Nắng ấm bản Mông

Mặt trời nhô qua mỏm núi, nắng vàng tô điểm những cánh rừng trên núi Đát Hóp, núi Tổng Nhất như những cánh cung ôm lấy bản người Mông nơi đầu nguồn Khe Nhồi, xã Trung Sơn, huyện Yên Lập. Hai bên đường, những cành hoa mận, hoa đào đang đâm chồi, nẩy lộc, thấp thoáng tà váy xếp ly rung rinh như những cánh bướm muôn màu theo nhịp bước chân người phụ nữ Mông xuống chợ chuẩn bị thực phẩm cho những ngày Tết...

Phụ nữ và trẻ em bản Mông Khe Nhồi.

Nhớ ngày gian khó

Lần đầu tôi lên với bản Mông Khe Nhồi vào năm 2004. Ngày ấy con đường lên bản vượt qua những dãy rừng già chỉ là đường đất nhỏ mới được khai phá. Sau đấy cứ có dịp tôi lại lên với bản Mông, chứng kiến sự đổi thay của đồng bào nơi đây.

Nằm ở độ cao trên 1.000m, lưng tựa vào dãy núi Đát Hóp, bản người Mông Khe Nhồi với gần 50 ngôi nhà đu mình bám vào nách núi. Nhà Lý A Phang- thành viên tổ an ninh khu ở lưng chừng núi, nhưng chúng tôi không cần phải đi bộ như vài năm trước mà lái ô tô đến tận cổng. Vừa đi dự tiếp xúc cử tri đại biểu HĐND xã về, Lý A Phang đón chúng tôi bằng nụ cười đôn hậu. Trong nếp nhà gỗ hai tầng thuộc diện to nhất bản, chuyện xưa, chuyện nay rôm rả như không có hồi kết...

Rót chén nước hãm từ cây rừng mời khách, Lý A Phang trầm ngâm: Dân tộc Mông mình bao đời du canh, du cư, chỗ nào có nguồn nước, có đất tốt là dựng nhà, phát nương, đất hết mầu mỡ lại đi. Người Mông đến Khe Nhồi vào năm 1995 cũng trong một cuộc chuyển cư như thế. Lúc đầu chỉ có 5 hộ ở xã Nghĩa Tâm, xã Suối Bu, xã Sơn Thịnh của huyện Văn Chấn (tỉnh Yên Bái), sau thêm anh em, bạn bè, con cái trưởng thành, tách hộ mà thành bản như hôm nay. Những ngày đầu về đất mới, do thói quen sống dựa vào tự nhiên mà đời sống người Mông ở đây khó khăn lắm. Phát một vạt nương, gieo vài cân lúa, tra vài hốc ngô và vào rừng săn bắt, hái lượm... thế nên nhà ở tạm bợ, cái đói, cái nghèo vì thế vẫn lẩn quất. Có những năm, tỷ lệ đói, nghèo của bản là 100%...

Trang trại nuôi cá tầm ở bản Mông Khe Nhồi.

Đến “thời” ấm no

Năm 2003, sau chuyến “lội rừng” lên Khe Nhồi “thị sát” đời sống đồng bào người Mông của các đồng chí lãnh đạo tỉnh, dự án định canh định cư bản đồng bào người Mông Khe Nhồi xã Trung Sơn được hình thành. Việc đầu tiên là đầu tư phát triển sản xuất, hướng dẫn đồng bào khai hoang trồng lúa nước và kiến thiết nương rẫy. Tiếp đến là xây dựng cơ sở hạ tầng phúc lợi thiết yếu phục vụ sản xuất và đời sống của đồng bào; ổn định sắp xếp dân cư, tạo việc làm, tăng thu nhập, từng bước xoá đói giảm nghèo, chung tay xây dựng cuộc sống mới.

“Từ chỗ du canh du cư, cuộc sống người Mông ở Khe Nhồi được đổi thay từng ngày. Bắt đầu bằng việc nhận cuốn sổ hộ khẩu, đến con trâu dự án, những ngôi nhà lợp tấm phibro xi măng, bể nước Chính phủ, điểm trường mầm non, tiểu học, cách trồng rừng, trồng lúa nước, lúa nương, cách chăn nuôi con lợn, con gà... rồi dự án “phát triển kinh tế - xã hội khu Khe Nhồi” được lập theo chỉ đạo của Ban Chỉ đạo Tây Bắc đã giúp đường thoát đói nghèo của bản Mông rộng mở” - lần mở cuốn sổ ghi chép từ hồi còn là lãnh đạo khu - Lý A Cường (nguyên Phó bản Mông giai đoạn 2006- 2012, Trưởng bản Mông giai đoạn 2012 - 2017) tâm sự.

Nhà văn hóa khu Khe Nhồi mới được xây dựng khang trang, làm nơi hội họp, sinh hoạt cộng đồng cho người dân bản Mông, bản Dao, bản Mường.

Tiếp câu chuyện về cuộc sống mới của đồng bảo bản Mông Khe Nhồi, Trưởng ban công tác mặt trận khu Nhồi Đinh Văn Hùng đi cùng chúng tôi lên bản Mông chia sẻ: Năm 2005, con đường mòn từ trung tâm xã lên Khe Nhồi được mở rộng, phá cua, hạ dốc, nhưng vẫn là đường đất. Năm 2012, đường được cải tạo, đổ cấp phối đá dăm. Năm 2018 đường về bản tiếp tục được nâng cấp, đổ bê tông, những đoạn tràn qua các khe suối được thay bằng cầu bê tông kiên cố. Cùng với đường mới, năm 2018, điện lưới Quốc gia đã được kéo về làm “bừng sáng” Khe Nhồi, giúp cả bản thoát khỏi những tăm tối, lạc hậu.

