Gìn giữ bản sắc, đánh thức tiềm năng văn hóa vùng cao

Trải qua bao thế hệ, đồng bào các dân tộc huyện Thanh Sơn vẫn bền bỉ gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống như một phần máu thịt không thể tách rời. Thực hiện Dự án 6 về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số (DTTS) gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021–2030, huyện Thanh Sơn đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm bảo tồn, phát huy có hiệu quả các giá trị văn hóa bản địa, để bản sắc văn hóa các dân tộc nơi đây mãi được gìn giữ và lan tỏa sâu rộng.

Phụ nữ dân tộc Dao tại khu Bồ Xồ, xã Yên Lương tự may trang phục truyền thống, góp phần giữ gìn nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.

Từ trung tâm hành chính xã, vượt qua hơn 15km đường núi quanh co, chúng tôi có mặt tại khu Bồ Xồ, xã Yên Lương, nơi sinh sống của 94 hộ dân với 407 nhân khẩu, 100% là đồng bào dân tộc Dao. Giữa nhịp sống hiện đại, bản nhỏ nép mình nơi lưng chừng núi vẫn giữ nguyên vẻ yên bình, đậm bản sắc truyền thống. Điều khiến chúng tôi ấn tượng nhất là hình ảnh những người phụ nữ cần mẫn với từng đường kim mũi chỉ để tạo nên những bộ trang phục truyền thống tinh xảo. Mỗi chiếc váy, tấm khăn không chỉ là sản phẩm của sự khéo léo và kiên nhẫn mà còn là kết tinh của niềm tự hào với văn hóa cội nguồn của người dân nơi đây.

Chị Đặng Thị Bình, người dân khu Bồ Xồ, chia sẻ: “Trang phục truyền thống của phụ nữ Dao Tiền gồm khăn vấn đầu, áo, váy, dây lưng... Nổi bật nhất là chiếc khăn được thêu tay công phu với họa tiết tinh xảo. Khác với các nhánh Dao khác như Dao Đỏ, Dao Quần chẹt, đặc trưng nhận diện của phụ nữ Dao Tiền là váy ngắn qua đầu gối với gam màu chàm, hoa văn in bằng sáp ong, mang vẻ đẹp riêng biệt”.

CLB văn hóa dân tộc Mường, xã Yên Lương biểu diễn văn nghệ tại các chương trình giao lưu, lễ hội của huyện.

Không chỉ người Dao, đồng bào dân tộc Mường tại Yên Lương cũng đang nỗ lực từng ngày để gìn giữ di sản văn hóa của mình. Năm 2018, Câu lạc bộ (CLB) văn hóa dân tộc Mường xã Yên Lương được thành lập với 35 thành viên.Từ đó đến nay, CLB không ngừng phát triển cả về bề rộng và chiều sâu hoạt động. Các buổi biểu diễn văn nghệ trong dịp lễ, Tết, hội thi, hội diễn văn nghệ quần chúng, đặc biệt là chương trình truyền dạy chiêng Mường, múa, hát Ví, Rang cho thế hệ trẻ... trở thành điểm nhấn trong đời sống cộng đồng. Trong mỗi buổi sinh hoạt, các thành viên đều mặc trang phục truyền thống, tái hiện không gian văn hóa xưa, giúp thế hệ trẻ thấu hiểu và trân trọng bản sắc dân tộc mình.

Đồng chí Đinh Văn Tiến – Phó Chủ tịch UBND xã, Chủ nhiệm CLB văn hóa dân tộc Mường xã Yên Lương cho biết: “Xã Yên Lương có 5 dân tộc cùng sinh sống, trong đó trên 70% là đồng bào dân tộc thiểu số. Địa phương đã triển khai nhiều hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống phù hợp với từng khu dân cư, lồng ghép trong chương trình xây dựng nông thôn mới, tuyên truyền loại bỏ hủ tục. Các CLB văn hóa dân tộc không chỉ là sân chơi lành mạnh mà còn là nơi nuôi dưỡng tâm hồn, tiếp lửa truyền thống cho thế hệ trẻ”.

