Người Mường Phú Thọ ở Tây Nguyên

Bài 2 - Giữ “hồn cốt” văn hóa Mường trên đất Tây Nguyên

Những thế hệ người Mường Phú Thọ ở Tây Nguyên đã coi nơi đây là quê hương thứ hai. Và dẫu nhiều thập kỷ đi qua, tinh thần cố hương, bản sắc văn hóa Mường vẫn chưa mai một.

Nét văn hóa truyền thống còn hiện hữu

Sinh sống, làm ăn ở xã Đắk Wil (Lâm Đồng), thi thoảng, bà Đinh Thị Trung (sinh năm 1955) vẫn tự đi xe máy vượt quãng đường hơn 30 km trở lại phường Tân Lập (Đắk Lắk) để thăm thân. Qua lời kể của bà Trung thì cụ thân sinh ra bà là người xã Mường Động. Trước khi ổn định kinh tế ở Lâm Đồng, gia đình bà có thời gian sống ở thôn 2B Hòa Thắng. Nhiều anh em trong cùng dòng họ đang tụ cư ở đây. Mối liên hệ của những người con xứ Mường nơi quê hương thứ hai vẫn luôn gắn kết bền chặt.

Đình Lạc Sơn ở phường Tân Lập (Đắk Lắk) giữ kiến trúc nhà sàn truyền thống, là không gian sinh hoạt văn hóa của cộng đồng Mường trên đất Tây Nguyên.

Trong chuyến thăm, chúng tôi may mắn gặp chị Đinh Thị Tường Vi - người con gái xứ Mường sinh ra, lớn lên ở Tây Nguyên. Chị Vi kể, từ hồi còn rất nhỏ, bố mẹ chị thường nhắc chị rằng: Bước ra ngoài cửa thì nói tiếng táo (phổ thông), bước chân vào cửa thì nói tiếng mọl (Mường). Cũng nhờ cách truyền khẩu trong mỗi gia đình, dòng tộc mà những thế hệ sau của người Mường trên đất Tây Nguyên vẫn giữ được tiếng Mường. Một vài người trong cộng đồng còn nói được tiếng Mường cổ.

Còn cụ Quách Tất Dung ở thôn 2B Hòa Thắng, phường Tân Lập vẫn nâng niu tấm bản đồ địa giới hành chính của tỉnh Hòa Bình cũ như tình cảm “khắc cốt ghi tâm” quê cũ. Cụ bảo văn hóa Mường, gốc gác Mường mãi là niềm tự hào, dẫu qua cả ngàn đời vẫn không hề thay đổi. Truyền thống gia đình cụ vào ngày Tết vẫn theo phong tục cũ “cơm đồ, nước vác, lợn thui”, bày biện, thưởng thức ẩm thực cỗ lá; trong đám cưới, cô dâu mặc trang phục váy Mường.

Quá trình giao thoa, biến đổi giữa các nền văn hóa, người Mường ở các tỉnh Tây Nguyên vẫn lưu giữ được một phần bản sắc qua kiến trúc nhà sàn truyền thống, trang phục dân tộc và những phong tục, tập quán trong nghi lễ thờ cúng tổ tiên, ẩm thực ngày lễ, Tết, việc cưới, việc tang... Những nét đẹp di sản văn hóa phi vật thể mo Mường, nghệ thuật trình diễn chiêng Mường được bảo tồn, phát huy trong đời sống.

Xây dựng cộng đồng Mường đoàn kết, phát triển bền vững

Từ những năm mới di cư vào vùng kinh tế mới Tây Nguyên, cộng đồng Mường ở phường Tân Lập (Đắk Lắk) đã lập nên các đình làm nơi thờ cúng tín ngưỡng. Ngày nay, các ngôi đình được xây dựng lại đảm bảo về mặt kiến trúc, không gian văn hóa, nơi diễn ra những hoạt động quan trọng của khu dân cư. Đặc biệt, tên của các đình được đặt theo tên gọi của các vùng đất cố hương xưa, như: Cao Phong, Lạc Sơn, Tân Lạc...

Trong không gian sinh hoạt chung, cộng đồng Mường Phú Thọ ở Tây Nguyên thường tổ chức các nghi thức, nghi lễ cúng tế Thành hoàng làng, hoạt động lễ hội hay tụ họp để bàn công việc chung, giao lưu văn hóa. Qua đó, tinh thần đoàn kết, tình làng nghĩa xóm được tăng cường, bản sắc văn hóa của người Mường được củng cố.

Cộng đồng Mường trên khắp vùng đất Tây Nguyên cũng còn giữ được những phong tục văn hóa đẹp, đáng quý, thể hiện tình cảm gắn bó, tương trợ sâu sắc, chẳng hạn như việc khởi xướng và thúc đẩy phong trào tham gia chơi “hàng phe”. Theo lý giải của bà con Mường, “hàng phe” là hoạt động chung tay gây quỹ với mục đích giúp những gia đình có việc khó khăn hoặc những việc hỷ, việc hiếu cần động viên, chia sẻ vui buồn.

Ông Quách Vy - người quản lý đình thôn 2B Hòa Thắng, phường Tân Lập cho rằng: Sở dĩ người Mường Phú Thọ gìn giữ, phát huy được bản sắc văn hóa dân tộc là nhờ có đình thôn giống như điểm tựa tinh thần, tạo không gian sinh hoạt cộng đồng. Với cuộc sống ngày một khá giả, người dân tích cực đóng góp kinh phí xây dựng đình khang trang. Cấp ủy, chính quyền địa phương cũng quan tâm tổ chức các hoạt động lễ hội, khích lệ sự tham gia của cộng đồng Mường. Đối với cấp ủy, chính quyền cấp thôn định kỳ tổ chức Lễ hội Khai hạ hàng năm, diễn ra đầy đủ các nghi trình, nghi thức và hoạt động phần hội, như: Trình tấu chiêng Mường, hát đối, giao lưu trò chơi dân gian. Vào ngày hội đình hay Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc, mọi người già, trẻ, gái, trai là con em Mường đều mặc trang phục truyền thống.

Trên vùng đất Tây Nguyên hôm nay, các thế hệ người Mường Phú Thọ đang phát huy tinh thần đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, xây dựng cộng đồng khu dân cư tiến bộ, văn minh, phát triển bền vững.

Bùi Minh