Khát vọng công nghiệp văn hóa

Phú Thọ sau hợp nhất đang sở hữu một kho tàng đồ sộ với 2.778 di tích và gần 2.000 di sản phi vật thể, trong đó Hát Xoan và tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đã được UNESCO vinh danh. Mỗi năm, hàng chục triệu lượt người tìm về Đất Tổ, để tri ân nguồn cội, để hòa mình trong không gian lễ hội... mang lại nguồn thu hàng chục nghìn tỷ đồng từ du lịch và dịch vụ. Từ niềm tự hào này, Phú Thọ đang nuôi dưỡng một khát vọng lớn nhằm biến kho tàng di sản thành công nghiệp văn hóa - một ngành kinh tế đúng nghĩa, một đòn bẩy cho phát triển. Đây không còn là câu chuyện giữ gìn những giá trị xưa cũ, mà là hành trình đánh thức sức mạnh mềm để tạo nên sức bật mới cho Đất Tổ trong thời kỳ hội nhập.

Hát Xoan là tiết mục đặc sắc trong lễ khai mạc Giỗ Tổ Hùng Vương và Lễ hội Đền Hùng hằng năm.

“Nguyên liệu” phong phú

Trong căn đình cổ ở làng An Thái (phường Vân Phú), Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Lịch mái tóc đã điểm bạc đang ngồi giữa các học trò nhỏ. Đôi bàn tay đã chai sần vẫn kiên nhẫn cầm tay lũ trẻ, uốn nắn từng nhịp phách, từng luyến láy. Tiếng Xoan non vang lên còn ngập ngừng, nhưng đầy trong trẻo và háo hức. Từ một di sản từng xếp vào diện “cần bảo vệ khẩn cấp”, đến hôm nay Xoan đang hồi sinh và phát triển từng ngày...

Không chỉ dừng ở chỗ truyền dạy, Phú Thọ đã đưa Xoan vào tour “Hát Xoan làng cổ” khi du khách được mời ngồi chiếu, nghe những bà, những chị ngân Xoan, rồi chính họ cũng được cầm phách, thử hát, thử múa. Khi du khách cũng hát theo say sưa trong không gian Xoan đậm đặc ở các làng cổ, thì lúc này giá trị của di sản đã trở nên gần gũi, hòa quyện và biến thành một sản phẩm du lịch đặc sắc, lan tỏa, góp phần quảng bá văn hóa và tạo sinh kế cho cộng đồng.

Ở làng nghề Hương Canh (xã Bình Xuyên), những lò gốm luôn đỏ lửa. Trên bàn xoay, đôi tay nghệ nhân thoăn thoắt biến những khối đất vô tri thành bình, thành chén... Mỗi đường xoay, mỗi nét khắc vừa giữ dáng dấp cổ truyền, vừa thêm vào một chút sáng tạo mới. Điều đặc biệt là khách đến Hương Canh không chỉ xem, mà còn được tự tay làm gốm. Có em nhỏ loay hoay với nắm đất, có du khách nước ngoài ngượng nghịu thử xoay bàn. Sản phẩm họ làm ra còn vụng về nhưng lại mang dấu ấn riêng, rất độc bản trong sự vui thích mà chỉ chính họ mới có được. Đó không chỉ là kỷ niệm, mà là trải nghiệm văn hóa, nơi du khách được tham gia sáng tạo, chứ không chỉ đứng ngoài chiêm ngưỡng. Chính điều đó đã biến gốm từ sản phẩm thủ công truyền thống thành dịch vụ thương mại - một mảnh ghép rõ nét của công nghiệp văn hóa đang hình thành.

Tuy vậy, theo đồng chí Dương Hoàng Hương - Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL), bên cạnh tiềm năng, Phú Thọ vẫn đối mặt với không ít khó khăn: Một số thiết chế văn hóa xuống cấp, công tác bảo tồn di sản chưa tương xứng với giá trị; sản phẩm du lịch còn đơn điệu, chi tiêu của khách thấp, tỷ lệ khách quốc tế chưa cao... Chính vì thế, việc “đánh thức sức mạnh mềm” từ kho báu di sản hiện có để biến thành nguồn lực phát triển càng trở thành yêu cầu cấp thiết đòi hỏi những giải pháp vĩ mô có tính căn cơ và khoa học.

