Người Dao quần chẹt ở Yên Lãng - gìn giữ nét truyền thống

Giữa mây núi Tam Đảo, nơi những ngọn gió lùa qua triền rừng và những con suối len mình qua khe đá, người Dao quần chẹt ở xã Yên Lãng, tỉnh Phú Thọ (xã Lãng Công, huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc cũ) vẫn giữ một di sản văn hóa bền bỉ của dân tộc mình, đó là trang phục truyền thống. Trang phục truyền thống của đồng bào dân tộc Dao ở Yên Lãng không chỉ là lớp vải che thân, trang phục của họ còn là bản đồ tinh thần, mang theo lịch sử, tín ngưỡng và thẩm mỹ truyền đời.

Trang phục của người Dao quẩn chẹt - nhóm Dao phổ biến tại Vĩnh Phúc cũ - gây ấn tượng mạnh ở màu chàm đậm và kỹ thuật thêu cầu kỳ. Với phụ nữ, bộ trang phục gồm áo dài màu chàm cổ tròn, khuy vải cài lệch sang phải. Những dải hoa văn thêu tay xuất hiện nhiều nhất ở cổ, ngực và viền áo. Đó là những mô-típ lặp đi lặp lại, tam giác tượng trưng đỉnh núi, sóng nước biểu trưng cho dòng suối, hoa lá cách điệu thể hiện khát vọng sinh sôi.

Đồng bào dân tộc Dao quần chẹt ở xã Yên Lãng vẫn giữ trên mình những bộ trang phục truyền thống độc đáo trong sinh hoạt hàng ngày

Chiếc quần bó ống (chẹt) - đặc điểm tạo nên tên gọi của nhóm Dao vừa gọn gàng khi đi rừng, vừa là dấu hiệu nhận diện. Khăn đội đầu quấn nhiều vòng, đôi khi rủ nhẹ phía sau gáy, như một nét nhấn về sự đoan trang của người phụ nữ. Trên cổ, tay, tai, trang sức bạc lấp lánh - không chỉ để làm đẹp mà còn mang ý nghĩa trừ tà, bảo vệ thân thể.

Các thế hệ người Dao quần chẹt ở xã Yên Lãng vẫn truyền cho nhau những giá trị từ bộ trang phục truyền thống của dân tộc mình.

Nghệ thuật thêu tay của người Dao là phần linh hồn khó lẫn. Những đường kim mũi chỉ nhỏ li ti được truyền từ mẹ sang con gái, từ bà sang cháu. Không có bản vẽ hay thước đo, hoa văn được lưu giữ trong trí nhớ và đôi tay. Mỗi bộ trang phục hoàn chỉnh có thể mất hàng tuần hoặc hàng tháng để hoàn thành.

Ở trang phục của nam giới người Dao quần chẹt được thể hiện ít họa tiết hoa văn những vẫn có những điểm nhấn về màu sắc và ý nghĩa

Người Dao ở Yên Lãng tin rằng, khi đôi tay phụ nữ còn biết thêu, bản sắc vẫn còn sống. Bởi vậy, những bà mẹ người Dao luôn dạy con gái cách chọn chỉ, lên mũi thêu, giữ màu truyền thống - một trách nhiệm âm thầm của thế hệ nối thế hệ.

Những hoa văn sặc sỡ đều mang những ý nghĩa khác nhau đầy sinh động trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của đồng bào dân tộc Dao quần chét ở Yên Lãng

Nếu trang phục thường ngày của người Dao giản lược để phù hợp lao động - áo chàm ít hoa văn, quần bó ống gọn - thì trang phục lễ là một thế giới khác. Trong lễ Cấp sắc, lễ cưới hay hội làng, sắc đỏ xuất hiện mạnh mẽ hơn. Phụ nữ khoác áo thêu dày, thắt lưng đỏ thắm, bạc đeo nhiều hơn. Nam giới cũng chỉnh tề với áo chàm có dải đỏ tượng trưng cho hỏa - sức sống và bảo hộ.

Ở mỗi dịp quan trọng của đời sống hàng ngày, trang phục truyền thống của đồng bào dân tộc Dao quần chẹt cũng được thay đổi rõ nét từ màu sắc cho đến trang sức.

Ở những nghi lễ lớn, mũ đội của nam còn thể hiện thứ bậc, đánh dấu bước chuyển từ con trai sang người trưởng thành về tâm linh. Mỗi đường chỉ, mỗi màu sắc không phải ngẫu nhiên, đỏ gợi ngọn lửa - sự tái sinh, trắng tượng trưng cho khởi đầu, đen - nền tảng đất đai.

Trang phục của nam giới đồng bào dân tộc Dao quần chẹt ở Yên Lãng trong một nghi lễ cấp sắc truyền thống của dân tộc mình.

Trong các bản Dao ở Yên Lãng, trang phục truyền thống vẫn hiện diện trong đời sống hàng ngày. Có những gia đình người Dao mở lớp học thêu tại nhà văn hóa thôn. Những người phụ nữ tuổi trung niên truyền lại kỹ thuật cũ, cách chia bố cục hoa văn, cách giữ sắc chỉ đỏ, cách tạo độ nổi trên nền vải chàm.

Đối với những người phụ nữ Dao quần chẹt, những bộ trang phục truyền thống có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc giáo dục lịch sử của dân tộc cho con cháu của mình

Họ hiểu rằng, rồi sẽ có lúc không phải ai cũng còn mặc trang phục Dao mỗi ngày, nhưng chỉ cần có lớp trẻ biết thêu, biết phân biệt từng họa tiết, bản sắc sẽ không mất. Dù cuộc sống mới cuốn theo thuận tiện, người Dao quần chẹt ở Yên Lãng vẫn đang tìm cách cân bằng giữa hiện đại và truyền thống, giữa mưu sinh và ký ức văn hóa.

Người phụ nữ dân tộc Dao quần chẹt ở Yên Lãng rất tự hào mỗi khi nhắc đến trang phục truyền thống của đồng bào dân tộc mình

Đi qua những bản làng trong sương, nhìn thấy khăn đội đầu thêu tinh xảo, đường kim uốn lượn như bậc núi, ta mới hiểu, trang phục của đồng bào dân tộc Dao quần chẹt ở Yên Lãng không chỉ để mặc - đó là câu chuyện kể về thiên nhiên, về cộng đồng, về sự bền bỉ của những người con miền núi Yên Lãng, Phú Thọ. Trên từng đường chỉ, họ thêu vào đó lịch sử của mình - lịch sử không viết bằng mực mà bằng bàn tay và trái tim.

Những bộ trang phục truyền thống của đồng bào dân tộc Dao quần chẹt không chỉ để mặc mà đó là câu chuyện về thiên nhiên, về cộng đồng, về sự bền bỉ của con người miền núi

Kim Liên