các tài nguyên, khoáng sản chiến lược như đất hiếm để bảo đảm công tác quản lý, toàn diện.

Liên quan đến vấn đề miễn, giảm thủ tục môi trường tại khoản 19, bổ sung điểm d và khoản 2, Điều 73, theo đại biểu Cầm Hà Chung cần đặt ra “ngưỡng kỹ thuật” và cơ chế hậu kiểm. Đồng tình với quy định cho phép một số dự án khai thác khoáng sản làm vật liệu san lấp không phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường, nhưng phải có phương án khai thác với mục tiêu cải cách hành chính.

Song, đại biểu Cầm Hà Chung đề nghị quy định rõ ngưỡng kỹ thuật, quy mô, thời hạn, khối lượng, vị trí, khoảng cách đến khu dân cư và nguồn nước để tránh chồng chéo với Luật Bảo vệ môi trường. Đồng thời, phải ghi rõ cơ chế hậu kiểm: Tần suất, nội dung, cơ quan chịu trách nhiệm, chế tài nếu vi phạm. Chỉ khi có hậu kiểm nghiêm túc thì việc “giảm tiền kiểm” mới thực sự mang lại hiệu quả, vừa tạo thuận lợi, vừa giữ vững kỷ cương quản lý tài nguyên.

Đối với vấn đề mở rộng chủ thể đăng ký thu hồi khoáng sản, đại biểu Cầm Hà Chung cho rằng, đây là vấn đề thực tiễn đầu tư công đặt ra. Hiện nay, dự thảo chỉ quy định “chủ đầu tư hoặc nhà đầu tư” được đăng ký thu hồi khoáng sản trong phạm vi công trình. Trong khi đó, đối với dự án đầu tư công, chủ đầu tư thường là ban quản lý, không trực tiếp thi công. Nếu không cho phép nhà thầu đăng ký thu hồi, nguồn khoáng sản phát sinh trong quá trình đào, đắp, san gạt sẽ bị bỏ phí, thậm chí thất thoát. Đại biểu đề nghị sửa quy định theo hướng: “Chủ đầu tư, nhà đầu tư hoặc nhà thầu thi công được đăng ký thu hồi khoáng sản trong phạm vi thi công công trình, kể cả tại khu vực tạm cấm hoặc dự trữ khoáng sản quốc gia”.

Về trách nhiệm của các cơ quan liên quan, đại biểu Đặng Bích Ngọc đề nghị, dự thảo cần nghiên cứu, xem xét bổ sung trách nhiệm của cấp xã trong việc giám sát, phát hiện báo cáo vi phạm khai thác khoáng sản trái phép vì xã là đơn vị trực tiếp nắm rõ tình hình khai thác mỏ khoáng sản và phản ánh của người dân. Do đó phải có quy định chặt chẽ để giám sát việc khai thác, hiệu quả các nguồn tài nguyên khoáng sản nhưng vẫn bảo đảm yếu tố môi trường xung quanh. Ngoài ra cần quy định rõ chế tài, cơ chế phối hợp liên ngành để xử lý dứt điểm các tình trạng khai thác khoáng sản trái phép.

Đồng tình với ý kiến trên, đại biểu Cầm Hà Chung cũng đề nghị bổ sung vai trò cấp xã và cơ chế phối hợp liên ngành trong giám sát, xử lý vi phạm. Bởi, thực tế, khai thác trái phép thường diễn ra nhỏ lẻ, phân tán ở cấp xã, thôn bản. Nếu không phát huy vai trò của chính quyền cơ sở, rất khó ngăn chặn kịp thời. Đại biểu đề nghị bổ sung quy định trách nhiệm của UBND cấp xã trong việc giám sát, phát hiện, báo cáo và phối hợp với cơ quan có thẩm quyền trong kiểm tra, xử lý vi phạm. Đồng thời, cần có chế tài nghiêm khắc với hành vi không hoàn thổ, không phục hồi môi trường sau khai thác.

Liên quan đến công tác hoàn thổ tại các mỏ, theo quy định, khi hết hạn giấy phép khai thác phải thực hiện đóng cửa mỏ và phục hồi môi trường. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, giám sát sau khi đóng cửa mỏ hiện chưa được quan tâm đúng mức, việc đôn đốc, xử lý các trường hợp không thực hiện còn chậm. Đặc biệt, đối với các mỏ đất sau khai thác, việc xác định mục đích sử dụng mặt bằng sau khi đã tận thu khoáng sản chưa được quy hoạch cụ thể, gây lãng phí tài nguyên. Đại biểu Nguyễn Văn Mạnh đề nghị cơ quan soạn thảo quy định rõ trách nhiệm hoàn thổ, phục hồi môi trường, cũng như làm rõ phương án sử dụng đất sau khai thác để bảo đảm hiệu quả kinh tế - xã hội.

Bùi Hiển

(Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND tỉnh)