Lắng đọng hồn Mường

Xúng xính áo khăn. Tíu tít nói cười. Rộn vang tiếng nhạc. Lảnh lót lời ca... Còn hơn nửa tiếng nữa mới đến giờ quy định của buổi gặp mặt, luyện tập định kỳ hàng tuần của Câu lạc bộ Văn hóa Văn nghệ dân gian khu Mít 1 (xã Văn Miếu), nhưng nhà văn hóa khu đã tấp nập bóng người. Cùng với các thành viên câu lạc bộ, đông đảo người dân trong khu cũng đến để xem, cổ vũ, giao lưu và quan trọng hơn là được đắm mình trong không gian văn hóa truyền thống của dân tộc, cảm nhận sâu sắc sự gắn bó máu thịt, thiêng liêng với cộng đồng người Mường qua từng lời ca, điệu múa, tiếng chiêng ngân vang như hơi thở, lời nói của tổ tiên người Mường vọng về từ đại ngàn xanh thẳm...

Cụ Ngọc Thị Thị hướng dẫn thành viên CLB điệu múa truyền thống người Mường.

Bước sang tuổi 80, mắt mờ, chân chậm, giọng hát không còn mượt mà, đằm thắm như thủa thanh xuân nhưng cụ Ngọc Thị Thị vẫn đều đặn có mặt tại các buổi luyện tập, biểu diễn của Câu lạc bộ Văn hóa văn nghệ dân gian khu Mít 1, xã Văn Miếu (CLB) như một thành viên đặc biệt.

Chị em trong CLB đều quý mến, nể phục cụ vì “kho tàng” vô giá các làn điệu ví, rang, diễn xướng chàm đuống, cồng chiêng, múa mỡi... của người Mường mà cụ sở hữu cùng lòng nhiệt tình hiếm thấy trong việc truyền dạy cho bất cứ ai muốn tìm hiểu, học hỏi.

Kiên trì cầm tay uốn nắn động tác từng người theo tiếng nhạc, cụ Ngọc Thị Thị bày tỏ: “Mình là người Mường thì phải hiểu, nói được tiếng nói của tổ tiên; biết hát, múa những làn điệu truyền thống, tấu chiêng, đánh nhạc để tế lễ tổ tiên, dạy bảo con cháu tiếp nối phong tục tập quán, truyền thống văn hóa của cha ông để lại. Đây là trách nhiệm của mỗi người. Để mai một, thất truyền nét đẹp văn hóa người Mường là có tội với tiền nhân...”.

Theo lời cụ, sinh sống lâu đời trên đất Tân Lập (nay là xã Văn Miếu), cộng đồng dân tộc Mường nơi đây sở hữu kho tàng văn hóa đồ sộ, phong phú với tiếng nói, chữ viết, trang phục truyền thống đặc trưng, nếp nhà sàn, tập tục sinh hoạt, ẩm thực và các loại hình văn nghệ dân gian độc đáo như: Thơ, bài mo, truyện cổ, dân ca... cùng nhiều loại nhạc cụ như: Cồng chiêng, nhị, sáo, trống...

Bao đời nay, các thế hệ người Mường ra đời, lớn lên trong ngôi nhà sàn, tiếng hát ru ấm tình mẫu tử, quen vị cơm lam, rau xôi; lớn lên tìm bạn đời, nên duyên chồng vợ qua câu ví, rang giao duyên; lên lão, trở về với tổ tiên người Mường trong nước mắt tiếc thương và tiếng trống chiêng, đàn ca sáo nhị...

Thế nên không phải khái niệm trừu tượng hàn lâm mà truyền thống văn hóa là những tập tục, thói quen sinh hoạt thường nhật đã lắng đọng, kết tinh, trao truyền từ bao thế hệ đã trở nên quen thuộc như hơi thở cuộc sống của mỗi người Mường nơi đây.

Trong xã Tân Lập cũ (nay là Văn Miếu) có Đình Lưa thờ Tản Viên Sơn Thánh - Vị thần đứng đầu trong “Tứ bất tử” của tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Theo truyền thuyết, Đức Thánh Tản Viên là người Mường. Vậy nên trong lễ hội Đình Lưa diễn ra vào ngày 12/2 Âm lịch hằng năm, cùng với các nghi thức tế lễ, dân làng lại tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Mường như ném còn, chơi đu, hát ví, hát rang, chàm đuống, đánh cồng chiêng và hát chèo cổ...

