Gìn giữ những ngôi chùa cổ gắn với phát triển du lịch

Tỉnh Phú Thọ với bề dày văn hóa lâu đời, không chỉ nổi tiếng bởi vẻ đẹp thiên nhiên sơn thủy hữu tình mà còn nơi lưu giữ những dấu tích văn hóa thẳm sâu. Những ngôi chùa cổ trên dải đất này như cánh cửa mở ra thời gian, đưa người ta trở về với cội nguồn tâm linh, với nếp sống thuần hậu của cha ông. Chùa Am ở xã Sơn Đông và chùa Thanh Lanh ở xã Bình Tuyền là hai trong số những ngôi chùa cổ tiêu biểu, điểm đến hấp dẫn trong hành trình phát triển du lịch bền vững của địa phương.

Nằm trên gò đất cao giữa vùng đồng bằng trũng của làng Quan Tử, xã Sơn Đông, chùa Am hiện lên như một đóa sen tĩnh tại giữa biển lúa mênh mông. Không phải ngẫu nhiên, người dân nơi đây ví ngôi chùa là đài sen - một hình ảnh không chỉ gợi sự thanh khiết, mà còn chất chứa niềm cung kính sâu thẳm dành cho chốn linh thiêng đã hiện diện hơn ba thế kỷ.

Được xây dựng từ thời vua Lê Hy Tông, hoàn thiện dưới triều Vĩnh Thịnh, chùa Am là một trong số ít ngôi chùa còn giữ được những dấu ấn nguyên sơ của nghệ thuật kiến trúc thời Hậu Lê. Nhà tiền đường với năm gian hai dĩ, mái lợp ngói mũi hài, các đầu đao cong vút như cánh chim đang bay về trời. Những kèo, xà, cửa võng trong chùa được chạm khắc công phu, tỉ mỉ đến từng đường nét như: Hình rồng uốn lượn trong mây, phượng múa dưới trăng, hoa cúc, hoa sen, những biểu tượng vừa gần gũi dân gian, vừa thấm đẫm tư tưởng Phật giáo.

Chùa Am - ngôi chùa cổ ở làng Quan Tử (xã Sơn Đông) được gìn giữ qua nhiều thế hệ và trở thành điểm du lịch tâm linh nổi tiếng.

Nhưng điều làm nên linh hồn của chùa Am không chỉ nằm ở kiến trúc mà còn ở những hiện vật cổ đang được gìn giữ. Những pho tượng Phật được tạc bằng gỗ mít, có niên đại vài trăm năm vẫn còn nguyên sắc thái từ bi và tĩnh lặng. Bia đá, chuông đồng, cây hương nguyên khối, tất cả như chứng nhân của một thời kỳ vàng son, phản ánh sự phát triển mạnh mẽ của Phật giáo và đời sống tâm linh trong cộng đồng làng xã Bắc Bộ.

Chùa thờ Tam Thế Phật, Đức Thánh Mẫu, Đức Ông, Ngọc Hoàng Thượng Đế cùng 18 vị La Hán. Sự kết hợp ấy phản ánh một hệ thống tín ngưỡng dung hòa giữa Phật giáo, Đạo giáo và tín ngưỡng bản địa cho thấy sự linh hoạt và bao dung trong đời sống tâm linh của người Việt. Những lớp thờ tự ấy không chỉ là nghi thức mà còn là biểu tượng cho khát vọng hướng thiện, niềm tin vào sự cân bằng giữa trời - đất - người.

Chùa Am là sự kết hợp của hệ thống tín ngưỡng dung hòa giữa Phật giáo, Đạo giáo và tín ngưỡng bản địa.

Chùa Am mang phong cách cổ kính, rêu phong, là chốn yên bình để tìm về với cội nguồn.

Với người dân Sơn Đông, chùa Am là chốn để tìm về trong những thời khắc chuyển mùa, là nơi gửi gắm lời khấn nguyện trong những ngày giông bão cuộc đời. Mỗi dịp lễ hội tháng Ba, cả làng lại rước kiệu về chùa, dâng hương lễ Phật, mang theo bánh chưng, bánh dầy, bánh mật - những thức quà dân dã nhưng thấm đượm ân nghĩa quê nhà. Không khí lễ hội không chỉ linh thiêng, trang nghiêm mà còn rộn ràng tiếng trống, tiếng hát, tiếng thơ - những văn hóa sống động được gìn giữ qua bao thế hệ.

