"Giữa lửa" cho cam Cao Phong

Kỳ 3: Tái sinh từ đất - giữ thương hiệu cam Cao Phong

Từ những đồi cam xơ xác, vùng cam Cao Phong đang khoác lên mình màu xanh mới - màu của sự hồi sinh và hy vọng. Nhờ sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền với Đề án 2078 và sự đồng lòng của doanh nghiệp, ý chí của người dân, cam Cao Phong đang dần chín rộ trở lại. Nhưng lần này, không còn là sự phát triển nóng vội, tự phát, mà là một bước đi vững chắc trên con đường phát triển bền vững, với khát vọng giữ cho được thương hiệu cam Cao Phong.

Khu vườn cam mới được trồng, chăm sóc theo tiêu chuẩn VietGAP.

Những khu vườn mới trên nền đất cũ

Tại đội Bắc Phong, không khí lao động trở lại sôi nổi. Khu vườn rộng 7.000m² của gia đình ông Đinh Văn Năm giờ đây là một màu xanh đầy sức sống. Những hàng cam lòng vàng được trồng thẳng tắp, cây nào cây nấy xanh mướt, báo hiệu một tương lai đầy hứa hẹn. Đứng giữa vườn cam non, ông Năm không giấu được niềm vui và sự phấn khởi: “Đây là vườn cam gia đình tôi tham gia tái canh theo đề án, năm nay đã là năm thứ ba rồi. Chúng tôi được Nhà nước hỗ trợ giống sạch bệnh, được cán bộ kỹ thuật xuống tận nơi hướng dẫn quy trình cải tạo đất, bón phân hữu cơ. Nhìn cây phát triển tốt thế này mừng lắm. Chắc chắn năm tới sẽ có quả bói".

Ông Đinh Văn Nam trồng 7.000m² theo đề án tái canh cây cam.

Ông Năm là một trong các hộ dân tham gia Đề án tái canh cây cam, một phần của kế hoạch lớn tái canh 1.500ha trên toàn huyện Cao Phong (cũ). Anh Nguyễn Văn Nghĩa - đội trưởng đội Bắc Phong cho biết: “Bà con phấn khởi lắm. Theo Nghị quyết số 237/2023/NQ-HĐND của HĐND tỉnh Hoà Bình (cũ), các hộ tham gia mô hình được hỗ trợ 100% chi phí cây giống sạch bệnh. Mô hình này được triển khai làm điểm để nhân rộng ra toàn vùng. Người trồng cam nói chung đều nhận thức được phải cải tạo vùng cam. Niềm tin đang dần được thắp lại từ chính những vườn cây xanh tốt, từ sự quan tâm sát sao của chính quyền. Người nông dân không còn đơn độc trong phục hồi cây cam".

Năm nay cam canh sai, chất lượng tốt

Công ty TNHH MTV Cao Phong Hòa Bình chính là đơn vị tiên phong, đi đầu trong việc thực hiện tái canh một cách khoa học, quy mô. Trong tổng diện tích hơn 600ha công ty đang quản lý, một kế hoạch dài hơi đã được vạch ra. Hơn 200ha cam già cỗi, thoái hóa được dành để cải tạo đất. Công ty không vội vàng trồng lại cam ngay, mà thực hiện luân canh cây chuối trong vài năm. Cây chuối không chỉ giúp mang lại thu nhập bổ sung cho người lao động trong thời gian chờ đợi, mà quan trọng hơn giúp “rửa” đất, cắt đứt vòng đời của các loại nấm bệnh và tuyến trùng gây hại cho cây có múi. Hiện công ty bắt đầu trồng mới 13ha cam sạch bệnh tại đội Bắc Phong trên nền đất đã được cải tạo kỹ lưỡng.

Giám đốc Hà Ngọc Tuyền khẳng định chắc nịch: “Qua bao thăng trầm, chúng tôi nhận thấy, trên mảnh đất Cao Phong không có loại cây trồng nào mang lại hiệu quả kinh tế và giá trị thương hiệu cao hơn cây cam. Nhưng làm cam bây giờ không thể theo lối mòn cũ được, phải làm nông nghiệp sạch, có truy xuất nguồn gốc rõ ràng và phải có thị trường tiêu thụ ổn định.”

Công ty đã định hướng và hỗ trợ các hộ nông dân liên kết đầu tư hệ thống tưới tự động tiết kiệm nước, sử dụng các chế phẩm vi sinh để cải tạo đất, tuân thủ nghiêm ngặt quy trình VietGAP. Xa hơn, công ty đang ấp ủ kế hoạch xây dựng một trung tâm logistics và chế biến sâu ngay tại Cao Phong, nhằm nâng cao giá trị gia tăng cho quả cam, đồng thời liên kết chặt chẽ nông dân với doanh nghiệp theo chuỗi giá trị khép kín, bền vững.

Khoa học và chính sách song hành

Sự hồi sinh của cam Cao Phong không phải là một phép màu, mà là kết quả của việc áp dụng đồng bộ khoa học kỹ thuật và các chính sách hỗ trợ hiệu quả. Nhờ việc triển khai Đề án 2078, đến nay, khu vực Hòa Bình đã có 73 mã số vùng trồng được cấp, 1.826ha cây có múi đạt chứng nhận VietGAP/GlobalGAP. 227 cây đầu dòng sạch bệnh đã được tuyển chọn và xây dựng, cùng với một nhà lưới hiện đại có khả năng sản xuất 120.000 cây giống sạch bệnh/năm, đảm bảo nguồn cung giống chất lượng cao cho nông dân.