Các thành viên CLB luyện tập định kỳ hàng tuần, sẵn sàng tham gia giao lưu, biểu diễn phục vụ bà con trong khu.

Cháu nội của bà Ngọc Thị Thị là anh Ngọc Văn Linh, sinh năm 1990, đã có thâm niên 8 năm làm Bí thư Chi bộ khu Mít 1 và cũng là thành viên cứng của CLB. Anh Linh chia sẻ: “Khu có hơn trăm nóc nhà, gần năm trăm nhân khẩu với 85% số dân là đồng bào dân tộc Mường. Nhiều năm nay, người dân trong khu vẫn sống đoàn kết, thương yêu giúp đỡ nhau như trong một đại gia đình.

Trước đây, do điều kiện kinh tế khó khăn, cái ăn cái mặc vẫn là nỗi lo thường nhật nên có thời điểm văn hóa truyền thống dân tộc bị lơ là, xem nhẹ. Các làn điệu dân ca, diễn xướng dân gian bị quên lãng; cồng chiêng thất lạc; nhà sàn dần vắng bóng; trang phục truyền thống không mấy người mặc; thậm chí, thanh niên còn có người không biết, không muốn nói tiếng Mường...

Xác định giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt, chi bộ và khu dân cư Mít 1 đã họp bàn, triển khai nhiều biện pháp cụ thể, thiết thực nhằm thay đổi tư duy, nhận thức của từng tổ chức hội đoàn thể đến mỗi gia đình, cá nhân trong cộng đồng.

Năm 2019, CLB Văn hóa văn nghệ dân gian của khu được thành lập là một trong những điểm nhấn quan trọng thể hiện thành tựu bước đầu khả quan, văn hóa người Mường đã và đang được bảo tồn, trao truyền qua các thế hệ, phát huy giá trị trong đời sống cộng đồng...”.

Với 20 thành viên đủ các thế hệ, người cao tuổi nhất là cụ Đinh Thị Thái năm nay đã tròn 90 tuổi, người thấp tuổi nhất là chị Kim Thị Hiền, năm nay bước sang tuổi 32, CLB sinh hoạt định kỳ hàng tuần ở nhà văn hóa khu dân cư và thường xuyên tham gia giao lưu, biểu diễn ở các lễ hội truyền thống, sự kiện chính trị của xã cũng như các địa phương lân cận.

Những năm gần đây, đời sống người dân Văn Miếu ngày càng khá giả đã tạo điều kiện cho các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao diễn ra sôi nổi. Kinh phí hoạt động hoàn toàn do các thành viên tự nguyện đóng góp và sự ủng hộ của bà con. Cùng với trang phục truyền thống của đồng bào dân tộc Mường, đến nay, CLB đã sưu tầm được một bộ chiêng, nhạc cụ phục vụ biểu diễn...

Các làn điệu ví, rang, múa mỡi, diễn xướng cồng chiêng được sưu tầm, luyện tập thuần thục, sẵn sang biểu diễn phục vụ cộng đồng bất cứ lúc nào. Nhiệt huyết các thành viên thể hiện qua hoạt động của CLB đã và đang lan tỏa mạnh mẽ trong cuộc sống cộng đồng, phát huy hiệu quả tích cực trong việc gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Hòa mình trong không khí rộn ràng của buổi luyện tập, lặng nhìn những cụ ông, cụ bà mái đầu bạc phơ, hàm răng móm mém, bước chân run rẩy vẫn cần mẫn đưa tay hướng dẫn con cháu từng động tác múa, đánh chiêng; những thiếu nữ mồ hôi lấm tấm trên khuôn mặt ửng hồng cất cao giọng ca thánh thót, uyển chuyển, nhịp nhàng trong từng điệu múa theo tiếng nhạc réo rắt; những bà, những mẹ bế bồng, dắt theo con cháu đến cổ vũ, động viên chật kín nhà văn hóa; chúng tôi hiểu văn hóa truyền thống người Mường đã và đang được trao truyền, lan tỏa mạnh mẽ nơi đất rừng Văn Miếu.

Vũ Thanh