Đánh thức sức mạnh mềm

Chỉ tính riêng trong giai đoạn 2021 - 2025, đã có gần 250 di tích được tu bổ với tổng vốn đầu tư hơn 1.100 tỷ đồng. Những con số ấy cho thấy quyết tâm của các cấp ủy Đảng, chính quyền và Nhân dân với việc hồi sinh của các di tích văn hóa, lịch sử. Không chỉ góp phần lưu giữ ký ức, tôn tạo văn hóa mà còn mở ra không gian cho du lịch, lễ hội, dịch vụ. Khi những lễ hội cổ truyền trở thành sản phẩm du lịch thì di sản đã bắt đầu tự tin bước ra khỏi phạm vi làng xã, hòa vào nhịp phát triển chung và tạo nên những giá trị độc đáo để góp phần quảng bá và mang lại nhiều lợi ích cho cộng đồng...

Từ nền tảng ấy, Phú Thọ đang đi những bước dài và táo bạo hơn khi mong muốn định hình nền công nghiệp văn hóa để tạo ra một ngành kinh tế đúng nghĩa. Không chỉ đơn thuần là lưu giữ, phát triển văn hóa, mà còn “làm giàu từ văn hóa”.

Đồng chí Giám đốc Sở VH-TT&DL thông tin: Trong lĩnh vực VH-TT&DL, chỉ riêng nhiệm kỳ 2020 - 2025, Sở đã tham mưu ban hành 6 nghị quyết, 2 chương trình hành động, 12 nghị quyết của HĐND và hàng trăm quyết định, kế hoạch của UBND, từ đó tạo ra hành lang pháp lý thuận lợi để văn hóa, thể thao, du lịch phát triển.

Du lịch - lĩnh vực gần gũi nhất với công nghiệp văn hóa đã thực sự trở thành điểm sáng. Phú Thọ hiện có 2 khu du lịch quốc gia (Đền Hùng và Tam Đảo), 15 điểm du lịch cấp tỉnh cùng hơn 1.500 cơ sở lưu trú với 20.000 buồng phòng. Năm 2025, tỉnh dự kiến đón 14,5 triệu lượt khách, doanh thu đạt 14.800 tỷ đồng, tốc độ tăng trưởng bình quân hơn 10%/năm. Những con số ấy cho thấy di sản Đất Tổ đã và đang tạo ra nguồn lực không nhỏ cho ngân sách, đồng thời khẳng định du lịch văn hóa hoàn toàn có thể trở thành “mũi nhọn” trong định hướng vĩ mô của nhiệm vụ phát triển kinh tế Đất Tổ với đường hướng rõ ràng: Phấn đấu đến năm 2030, du lịch phải thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, công nghiệp văn hóa phải đóng góp trực tiếp vào GRDP. Đây không chỉ là mục tiêu tăng trưởng mà còn khẳng định khát vọng định vị “trái tim văn hóa” của cả nước - Nơi hội tụ và lan tỏa sức mạnh mềm Việt Nam từ cội nguồn Hùng Vương.

Để cụ thể hóa những khát vọng trong lĩnh vực văn hóa, nhiều việc làm cụ thể đã được triển khai bài bản, khoa học khi Phú Thọ đang đẩy mạnh số hóa di sản, xây dựng hồ sơ UNESCO cho Mo Mường và Tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên, đầu tư tu bổ Di tích lịch sử đặc biệt Đền Hùng và hệ thống di tích lịch sử cách mạng, đồng thời khuyến khích đẩy mạnh xã hội hóa trong phát triển, quảng bá văn hóa nhằm hình thành các không gian sáng tạo, bảo tàng hiện đại, khu tổ hợp văn hóa... để hướng tới việc kết nối di sản với công nghệ, kết hợp văn hóa với du lịch và thể thao nhằm tạo thành hệ sinh thái công nghiệp văn hóa.

Đồng chí Giám đốc Sở VH-TT&DL nhấn mạnh: “Chúng ta cần chuyển từ tư duy làm văn hóa đơn thuần sang tư duy làm kinh tế văn hóa. Phải xác định văn hóa Đất Tổ trở thành ngành kinh tế có giá trị gia tăng, vừa giữ hồn dân tộc, vừa mở cánh cửa hội nhập. Đây cũng chính là khát vọng lớn lao để Phú Thọ tự tin tạo thế và lực bước vào tương lai bằng con đường của công nghiệp văn hóa - nơi mỗi câu hát Xoan, mỗi sản phẩm gốm, mỗi lễ hội truyền thống... đều là sức sống, sinh kế và niềm tự hào của cả một vùng đất - Vùng đất của thời đại Hùng Vương, cái nôi và là cội nguồn của dân tộc Việt Nam.

Nguyễn Yến