Về Mường Cúc xem Lịch Doi

Trong nền văn hóa lâu đời của người Mường, có rất nhiều di sản văn hóa cổ đến nay vẫn còn lưu giữ được. Một trong số đó là lịch Doi (Lát Doi), được người Mường Cúc ở xã Thu Cúc truyền khẩu, thực hành đến ngày nay.

Mo Mường đang xem ngày tốt xấu từ bộ thẻ tre Lịch Doi cho người dân

Chuyện kể rằng xưa rất là xưa, khi “Núi Ông còn bằng chóp nón, núi Cón còn bằng lá bương, núi Thương còn bằng lưỡi mác, núi Giác còn bằng lá lúa”; bầu trời tối đen như mực, tối đến ba ngày ba đêm, chớp lóe, sấm rền, mưa như trút nước, hạt mưa to bằng quả trám, mưa mãi không tạnh, nước dâng cuồn cuộn có đôi trai gái trôi dạt đến vùng đất bằng phẳng, rồi sinh con đẻ cái đông đàn dài lũ và đặt tên vùng đất này là Mường Cúc nay thuộc xã Thu Cúc. Để xem ngày tốt, xấu, người Mường Cúc thường ngó lên con trăng xem ngày sao Doi đi qua để tránh không xuống đồng cày cấy đến cưởi hỏi, làm nhà, ma chay, lễ hội.

Ngày Doi, có 3 vạch khắc chụm đầu vào chính giữa bậc khắc

Hôm nay bà Hoàng Thị Lan ở xóm Chiềng đến nhà Mo Mường Hoàng Văn Rạch nhờ thầy xem ngày tốt để gia đình bà Lan làm đám dạm ngõ cho con trai. Thầy mo Hoàng Văn Rạch mang lịch Doi ra xem nói với bà Lan trong tháng 8 tránh ngày 13 mồng là ngày xấu là ngày Doi. Ông Rạch cho biết, sao Doi có 7 ngôi, hàng tháng mặt trăng đi qua sao Doi 1 lần, riêng tháng 3 là 2 lần, đây là những ngày xấu về thời tiết, đất trời âm u, mưa không thuận, gió không hoà vì thế trong những ngày Khao Doi thượm trời (sao Doi tối trời) người Mường Cúc thường bảo nhau: Chớ đi cấy vào ngày sao Doi lúa chết lụi/chớ vãi mạ vào ngày sao Doi mạ chết rũ/ chớ trồng củ, trồng cây vào ngày sao Doi mà nó mọc lên không có củ xuống/ chớ rể đi, dâu về vào ngày sao Doi mà có ông không có bà/ chớ làm nhà vào ngày sao Doi mà chưa vàng lạt dang, lạt nứa người đã đi/chớ bốc rượu, xáo men vào ngày sao Doi không chua thì thối/chớ dệt vải, dệt chăn vào ngày sao Doi mà sắm cho ma...

Bộ lịch Doi có 12 thẻ tre tương ứng với 12 tháng

Hiện nay người Mường Cúc vẫn còn lưu giữ và sử dụng bộ thẻ tre lịch Doi. Bộ lịch Doi có 12 thẻ tre tương ứng với 12 tháng, mỗi thẻ khắc thông tin của một tháng về ngày Doi. Các ngày trong tháng tính theo mặt trăng và chia làm ba chu kỳ. Trong từng thẻ tre, khắc thông tin 30 ngày của tháng. Khắc thông tin ngày Doi, vạch khắc gồm 3 vạch chụm đầu vào chính giữa bậc khắc. Lịch Doi không chỉ có các mo Mường biết sử dụng, mà một số gia đình người Mường Cúc cũng có bộ thẻ tre lịch Doi lưu truyền qua nhiều thế hệ, như các ông mo Hà Văn Rạch, Hà Văn Ẻn, các lão ông uy tín Hoàng Văn Đức, Hoàng Văn Hậu ở xóm Chiềng và Hoàng Văn Dương ở xóm Cón... Ba bộ lịch Doi từ 3 gia đình khác nhau cho thấy cấu tạo, cách chế tác cũng như quan niệm và thông tin ngày tháng của ba bộ thẻ tre lịch Doi này hoàn toàn giống nhau. Điều đó chứng tỏ bộ lịch Doi được sử dụng thống nhất cho cả vùng Mường Cúc xưa và Thu Cúc ngày nay.

Qua bao thăng trầm của thời gian, người Mường Cúc nơi đây kế tiếp nhau trao truyền giá trị tri thức dân gian của lịch tre, mà hiện nay họ vẫn ứng dụng trong đời sống sinh hoạt của cộng đồng người Mường Cúc; tạo nên một di sản văn hoá quý báu mang đậm đà bản sắc dân tộc Mường Cúc với những tri thức, kiến thức về lịch pháp.

Thúy Hằng