Khu kinh tế Thanh niên xã Minh Đài - Di tích lịch sử Quốc gia

Hơn nửa thế kỷ trước, 600 thanh niên ưu tú từ các tỉnh miền xuôi lặn lội lên vùng núi rừng hoang vu của huyện Thanh Sơn, tỉnh Vĩnh Phú cũ xây dựng khu kinh tế mới - Khu kinh tế Thanh niên (KKTTN), trong đó lấy xã Minh Đài làm trung tâm. Đây là một mô hình lao động, trường học thực tiễn kiểu mới, góp phần đào tạo, rèn luyện thanh niên vừa lao động sản xuất, vừa sẵn sàng chiến đấu bảo vệ đất nước. Với những thành tích đã đạt được, KKTTN năm 1970 tại xã Minh Đài đã được công nhận là Di tích lịch sử Quốc gia, trở thành địa chỉ đỏ cách mạng giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.

Toàn cảnh khu nghĩa trang 45 liệt sĩ bị Mỹ ném bom trưa ngày 20/9/1972.

Bản hùng ca tuổi trẻ

KKTTN được thành lập giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ đang hồi cam go, ác liệt. Theo chỉ đạo của Chính phủ, tháng 2/1971, KKTTN được thành lập trên địa bàn 7 xã của huyện Thanh Sơn cũ, trong đó lấy xã Minh Đài làm trung tâm. Đây là mô hình lao động mới, một trường học thực tiễn lớn để động viên thanh niên các tỉnh đồng bằng, miền xuôi lên xây dựng vùng kinh tế mới ở trung du, miền núi. KKTTN đã thu hút 600 thanh niên từ các tỉnh, thành phố Hải Dương, Hưng Yên (Hải Hưng cũ); Nam Định, Hà Nam (Nam Hà cũ), Thái Bình, Hà Nội và Hải Phòng. Với nhiệt huyết của tuổi trẻ, những thanh niên xung phong đã không quản ngại khó khăn, vừa lao động sản xuất, vừa học văn hóa, chính trị, quân sự và rèn luyện thể dục thể thao.

Sau một năm vượt khó khăn, cuộc sống tạm thời ổn định thì trưa ngày 20/9/1972, máy bay Mỹ đã bất ngờ tập kích, trút 126 quả bom xuống khu vực trung tâm. Cuộc tấn công ấy đã san bằng toàn bộ khu trung tâm và cướp đi sinh mạng của 45 đồng chí, làm bị thương 25 đồng chí khác. Nhiều liệt sĩ đã ngã xuống khi mới 17- 18 tuổi.

Biến đau thương thành sức mạnh, tập thể cán bộ, công nhân KKTTN đã nỗ lực làm việc gấp đôi để vừa khắc phục hậu quả, vừa tiếp tục sản xuất. Trong vòng 4 năm đầu, các cán bộ, công nhân đã khai phá được 500ha đồi nương; xây dựng được hệ thống giao thông, thủy lợi. Đặc biệt, khu đã mạnh dạn đưa cây chuối lên trồng trên đồi, vụ đầu tiên đã xuất khẩu được 150 tấn chuối sang Liên Xô.

Tấm bia ghi dấu tích ngày 20/9/1972 đế quốc Mỹ ném bom xuống Khu kinh tế thanh niên khiến 45 thanh niên xung phong hy sinh.

Ông Bùi Duy Nghĩa, Chủ tịch Hội Cựu thanh niên xung phong xã Minh Đài - người tiên phong từ Phủ Lý, Nam Hà cũ lên nơi “rừng thiêng nước độc” khi mới 19 tuổi thông tin: Thời gian đầu, KKTTN chủ yếu trồng chuối tiêu xuất khẩu sang Liên Xô. Dần dần, khi cây chuối không còn phù hợp, đồng chí Nguyễn Công Tạn, Giám đốc Khu kinh tế Thanh Niên (giai đoạn 1973 - 1977) đã quyết định thử nghiệm đưa cây chè trồng trên đất đồi.

Không chỉ mở rộng diện tích cây chè, các kỹ sư còn vận động Nhân dân các xã lân cận phát triển cây chè, giúp lập quy hoạch đất đai, hỗ trợ về giống và kỹ thuật. Tinh thần thanh niên, tác phong làm việc kỷ luật nghiêm túc đã biến các xã miền núi khó khăn trở thành vùng chè trù phú, xanh tươi.

“Ngoài phát triển kinh tế, cán bộ, công nhân đều tập trung học tập, rèn luyện chính trị, tham gia bảo vệ Tổ quốc. KKTTN đã mở các lớp dạy bổ túc văn hóa cấp 2, cấp 3, dạy lý luận chính trị sơ cấp, trung cấp cho cán bộ đội viên; 52 người đã được đi học đại học, 100 người đi học trung cấp nghề, 80 người được đi đào tạo ở nước ngoài; 240 người được đào tạo, cung cấp cán bộ cho nhiều tỉnh phía Nam; 92 người được bổ sung cho quân đội, công an, nhiều người đã hy sinh ở chiến trường B,C,K; hàng trăm người là chiến sĩ thi đua, dũng sĩ diệt Mỹ, chiến sĩ quyết thắng; có người đã trở thành anh hùng, thành sĩ quan cấp tướng trong quân đội; đồng chí Giám đốc Khu kinh tế thanh niên Nguyễn Công Tạn sau này trở thành Phó Thủ tướng Chính phủ” - ông Nghĩa cho biết thêm.

