Thảo thơm bánh mật Đào Xá

Khi tiếng trống hội bắt đầu cất vang trên vùng đất Đào Xá, huyện Thanh Thủy, các khu xóm lại đông vui nhộn nhịp, tất bật để chuẩn bị những mâm cỗ thờ. Ghé thăm nhà văn hóa khu 4, ngay lập tức, mùi hương thơm lừng từ nồi bánh mật đang nấu trên bếp lửa hồng đã đánh thức khứu giác của những người khách xa chúng tôi. Từ lâu, bánh mật không chỉ là món ăn độc đáo mà còn là lễ vật không thể thiếu trong mâm cỗ thờ, thể hiện tấm lòng thơm thảo của người Đào Xá dâng lên các bậc thánh nhân đã có công dựng nước và giữ nước trong lễ hội truyền thống ở quê hương.

Phụ nữ là những người đảm nhận công việc chuẩn bị nguyên liệu và nấu, gói bánh mật.

Lễ hội rước voi Đình Đào Xá là một trong những lễ hội đặc sắc của huyện Thanh Thủy, lễ hội được tổ chức từ ngày 27-29 tháng Giêng âm lịch. Vào khoảng 1 tuần trước khi lễ hội diễn ra, người dân ở các khu dân cư trong xã sẽ bắt tay chuẩn bị những mâm cỗ thờ. Theo các bậc cao niên trong xã, ngoài mâm ngũ quả, gà thờ, chè kho thì bánh mật là món lễ vật độc đáo trong mâm cỗ thờ chỉ có riêng ở Đào Xá. Bánh mật Đào Xá có màu cánh gián, dẻo mịn, vị ngọt thanh từ mật mía hòa quyện với vị cay nồng của gừng tươi.

Dù đã 70 tuổi, nhưng năm nào bà Hà Thị Viên (khu 4) cũng tham gia làm cỗ thờ. Bà được phân công phụ trách nấu bánh mật. Bà Viên hồ hởi nói: “Cách làm bánh khá đơn giản, nhưng sự đặc biệt của món bánh này là sự kết hợp của cả nam giới và nữ giới trong những công đoạn làm bánh. Trong đó, nữ giới sẽ đảm trách khâu chuẩn bị nguyên liệu, nấu, gói bánh, còn nam giới sẽ phụ trách công đoạn kéo bánh. Các công đoạn tưởng chừng đơn giản nhưng lại cần sự tỉ mỉ, khéo léo. Bởi bột bánh đun trên lửa to rất dễ cháy, bén đáy, lửa nhỏ thì lại bị sống. Khi nấu, phải vừa canh lửa vừa phải liên tục đảo, khuấy bột liên tục. Khi bột chín, khối bột đặc dần sẽ rất nặng và khó khuấy đảo, do đó người nấu cũng cần phải có sự dẻo dai”.

Bánh mật không chỉ là món ăn độc đáo mà còn là lễ vật không thể thiếu trong mâm cỗ thờ của người Đào Xá.

Để tạo món bánh mật thơm ngon, thì nguyên liệu cần được chọn lựa kỹ, nguyên liệu chính là gạo tẻ và mật mía. Gạo tẻ sau khi ngâm sẽ được xay thành bột mịn, pha vào nước để lắng lại, sau đó gạn bỏ nước trong và lọc lấy phần bột trắng mịn, phần bột này tiếp tục được hòa với nước và mật mía với tỷ lệ 8:1 (8 phần bột nước/1 phần mật mía). Sau đó thêm vào một chút nước cốt gừng tươi rồi đặt lên bếp đun trên lửa nhỏ đến khi chín ngả vàng, đặc dẻo, không dính đũa. Trong quá trình nấu, thêm vào một chút dầu chuối để bánh có hương thơm đặc trưng. Sau khi bột bánh chín sẽ được đặt lên tấm nilon trong suốt, lúc này bột vẫn còn nóng, những người phụ nữ sẽ nhanh tay tạo thành những khối bánh thuôn dài, dùng vải thô sạch cuốn bên ngoài. Sau đó, những người đàn ông sẽ đưa khối bột vào ống sắt đường kính 10cm được cố định sẵn trên mặt bàn, kéo qua kéo lại để khối bột tròn đều, mịn màng. Công đoạn này gọi là kéo bánh, khi khối bột bánh trượt qua lòng ống một cách dễ dàng là dấu hiệu bột bánh đã đạt yêu cầu, khối bột được lấy ra, gói vào những tấm lá dong xanh mướt, dùng lạt buộc cố định và mang đi hấp trong 1-2 giờ. Khi bánh chín để nguội rồi mới cắt thành từng khúc bày lên mâm cỗ thờ.

Bánh mật là món lễ vật thơm thảo được tạo nên từ sự ấm áp chan chứa tình làng nghĩa xóm.

Chứng kiến cách người Đào Xá tỉ mẩn chuẩn bị cỗ thờ, mới cảm nhận sự ấm áp chan chứa tình làng nghĩa xóm để tạo nên món lễ vật thơm thảo dâng lên tri ân công đức các bậc tiền nhân có công dựng nước, giữ nước. Bà Hà Thị Viên chia sẻ: “Ngày xưa, bánh mật chỉ làm trong dịp Tết và lễ hội Đình Đào Xá. Giờ đây, đời sống đủ đầy hơn, nhiều gia đình cũng làm bánh mật để chia cho anh em, bè bạn. Gia đình tôi cũng vậy, thi thoảng thấy nhớ hương vị, tôi lại làm bánh mật để ăn và chia cho hàng xóm láng giềng cùng thưởng thức, mỗi khi làm bánh, cả xóm quây quần, đông vui lắm”.Với người Đào Xá, bánh mật không chỉ là món bánh thông thường. Khi bếp bánh mật nổi lửa là dịp để các thế hệ già trẻ, gái trai cùng ngồi bên bếp lửa, cùng nấu, kéo bánh, cùng ôn lại chuyện xưa và kể chuyện nay. Bánh mật thơm ngon và đặc biệt chính bởi sự sum vầy, sẻ chia, đoàn kết ấy.

Thùy Phương