Háo hức chợ phiên xứ Mường

Tại các xã vùng cao, miền núi ở vùng đất bốn Mường (Bi, Vang, Thàng, Động) khu vực Hoà Bình, chợ phiên luôn nhộn nhịp và có sức hút. Ngày chợ, khi sương mai còn bảng lảng trên sườn núi, đồng bào đã tất bật, hồ hởi xuống chợ, mang theo không ít sản vật độc, lạ chỉ có ở vùng quê. Trong tiếng nói cười rộn rã, phiên chợ hiện ra như bức tranh đầy sắc màu, nơi hội tụ những sản vật núi rừng và bản sắc văn hóa xứ Mường đậm đà.

Phiên chợ Bò, xã Lũng Vân luôn nhộn nhịp vào Chủ nhật và thứ Ba hằng tuần.

Chợ phiên thường đặt ở trung tâm cụm xã, đồng bào khắp vùng dồn về chợ để mua bán. Khác với chợ thông thường, chợ phiên chỉ họp theo ngày ấn định cụ thể, chủ yếu vào thứ Bảy, Chủ nhật hoặc thêm một ngày trong tuần. Vì vậy, mỗi phiên chợ là một điểm hẹn thân quen, luôn đông vui, nhộn nhịp.

Đến xứ Mường, hòa mình vào những phiên chợ để khám phá vùng đất, văn hoá, cảm nhận bức tranh thu nhỏ về cuộc sống của đồng bào là một trải nghiệm thú vị. Trong đó, phải kể đến những chợ phiên như: chợ Bò (xã Vân Sơn), chợ Dũng Phong (xã Mường Thàng), chợ Sào (xã Mường Vang), chợ Lỗ Sơn (xã Toàn Thắng), chợ Phú Lương (xã Quyết Thắng), chợ Ngọc Mỹ (xã Tân Lạc)... Từ khi chưa hửng sáng, khắp các con đường dẫn về chợ đã rộn rã, để khi mặt trời lên sau rặng núi là đầy hàng hoá được bày bán.

Quả trám đen, trám bạc và măng tươi - sản vật núi rừng được bán tại chợ phiên

Có dịp đi chợ phiên vào thứ Bảy, Chủ nhật, chúng tôi bị cuốn hút bởi những loại hàng hoá đặc trưng miền sơn cước và nhiều người bán chính là người dân bình dị, không phải dân buôn chuyên nghiệp. Mùa này, đồng bào vùng cao thường mang đến chợ những sản phẩm thu hái “lộc rừng” như: Măng nứa tươi, nhộng ong, mộc nhĩ, quả trám, chuối hột, ốc núi, thịt chuột rừng... và các loại cây thuốc.

Bên cạnh đó là rau, củ, quả và những sản phẩm đồng bào tự nuôi trồng hoặc tìm kiếm được như: Hạt dổi, dế mèn, châu chấu, tằm lá sắn, cá tôm suối... Đặc biệt là những mặt hàng thường chỉ có ở vùng quê Mường như cuốp (chõ) đồ xôi bằng tre hoặc thân cây gỗ, điếu ục và thuốc lào, đũa tre, rế nồi, giỏ cá, gùi... Những con giống như gà, vịt, lợn cũng được mua bán để bà con chăn nuôi phát triển kinh tế.

Những sản vật độc, lạ miền sơn cước được người dân bày bán tại chợ phiên.

Con giống được bày bán phục vụ chăn nuôi

Ở thung lũng mây Vân Sơn, chợ Bò họp vào Chủ nhật và thứ Ba hằng tuần chắc chắn sẽ níu chân du khách bởi những sản vật núi rừng như thịt chuột rừng, đuông dừa, chổ (ốc suối loại dài) và các loại rau, củ miền sơn cước (dớn, đắc đốm, tỏi tía...).