Với vị trí địa lý tiếp giáp và giao thoa với nhiều vùng văn hóa như: Hòa Bình, Yên Bái, Sơn La, huyện Thanh Sơn đã ban hành Đề án kiểm kê, sưu tầm, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc gắn với phát triển du lịch đến năm 2025. Huyện chủ động bảo tồn ngôn ngữ, phong tục, nghệ thuật, kiến trúc, ẩm thực truyền thống. Các loại hình văn nghệ dân gian đặc sắc như: Lễ mừng cơm mới, mở cửa rừng; các làn điệu hát ru, hát ví, hát rang; nghệ thuật cồng chiêng, đâm đuống; lễ lập tĩnh, tết nhảy, lễcCầu mưa... tiếp tục được gìn giữ và phát huy.

5 năm trở lại đây, huyện Thanh Sơn đã thường xuyên phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức nhiều lớp tập huấn truyền dạy di sản văn hóa dân gian, hướng dẫn kỹ năng biểu diễn nghệ thuật dân tộc như hát ví, hát rang, chàm đuống... cho nghệ nhân, CLB tại các xã. Tham gia lớp tập huấn nghệ thuật diễn xướng Chàm thau, Chàm đuống của người Mường mới được tổ chức, nghệ nhân Đinh Văn Thành (xã Tất Thắng) chia sẻ: “Thông qua các lớp truyền dạy, chúng tôi muốn lan tỏa tình yêu văn hóa đến cộng đồng. Đó là cách tốt nhất để bảo tồn và quảng bá hình ảnh đất và người Thanh Sơn”.

Hiện nay, toàn huyện Thanh Sơn đang duy trì hoạt động của 185 CLB văn hóa dân tộc, bảo tồn 127 nhà sàn truyền thống, 1.316 chiếc chiêng, hơn 1.000 bộ nhạc cụ và gần 4.500 bộ trang phục truyền thống. Các nghệ nhân, già làng, trưởng bản được hỗ trợ truyền dạy cho thế hệ trẻ. Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể tích cực tham gia, tạo thành sức mạnh cộng đồng trong gìn giữ và lan tỏa di sản văn hóa.

Cùng với hệ thống giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số, Thanh Sơn còn là vùng đất cổ giàu truyền thống với 11 di tích lịch sử, trong đó có 1 di tích cấp Quốc gia (Đình Thạch Khoán) và 10 di tích cấp tỉnh. Các di tích này đều gắn với tín ngưỡng thờ Đức Thánh Tản Viên - biểu tượng văn hóa thiêng liêng của vùng Trung du Bắc Bộ. Hằng năm, các lễ hội truyền thống tại đây thu hút đông đảo Nhân dân địa phương và du khách thập phương. Ngoài ra, huyện còn có nhiều địa điểm ghi dấu lịch sử cách mạng như Bia lịch sử Khả Cửu, Tượng đài Bác Hồ tại Yên Sơn, Mộ Đốc Ngữ tại Yên Lương... tạo thành điểm đến về nguồn giàu ý nghĩa.

Nhằm kết nối phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa, huyện đã triển khai bảo tồn các giá trị văn hóa đặc sắc tại các điểm du lịch như: xã Khả Cửu (bản Mường), khu Xuân Thắng (Cự Thắng), bản Chen – Chự – Hồ (Yên Sơn), bản Sinh Tàn (Thượng Cửu)... Đồng thời phát triển các điểm dừng chân hấp dẫn như đồi chè Địch Quả, thác Mây (Hương Cần), thác Chòi (Cự Thắng), thác Đá Mài (Thắng Sơn)... Các sản phẩm nông nghiệp và ẩm thực địa phương được chú trọng phát triển phục vụ du lịch như gà đồi, vịt suối, lợn lửng, ong mật, chè xanh chất lượng cao, rượu cần, rượu hoẵng, thịt chua, xôi ngũ sắc, bánh nẳng, bánh trứng kiến... Cùng với đó là các sản phẩm thổ cẩm, đan lát, thủ công mỹ nghệ mang đậm bản sắc.

Đồng chí Trần Danh Tùng – Phó Trưởng Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Thanh Sơn khẳng định: “Thông qua việc triển khai có trọng tâm, trọng điểm các chính sách của Đảng, Nhà nước và của tỉnh về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc trong huyện đã từng bước được khôi phục, gìn giữ và lan tỏa. Các di sản văn hóa phi vật thể được bảo tồn không chỉ góp phần tích cực vào phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, xây dựng nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, mừng thọ, lễ hội, mà còn tạo nền tảng quan trọng để phát triển du lịch, nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần cho Nhân dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số”.

Thu Giang