Lan toả giá trị Hán Nôm trong nhịp sống hiện đại

Ở Phú Thọ và nhiều địa phương lân cận, di sản Hán Nôm - kho tàng tri thức từng làm nên diện mạo văn hóa Việt đang được gìn giữ theo cách giản dị nhưng bền bỉ. Bằng tình yêu, sự đam mê và niềm tự hào cháy bỏng, những thành viên Câu lạc bộ Hán Nôm tỉnh cùng nhiều cụ cao niên đã và đang miệt mài nghiên cứu, truyền dạy và lan tỏa giá trị của loại chữ viết cổ kính này tới cộng đồng.

Trong căn nhà nhỏ ở thị trấn Thổ Tang, huyện Vĩnh Tường (cũ) nay là xã Thổ Tang, tỉnh Phú Thọ, lớp học 0 đồng của cụ Phạm Văn Thúc đã tồn tại suốt hơn một thập kỷ. Từ năm 2011, với mong muốn để chữ nghĩa của tiền nhân không bị mai một, cụ Thúc - một cán bộ hưu trí am hiểu sâu sắc Hán Nôm đã mở lớp miễn phí cho các cao niên trong vùng. Không giáo án bài bản, không bảng đen phấn trắng, chỉ có vài bộ sách cũ và cả niềm say mê chân thành. Mỗi buổi học bắt đầu bằng tiếng cười, tiếng bàn luận chữ nghĩa và kết thúc trong sự háo hức khi từng nét bút lại đưa người học đến gần hơn với lịch sử văn hóa truyền thống.

Những năm đầu, lớp học chỉ có vài người cao tuổi tìm đến vì tò mò. Thế nhưng càng học, họ càng thấy mình được nuôi dưỡng bởi một dòng chảy văn hóa sâu thẳm. Nhờ sự hỗ trợ của Câu lạc bộ Hán Nôm tỉnh, lớp học dần đông hơn, số người biết và đọc được chữ Hán Nôm ở địa phương cũng theo đó mà tăng lên. Không ít người, sau khi đã quen mặt chữ, tiếp tục trở thành hạt nhân truyền dạy lại cho bà con trong thôn xóm.

Lớp học Hán Nôm miễn phí của Câu lạc bộ Hán Nôm tỉnh tiếp tục truyền dạy và lan tỏa giá trị của loại chữ viết cổ kính này tới cộng đồng

Năm 2016, phong trào lan rộng đến xã Thượng Trưng, nay là xã Vĩnh Tường, một lớp học miễn phí khác được mở, lại do Câu lạc bộ Hán Nôm tỉnh cùng cụ Thúc đứng ra hỗ trợ. Những buổi học không chỉ là thời gian học chữ, mà còn là nơi người cao tuổi gặp gỡ, trao đổi về gia phả, thần tích, sắc phong, hoành phi câu đối - những loại hình tư liệu mà nếu không có người am hiểu Hán Nôm, nhiều thế hệ sau sẽ không thể hiểu hết ý nghĩa. Nhờ đó, di sản văn bản làng xã được “giải mã”, lưu truyền và bảo quản bài bản hơn.

Không dừng lại ở người cao tuổi, Câu lạc bộ Hán Nôm tỉnh còn tích cực truyền dạy chữ cho thanh thiếu niên. Những buổi học chiều cuối tuần trở thành điểm hẹn của nhiều em học sinh yêu văn hóa cổ. Các em được nghe kể chuyện về nguồn gốc chữ viết, được tập viết từng nét mác, nét phẩy, được tiếp xúc với những trang tư liệu đã nhuốm màu thời gian. Khi một em nhỏ cẩn trọng đặt bút viết chữ “Nhân”, chữ “Đức” hay “Tâm”, cũng chính là lúc những giá trị đạo lý truyền thống được gieo vào tâm hồn các em một cách tự nhiên và thấm thía.

Để tạo thêm động lực cho người học, các lớp thường xuyên tổ chức hội thi viết chữ Hán Nôm. Những cuộc thi ấy không hề câu nệ về hình thức, nhưng luôn đầy ắp sự háo hức. Với nhiều học viên, tờ giấy thi không chỉ là nơi thể hiện nét chữ mà còn là minh chứng cho quá trình tự rèn luyện, tự chạm vào một phần di sản của dân tộc. Có người nắn nót viết từng chữ theo mẫu cổ, có người sáng tạo nét bút mềm mại để thể hiện cá tính riêng. Qua đó, chữ viết sống lại cùng tình yêu văn hóa của bao thế hệ.

Nhiều cụ cao niên sau khi đọc thông viết thạo đã tình nguyện sử dụng vốn chữ Hán Nôm của mình để giúp bà con viết sớ cầu bình an, sức khỏe, mùa màng thuận lợi. Tờ sớ viết tay bằng chữ Hán, nét bút uyển chuyển, dày dặn hương khói trong mỗi dịp lễ xuân không chỉ mang tính tâm linh mà còn góp phần giữ lại phong tục truyền thống đã tồn tại hàng trăm năm. Cũng chính vì thế, cho chữ đầu Xuân - hoạt động quen thuộc của người Việt vì thế càng trở nên ý nghĩa hơn. Khi những cụ đồ áo dài khăn đóng nghiêm trang viết tặng chữ “Phúc”, “Lộc”, “Thọ”, không khí Tết dường như tròn đầy hơn bởi sự giao thoa giữa quá khứ và hiện tại.

Cho chữ đầu Xuân - nét đẹp văn hóa của người Việt

Sự hồi sinh của Hán Nôm không chỉ là việc dạy - học chữ. Đó là hành trình gìn giữ một phần căn cốt văn hóa Việt. Bởi trong mỗi trang văn bản Hán Nôm là câu chuyện về nguồn gốc làng xã, về lịch sử một dòng họ, về lễ nghi, phong tục, về tri thức dân gian, về nhân cách và đạo lý làm người.

Chính nhờ sự bền bỉ của những người như cụ Thúc, của các thành viên Câu lạc bộ Hán Nôm tỉnh và của những học viên đủ mọi lứa tuổi đã giúp di sản Hán Nôm không rơi vào lãng quên, thậm chí trở thành sợi dây nối dài quá khứ với hiện tại để người Phú Thọ nói riêng và người Việt Nam nói chung tiếp tục nhận diện mình trong dòng chảy văn hóa dân tộc. Di sản ấy đáng được trân trọng, bảo tồn và lan tỏa bằng những bàn tay và trái tim vẫn còn vẹn nguyên tình yêu với chữ nghĩa của cha ông.

Lê Minh