Nếu như chùa Am lặng lẽ giữa đồng quê thì chùa Thanh Lanh, xã Bình Tuyền lại hiện ra như một ẩn tự trên đỉnh đồi cao, giữa rừng xanh và hồ nước trong veo. Đứng từ chùa nhìn ra, du khách có thể thu vào tầm mắt cả một vùng thiên nhiên rộng lớn - nơi núi non, mây trời và mặt hồ như hòa quyện vào nhau. Chính sự giao cảm ấy đã làm cho chùa Thanh Lanh trở thành điểm tụ linh khí, nơi con người cảm nhận được sự yên bình tuyệt đối giữa chốn trần thế đầy xô bồ.

Chùa Thanh Lanh trở thành điểm tụ linh khí, nơi con người cảm nhận được sự yên bình tuyệt đối giữa chốn trần thế đầy xô bồ.

Chùa được xây dựng từ đầu thế kỷ XVII, mang đậm dấu ấn kiến trúc thời Lê. Mái cong vút, ngói âm dương xếp đều tăm tắp; những vì kèo, bức cốn chạm nổi hình tứ linh, tứ quý, thể hiện trình độ kỹ thuật tinh xảo và sự cầu kỳ trong tư duy thẩm mỹ. Điều đặc biệt là ngoài những hiện vật cổ như tượng Phật, hoành phi, câu đối, chùa còn tiếp nhận nhiều pho tượng do người dân, phật tử thập phương công đức. Đó không chỉ là lòng thành mà còn là biểu hiện cho mối liên kết bền chặt giữa chùa và cộng đồng.

Những năm chiến tranh, chùa từng bị tàn phá nghiêm trọng, song, bằng tình yêu với chốn tâm linh đã khiến người dân địa phương cùng nhau góp công, góp của dựng lại từng viên đá, viên ngói. Nhìn ngôi Chánh điện khang trang hôm nay, ít ai hình dung được những nhọc nhằn, vất vả của bao lớp người đã âm thầm bảo vệ và khôi phục ngôi chùa. Không chỉ dừng lại ở việc trùng tu, chùa Thanh Lanh còn mở rộng thêm giảng đường, nhà Tăng, tạo điều kiện cho việc tu học, thuyết pháp và tiếp đón khách thập phương.

Chùa không chỉ là nơi để thực hành giáo lý Phật giáo mà còn là không gian giáo dục đạo đức, lòng từ bi và tinh thần sẻ chia. Nhiều chương trình thiện nguyện, hoạt động cộng đồng được tổ chức thường xuyên tại đây như: Phát cơm miễn phí, hỗ trợ người nghèo, cứu trợ thiên tai... Tất cả đều góp phần lan tỏa tinh thần nhân ái và truyền thống “lá lành đùm lá rách” của văn hóa dân tộc Việt.

Chùa Thanh Lanh được gìn giữ, trùng tu nhằm đáp ứng văn hóa tín ngưỡng của người dân địa phương và khách thập phương.

Chị Nguyễn Thị Minh, du khách đến từ Hà Nội ngẩn ngơ trước vẻ đẹp của ngôi chùa sau khi dâng lễ tâm sự: “Tôi từng đi nhiều đền chùa, nhưng đến đây, cảm giác như bước vào một thế giới khác, rất yên tĩnh, cổ kính, gần gũi mà sâu lắng”. Có lẽ, cái cảm giác ấy không chỉ của riêng chị Minh. Với nhiều du khách thập phương, chùa Thanh Lanh là điểm dừng chân để gửi gắm ước vọng trong những ngày cuối năm hay khởi đầu một mùa mới.

Từ những ngôi chùa như chùa Am hay chùa Thanh Lanh, người ta có thể cảm nhận rõ cách mà văn hóa, tín ngưỡng và đời sống dân sinh gắn kết chặt chẽ như thế nào. Chùa không chỉ giữ cho con người một niềm tin mà còn gìn giữ nếp nghĩ, nếp sống và phong tục được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Ngày nay, giữa dòng chảy của phát triển du lịch, việc gìn giữ những ngôi chùa cổ không chỉ là bảo vệ những di tích mà còn là giữ lấy bản sắc của một vùng đất. Khi những viên ngói, pho tượng hay lễ hội cổ truyền được nâng niu và phát huy, đó chính là lúc quá khứ, hiện tại và tương lai gặp gỡ trong sự hài hòa. Ở nơi đó, du lịch không còn là cuộc rong ruổi tìm kiếm điểm đến mà trở thành hành trình đi sâu vào căn cốt văn hóa của một vùng quê - nơi mà tiếng chuông chùa vẫn ngân nga giữa chiều, khẽ khàng nhắc nhở con người nhớ về cội nguồn, về những giá trị lâu bền mà thời gian không thể xóa nhòa.

Lê Minh