Trong suốt quá trình lịch sử từ khi thành lập đến năm 1988, KKTTN đã hoàn thành và hoàn thành vượt mức các chỉ tiêu kế hoạch Nhà nước đề ra, tạo nên những thành quả quan trọng. Qua đó, thu hút hàng nghìn thanh niên của 41 tỉnh, thành trong cả nước tham gia, hoàn thành mục tiêu xây dựng vùng kinh tế mới, tạo việc làm, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào các dân tộc trong vùng. Đồng thời trở thành trường học cộng sản, là trung tâm đào tạo và rèn luyện chính trị, văn hóa của thanh niên.

Địa chỉ giáo dục truyền thống cách mạng

Hơn 50 năm xây dựng và trưởng thành, từ một KKTTN đã phát triển thành 3 xí nghiệp chè thuộc Tổng công ty chè Phú Đa và trên 100 cơ sở sản xuất chè, với tổng diện tích gần 4.000ha, sản lượng chè đạt 30.000 tấn/năm. Đến nay, cây chè trở thành một trong những cây trồng chủ lực, vừa mang lại giá trị kinh tế, vừa giải quyết việc làm, góp phần xóa đói giảm nghèo cho bà con nhân dân xã Minh Đài nói riêng và các xã của khu kinh tế nói riêng. Với những nỗ lực không ngừng, KKTTN đã giành được nhiều phần thưởng cao quý của Đảng và Nhà nước. Đặc biệt, ngày 24/7/2012, KKTTN được UBND tỉnh xếp hạng là di tích lịch sử cấp tỉnh. Ngày 14/4/2025 địa điểm KKTTN năm 1970 xã Minh Đài vinh dự được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là Di tích lịch sử Quốc gia.

Lãnh đạo xã Minh Đài dâng hương tưởng niệm các liệt sĩ tại Khu di tích kinh tế thanh niên Minh Đài.

Chiến trang đã lùi xa, nhưng chiến tích của một thời xây dựng hậu phương thời chiến vẫn còn hiển hiện. Đối với người dân xã Minh Đài, KKTTN từ lâu đã trở thành địa chỉ đỏ nhằm giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ. Hàng năm, vào dịp kỷ niệm Ngày Thương binh - Liệt sĩ 27/7, kỷ niệm các ngày truyền thống, Tết âm lịch..., chính quyền và Nhân dân địa phương đều tổ chức lễ viếng, đặt vòng hoa tưởng niệm tại Nghĩa trang liệt sĩ và Nhà tưởng niệm. Đặc biệt, vào ngày 20/9 hàng năm, xã tổ chức lễ tưởng niệm các liệt sĩ - những người bị sát hại trong đợt ném bom của đế quốc Mỹ năm xưa; đồng thời tổ chức gặp mặt, ôn lại truyền thống. Thông qua các hoạt động thiết thực này đã giúp nhân dân địa phương hiểu rõ giá trị của di tích, hiểu được những mất mát hy sinh của các liệt sĩ và tội ác của Đế quốc Mỹ. Qua đó, nêu cao tinh thần cách mạng, giáo dục truyền thống yêu nước, động viên các tầng lớp Nhân dân phấn đấu xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp.

Bà Nguyễn Thị Thu Hương - Chủ tịch Uỷ ban MTTQ xã Minh Đài chia sẻ: “Với chiều dài lịch sử hình thành và phát triển của KKTTN đến nay, chúng tôi mong muốn các cơ quan chức năng quan tâm đầu tư, nâng cấp, mở rộng khuôn viên, để di tích lịch sử xứng tầm, trở thành địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cách mạng cho thanh, thiếu niên thêm tự hào, tiếp bước cha anh”.

Những thanh niên xung phong năm xưa thắp hương cho các liệt sĩ

Hơn nửa thế kỷ trôi qua, Địa điểm KKTTN xã Minh Đài đã trở thành địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cách mạng. Những dấu tích của một thời gian khó nay hòa cùng sự đổi thay của vùng đất. Đường làng thẳng tắp, trường học khang trang, đời sống người dân ngày một nâng cao. Nhưng trên hết, ký ức về thế hệ thanh niên xung phong năm xưa vẫn còn nguyên vẹn trong lòng mỗi người dân.

Địa điểm KKTTN có giá trị lịch sử tiêu biểu, quan trọng, là nơi khởi nguồn đầu tiên và là mô hình duy nhất về KKTTN được thành lập trên cả nước. Di tích Địa điểm KKTTN là nơi ghi dấu chứng tích chiến tranh; đồng thời là địa điểm để tuyên truyền, giáo dục về tinh thần yêu nước, truyền thống cách mạng, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta nói chung, của người dân Đất Tổ nói riêng.

Ông Hoàng Anh Nghĩa - Phó Bí thư Đảng uỷ, Chủ tịch UBND xã Minh Đài thông tin: “Trong thời gian tới, chúng tôi tiếp tục phát huy những kết quả mà thế hệ trước đã xây dựng, tiếp tục đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu cầy trồng, trong đó cây chè vẫn là cây kinh tế chủ lực, chúng tôi tăng cường chuỗi sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm và phát triển du lịch để xây dựng Minh Đài thành điểm sáng về văn hoá, lịch sử trong vùng”.

Phần mộ của các liệt sĩ luôn được thế hệ trẻ xã Minh Đài chăm sóc.

Với những đóng góp và ý nghĩa lịch sử to lớn trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chính thức xếp hạng Địa điểm KKTTN xã Minh Đài là Di tích lịch sử Quốc gia. Đây là niềm vinh dự, tự hào, đồng thời là trách nhiệm lớn lao để thế hệ hôm nay gìn giữ, phát huy giá trị của di tích. Bởi nơi đây không chỉ lưu giữ dấu tích của một phong trào, mà còn là biểu tượng của lý tưởng sống, của sức mạnh tuổi trẻ Việt Nam.

Lê Thương