Những người dân bản địa mang những loại hàng hoá tự tay làm ra đi bán tại chợ phiên

Đến với chợ Dũng Phong mỗi tuần một lần vào Chủ nhật, ngoài các sản vật như ở các vùng khác còn có gian hàng trang phục dân tộc với những chiếc áo cóm, váy Mường, cạp váy rực rỡ tô điểm thêm cho sắc màu chợ phiên. Một số ngày chợ còn có góc bán chiêng Mường với đầy đủ chiêng cái, chiêng con, dùi đánh chiêng...

Thổ cẩm truyền thống dân tộc Mường tô điểm cho phiên chợ phiên thêm rực rỡ

Giữa nhịp sống hiện đại, những vật dụng làm thủ công truyền thống vẫn được duy trì và phát triển.

Chợ Sào họp thứ Bảy cũng không kém phần nhộn nhịp, trong đó ấn tượng với góc bán đồ sử dụng trong thực hiện nghi lễ tín ngưỡng dân gian của ông Mo như chuông, viên đá nhỏ, đồng tiền âm dương, sừng hươu... Ông Bùi Văn Hiền ở xã Thượng Cốc thường đến phiên chợ Sào, xã Mường Vang để bán loại hàng đặc biệt này. “Những đồ tôi bán rất kén khách, không phải ai cũng hiểu biết và cần, nhưng tôi giữ nghề này lâu rồi” - ông Hiền chia sẻ.

Gian hàng đặc biệt của ông Bùi Văn Hiền chuyên bán đồ dùng trong các nghi lễ tín ngưỡng

Chợ phiên, ngoài những sắc màu sinh động đó còn có những hương vị rất riêng được tạo nên từ những thức quà ngon và rẻ, tiêu biểu là món bánh rán nóng. Hầu hết các chợ phiên, quầy bánh rán nào cũng đông người, có sức hút không chỉ với trẻ con mà cả người lớn. Những chiếc bánh rán nóng hổi, vàng ươm được rán ngay tại chợ trong chậu mỡ sôi ùng ục, thơm nức chỉ có giá 2.000 đồng/chiếc hoặc 10 nghìn đồng 6 chiếc.

Hấp dẫn món bánh rán nóng hổi tại chợ phiên.

Đến chợ phiên, nhiều người vừa là người bán, vừa là người mua. Bà con mang đến chợ những sản vật, hàng hoá dung dị và mua về những đồ dùng từ dưới xuôi mang lên như quần áo, giày dép, đồ gia dụng... Một tuần mới đến phiên chợ nên đây không chỉ là nơi trao đổi hàng hoá mà còn là điểm hẹn, dịp để đồng bào gặp gỡ, giao lưu, vui chơi sau những ngày lên nương, xuống đồng.

Người dân đến chợ phiên mua sắm quần áo cho con dịp năm học mới.

Chợ phiên cũng thường chỉ họp vào buổi sáng, khi mặt trời đứng bóng, đồng bào hối hả chuẩn bị ra về, nên chợ tan rồi mà dường như ai cũng còn lưu luyến và háo hức đợi phiên sau. Đó cũng là một trải nghiệm thú vị mà du khách, nhất là từ đô thị, thành phố nên thử để cảm nhận cuộc sống, văn hoá người miền núi.

Với những giá trị đặc thù, chợ phiên nếu được quan tâm đúng mức hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn trên những cung đường, tour, tuyến khám phá vùng đất, văn hoá bản địa.

Xã vùng cao Vân Sơn đã được quy hoạch trở thành khu du lịch cấp tỉnh vào năm 2030 theo Nghị quyết số 13-NQ/TU ngày 17/10/2022 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Hòa Bình (cũ). Sau sáp nhập, nơi đây hội tụ đầy đủ các tiềm năng, lợi thế để phát triển. Trong đó, phiên chợ Bò được nghiên cứu để nâng tầm thành chợ văn hoá và mở rộng phiên chợ đêm, kỳ vọng trở thành sản một phẩm du lịch hấp dẫn không thể bỏ qua.

Bí thư Đảng ủy xã Vân Sơn Nguyễn Duy Tư

Cẩm Lệ