Mô hình cánh đồng mẫu lớn với diện tích 13,98ha tại Cao Phong cho thấy những kết quả vượt trội: cây sinh trưởng đồng đều, tỷ lệ sống đạt trên 95%, kỹ thuật canh tác được chuẩn hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng cơ giới hóa sau này.

Ông Nguyễn Hồng Yến - Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh chia sẻ: “Đề án tái canh không đơn thuần chỉ là việc trồng lại cây mới. Đây là cơ hội để thay đổi toàn diện phương thức sản xuất, từ nhỏ lẻ, tự phát sang sản xuất hàng hóa quy mô lớn, có trách nhiệm. Phải gắn sản xuất với yêu cầu của thị trường, với công nghiệp chế biến và định hướng xuất khẩu".

Niềm tin trở lại và những mong muốn

Anh Phạm Văn Cường – nông dân đã kiên trì bám trụ trong giai đoạn khủng hoảng, nay trở thành một hình mẫu “nông dân 4.0” tiêu biểu. Tổng diện tích vườn của anh khoảng 3ha, nhờ áp dụng các biện pháp cải tạo đất và canh tác hữu cơ đã xanh tốt trở lại. Những cây cam tơ đã cho quả bói đầu tiên, vàng rực và ngọt lịm. “Sau mấy năm vất vả, cuối cùng thì cây cam cũng đã sinh trưởng tốt. Tôi vẫn luôn tin rằng, nếu mình làm bài bản, có tâm thì cam Cao Phong sẽ lại ngọt như xưa” - anh Cường tự hào nói.

Anh không giữ bí quyết cho riêng mình mà sẵn sàng chia sẻ công thức chế phẩm sinh học tự chế, hướng dẫn bà con xung quanh cách làm nông nghiệp bền vững, vừa giảm chi phí, vừa hạn chế ô nhiễm.

Bên cạnh đó, các mô hình hợp tác xã kiểu mới cũng đang khẳng định vai trò. HTX 3T Farm của chị Vũ Thị Lệ Thủy, với 20ha cam sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP đạt doanh thu 2 tỷ đồng mỗi năm, trở thành một điểm sáng. “Thương hiệu Cam Cao Phong được xây dựng trên niềm tin của người tiêu dùng. Làm nông nghiệp sạch, nông nghiệp tử tế là cách duy nhất để bảo vệ và phát triển thương hiệu này” - chị Thủy chia sẻ.

Tuy nhiên, hành trình phía trước vẫn còn những trăn trở. Ông Hà Ngọc Tuyền cho biết: Năm 2025 là năm kết thúc của Đề án 2078 giai đoạn đầu, nhưng việc triển khai trên thực tế có phần gián đoạn và nhiều hộ dân chưa nhận được sự hỗ trợ cần thiết. Để đảm bảo hiệu quả của việc cải tạo giống và nâng cao chất lượng cam một cách đồng bộ, chúng tôi mong tiếp tục có các chính sách hỗ trợ tái canh trong giai đoạn tiếp theo. Sự đồng hành của chính quyền là động lực lớn để người dân và doanh nghiệp yên tâm đầu tư, tái thiết vùng cam”.

Tương lai xanh cho một miền đất vàng

Theo định hướng giai đoạn 2026–2030, khu vực Hòa Bình tiếp tục mở rộng tái canh thêm 4.500ha cây có múi, đồng thời kêu gọi đầu tư xây dựng các nhà máy chế biến nước ép, tinh dầu, mứt... để đa dạng hóa sản phẩm. Kế hoạch xây dựng trung tâm logistics nông sản, phát triển du lịch sinh thái vườn đồi và đẩy mạnh thương mại điện tử cũng đang được xúc tiến, hướng tới một nền nông nghiệp xanh, tuần hoàn và thông minh.

“Cam Cao Phong không chỉ là một sản phẩm nông nghiệp, còn là linh hồn của đất và người nơi đây. Giữ gìn thương hiệu cam cũng chính là giữ gìn hồn quê, giữ tương lai cho thế hệ mai sau” – ông Tuyền tâm huyết nói.

Từ ánh vàng rực rỡ của thời hoàng kim, đi qua cơn suy thoái tưởng chừng không thể gượng dậy, và giờ đây là sự tái sinh mạnh mẽ. “Ngọn lửa” tưởng đã lụi tàn nay lại được thổi bùng lên, sáng hơn, ấm hơn và bền bỉ hơn. Mỗi quả cam chín vàng trên cành hôm nay không chỉ là kết tinh của nắng, gió, thổ nhưỡng, mà còn là thành quả của ý chí kiên cường, tri thức khoa học và khát vọng vươn lên.

“Cam Cao Phong chưa bao giờ chết, chỉ đang trong quá trình tái sinh để trở nên xanh hơn, sạch hơn và bền vững hơn” – anh Cường nói, mắt ánh lên một niềm tin không gì lay chuyển được vào tương lai của thủ phủ cam.

Lê Chung