Ngân vang tiếng trống nêm của đồng bào Dao đỏ

Trống nêm là một nhạc cụ truyền thống, là “linh hồn” của đồng bào Dao đỏ ở xã Tả Phìn, thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai. Vào những ngày Tết, tiếng trống vang lên để xua đi những điều không may mắn, không tốt của năm cũ. Trong những lễ hội, tiếng trống tăng thêm sự vui vẻ, hạnh phúc khiến lòng người phơi phới, cả bản say mê nhảy múa theo nhịp trống...

Nét độc đáo của chiếc trống nêm chính là ở những chiếc nêm được đan chéo quanh tang trống

Năm nay bước vào tuổi thất tuần, cái tuổi mà nhiều người đã chọn cho mình nghỉ ngơi, vui vầy bên con cháu; nhưng, với nghệ nhân Chảo Quẩy Vạng, dân tộc Dao đỏ ở xã Tả Phìn, thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai thì vẫn miệt mài với nghề làm trống nêm. Ông Vạng bảo, làm trống nêm không chỉ là nghề, mà còn là nghệ thuật.

Theo lời ông, để có được một chiếc trống nêm hoàn chỉnh đòi hỏi rất nhiều công đoạn, mà mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự tỷ mỉ, kỹ càng. Ví dụ như tang trống phải được làm từ những loại gỗ nhẹ nhưng chắc chắn như sa mộc hay thông, đây là những cây gỗ có nhiều trên các đồi nương của người Dao. Gỗ được đẽo, bào nhẵn rồi ghép lại bằng dây mây già để bảo đảm độ bền và sự dẻo dai.

"Da trống là phần quan trọng nhất, lâu nay tôi chỉ chọn da của những con bò già trên 5 năm tuổi vì da bò càng già thì càng bền và cho âm thanh vang xa. Da được hong trên bếp lửa suốt 7 ngày, 7 đêm để bảo đảm độ căng và dai, sau đó ngâm nước suối qua đêm cho mềm hơn. Tiếp đó, cắt da theo kích thước, căng lên tang trống và dùng kỹ thuật vặn xoắn với dây mây để cố định mặt trống, thay vì đóng đinh như nhiều loại trống khác...”, ông Vạng giải thích.

Tang trống được làm từ gỗ nhẹ nhưng chắc chắn như sa mộc, thông

Tuy nhiên, nét đặc sắc, độc đáo của chiếc trống nêm, chính là ở những chiếc nêm trống. Mỗi chiếc trống cần khoảng 200-300 chiếc nêm được đẽo, gọt thủ công “đều nhau như một” rồi đan chéo quanh thân trống. Theo nghệ nhân Vạng thì, những chiếc nêm này không chỉ giữ mặt trống căng mà còn tạo hình mặt trời rực rỡ, biểu tượng của sự sống, của niềm tin và sức mạnh.

“Cũng bởi có những chiếc nêm này, mà dù cho trong quá trình sử dụng mặt trống có bị chùng thì chỉ cần đóng thêm nêm là căng lại ngay”, ông Vạng chia sẻ.

Trong văn hóa truyền thống của đồng bào Dao đỏ còn lưu giữ được nhiều nghi lễ, lễ hội độc đáo và linh thiêng. Và, trong tất cả các nghi lễ truyền thống thì không thể thiếu tiếng trống nêm. Mỗi khi tiếng trống hội vang lên thì già, trẻ, gái trai cùng truyền tay nhau đánh trống. Tiếng trống xua đi những điều không may mắn, không tốt của năm cũ. Tiếng trống tăng thêm sự vui vẻ, hạnh phúc khiến lòng người phơi phới, cả bản say mê nhảy múa quanh đống lửa lớn...

Da bò được hong trên bếp lửa suốt 7 ngày, 7 đêm để bọc trống

Theo ông Vạng, người Dao đỏ coi trống nêm là nhạc khí thiêng, không thể thiếu trong mọi nghi lễ quan trọng như lễ Pút tồng, cấp sắc, lễ cưới, lễ tang hay lễ trừ tà. Tiếng trống không chỉ báo hiệu sự khởi đầu của nghi lễ mà còn là cầu nối tâm linh, xua đuổi những điều xui rủi và mang lại bình an, may mắn...

Trước đây, những chiếc trống nêm của ông Vạng chỉ được sử dụng trong những ngày lễ, hội của thôn, của bản. Tuy nhiên, những năm gần đây, khi du lịch phát triển, Tả Phìn trở thành điểm đến ưa thích của du khách, thì trống nêm đã trở thành sản phẩm văn hóa đặc sắc, giành được sự quan tâm, khám phá của khách du lịch. Họ thích thú tìm hiểu, khám phá về quy trình làm trống, lắng nghe những câu chuyện về văn hóa của người Dảo đỏ quanh chiếc trống nêm. Bởi “Tiếng trống nêm không chỉ là âm thanh, mà là lời kể về lịch sử, văn hóa và cả niềm tự hào dân tộc”, ông Vạng bảo vậy.

Trống nêm là nhạc khí thiêng, không thể thiếu trong mọi nghi lễ quan trọng của người Dao đỏ

Vinh dự và tự hào khi nghề làm trống nêm của người Dao đỏ ở Sa Pa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2020. Đây không chỉ là niềm vui mà còn là động lực để ông Chảo Quẩy Vạng tiếp tục truyền nghề cho thế hệ trẻ. Chính vì vậy, dù tuổi đã cao những ông Vạng vẫn miệt mài truyền dạy cho thế hệ trẻ trong thôn, trong xã kỹ thuật làm trống.

“Trống nêm là tiếng nói của tổ tiên, là hồn thiêng của dân tộc Dao đỏ. Nếu không giữ nghề, không giữ trống, thì chúng tôi sẽ mất đi một phần bản sắc của mình”, ông Vạng khẳng định.

Trọng Bảo (Báo Dân tộc và Phát triển)