Nhiều gia đình được Nhà nước hỗ trợ tivi, tủ lạnh khiến cuộc sống sang trang mới. 100% trẻ em trong độ tuổi được đến trường, người ốm được đưa đến Trạm Y tế xã khám, chữa bệnh kịp thời. Giờ đây, nhà nào cũng có vườn, có ruộng, có rừng, nhiều nhà có từ 3 - 5ha quế...

Từ sự hỗ trợ của Đảng, Nhà nước và cộng đồng, người Mông Khe Nhồi đã từng bước thoát khỏi đói nghèo, đời sống vật chất, tinh thần được cải thiện. Nếu như trước đây, gần 100% số hộ của bản Mông là hộ nghèo thì nay giảm xuống còn 29/46 hộ. Sau nhiều lần về khảo sát nguồn nước, đầu năm 2024, một doanh nghiệp dưới xuôi đã lên Khe Nhồi đầu tư, hợp tác cùng bà con dân bản lập một trang trại nuôi cá tầm sinh sản và cá tầm thương phẩm. Đến nay, cá đã bắt đầu xuất bán, đồng thời giải quyết việc làm với thu nhập bình quân 10 triệu đồng/người/tháng cho hơn chục người là đồng bào bản Mông, bản Mường, bản Dao trong khu vực.

Ông Mùa A Su, một hộ dân bản Mông Khe Nhồi chia sẻ: “Trước đây nhà mình nghèo lắm, nhưng bây giờ đã khác, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các cấp, các ngành hỗ trợ cho vay vốn, gia đình được tập huấn chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật để trồng quế, trồng bồ đề, chăn nuôi gia súc, gia cầm, thâm canh cây lúa nước, mua ô tô vận chuyển hàng nông sản cho bà con, kết hợp mở cửa hàng tạp hóa... Đến nay, đời sống gia đình mình đã khấm khá hơn, con cháu được đến trường. Tết năm nay nhà mình sẽ đón một mùa Xuân no ấm, hạnh phúc”.

Đường về bản Mông

Háo hức chờ Xuân

“Anh ơi, Xuân về/ Đợi em nhé, đợi em bên suối rì rào/ Đợi em nhé, đợi em cuối đồi/ Anh ơi Xuân về, về bên suối trong xanh”... tiếng hát từ một gia đình vọng lại khiến chúng tôi ai nấy đều rộn ràng, phấn chấn. Lý A Phang nói: “Có lẽ năm nay người Mông Khe Nhồi đón Xuân vui nhất kể từ trước đến nay bởi không có hộ nào phải cứu đói dịp Tết. Ngay như nhà Phang, lợn, gà được nuôi từ trong năm, nhốt sẵn vào chuồng, chỉ chờ khách đến là đãi khách”.

Chia sẻ về phong tục đón Tết của người Mông, Lý A Cường cho biết: Trước đây, Tết người Mông diễn ra sớm hơn, kéo dài hàng tháng, khác biệt với Tết của người Kinh và những đồng bào dân tộc khác. Ngày nay, thời gian đón Tết của người Mông ở Khe Nhồi cũng như Mường, người Kinh. Để chuẩn bị ngày Tết chu đáo, mỗi người mỗi việc, phụ nữ sẽ hoàn thiện đường thêu, nút chỉ trên bộ váy áo mới để cho người lớn, trẻ con diện Tết. Đàn ông thì đi mua sắm đồ hay mổ lợn, mổ gà cho bữa cơm trong gia đình. Nếu như với người Kinh, trong mâm cỗ Tết không thể thiếu bánh chưng, bánh tét thì Tết của dân tộc Mông phải có bánh dày để cúng tổ tiên và trời đất, do đó giã bánh dày là việc làm không thể thiếu trong ngày Tết. Trong ba ngày Tết chính, gia đình nào cũng đốt củi, giữ bếp đỏ lửa liên tục, vừa giữ ấm, vừa xua đuổi tà ma và cầu mong bình an, may mắn. Những ngày Tết, bên cạnh nghi lễ tín ngưỡng, các chàng trai, cô gái Mông còn náo nức tham gia nhiều trò chơi dân gian quen thuộc như chơi tulu, ném pao, bắn nỏ, kéo co, đẩy gậy, múa khèn... Tiếng cười nói rộn ràng khắp cả bản.

Một mùa Xuân mới lại về, những tia nắng đầu Xuân ngọt ngào phần nào xua đi cái lạnh vùng cao, đồng bào người Mông ở Khe Nhồi lại cùng nhau thêu thùa, xuống chợ phiên cuối năm để chuẩn bị đón một cái Tết sum vầy, đầm ấm. Các chàng trai, cô gái Mông diện những bộ áo, váy sặc sỡ cùng nhau đi vui Xuân; những quả pao được trao đi trao lại; những điệu múa khèn, tiếng sáo dìu dặt; những lời hát giao duyên tạo nên một không khí vui tươi, ấm cúng của ngày Tết.

Đinh Vũ