“Linh khí” nghìn năm giữa đại ngàn Bo Trẳm

Trời đã dần về trưa. Nhưng những áng mây như đàn cừu trắng thong dong men theo sườn đá tai mèo tan dần vào hơi thở ấm của đất. Lớp sương mù bàng bạc phủ lên mái nhà sàn, phủ lên những thửa ruộng bậc thang uốn lượn như những nốt nhạc nằm giữa thung lũng. Trong bức tranh bảng lảng ấy, cánh rừng nghiến cổ thụ ở xóm Bo Trẳm, xã Vân Sơn, tỉnh Phú Thọ hiện ra trầm mặc, sừng sững như những cây “cột chống trời” được thời gian chạm khắc. Từng thân cây vạm vỡ, lớp vỏ xù xì phủ rêu xanh, uy nghi, như đang kể lại câu chuyện của những người giữ rừng...

Đường vào khu vực quần thể cây nghiến cổ thụ được công nhận là cây Di sản Việt Nam

Tiếng thì thầm dưới tán lá...

Con đường mòn ít dấu chân người lách qua triền núi đá tai mèo dẫn chúng tôi đến với rặng cây xanh thẫm. Nơi ấy, quần thể 11 cây nghiến cổ thụ có tuổi đời lên tới hàng nghìn năm (cây “trẻ” nhất cũng hơn 1.300 tuổi, cây già nhất gần 1.700 tuổi) được công nhận là “Cây di sản Việt Nam” tựa như linh khí nghìn năm của cánh rừng nguyên sinh Ngọc Sơn - Ngổ Luông.

Để đến được khu vực những cây nghiến cổ thụ phải vượt qua những lối mòn xuyên rừng đầy đá tai mèo sắc lẹm

Hành trình vào rừng bắt đầu từ Trạm bảo vệ rừng số 3. Đường đi vô cùng hiểm trở nhưng Lê Anh Tuấn- kiểm lâm viên trẻ tuổi vẫn bước phăm phăm. Trạm trưởng Bùi Văn Hà và Quách Văn Bản - cán bộ Trạm bảo vệ rừng số 3 cũng không hề kém cạnh. Họ đều là những người cả đời gắn bó với rừng, thuộc từng khe suối, từng gốc cây, như thuộc đường về nhà.

Anh Bùi Văn Hà, Trạm trưởng Trạm bảo vệ rừng số 3 và những đồng nghiệp đã gắn bó với Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông từ hàng chục năm nay nên họ thuộc rừng như trong lòng bàn tay

Trưởng xóm Bo Trẳm Bùi Văn Thuấn cũng đồng thời là Tổ trưởng Tổ bảo vệ rừng của xóm dẫn đầu đoàn với những bước chân thoăn thoắt như không chạm đất. Vừa đi vừa nói với chất giọng chắc nịch của người sơn cước: Rừng nghiến là linh hồn của xóm Bo Trẳm được gìn giữ truyền đời. Giữ được rừng là giữ nguồn nước, giữ đất, giữ sự bình yên. Người trong xóm vẫn bảo nhau rừng không của riêng ai, nhưng rừng nuôi cả làng. Nên phải giữ. Chỉ cần nghe tiếng gió xào xạc thôi là chúng tôi biết khe nước nào vừa tràn dòng... Lời của họ không phải là những ngôn từ trang trọng. Mà là tiếng lòng bật ra từ sự gắn bó máu thịt với rừng.

Hành trình đến khu vực quần thể 11 cây nghiến cổ thụ không hề dễ dàng ngay cả với những người bảo vệ rừng

Với người Mường ở Bo Trẳm, nghiến không chỉ là cây, mà là “bậc trưởng lão” của núi rừng. Từ thuở xưa, nhà ai muốn lấy gỗ dựng nhà thì phải mời thầy mo về làm lễ xin phép thần rừng. Dẫu vậy, có thời kỳ khi cái đói, cái nghèo bủa vây, người ta chỉ biết nhìn lên rừng. Trông vào rừng. Vì lẽ đó, nhiều cây gỗ quý bị đốn hạ để đắp đổi từng hạt gạo qua ngày.

Những ký ức về một thời cuộc sống của người dân chỉ biết trông vào rừng như một vết cắt chưa phai mờ trong tâm trí người dân và những người giữ rừng

Chuyện cũ còn đó nhưng người nay đã khác. Người dân hiểu rằng giữ rừng chính là giữ nước cho suối, giữ đất cho ruộng cấy, giữ khí hậu mát lành, giữ sự bình yên cho cả cộng đồng. Không phải ngẫu nhiên mà vùng đất Bo Trẳm nằm lọt thỏm giữa bồn bề núi cao, rừng thẳm nhưng chưa từng hứng chịu cảnh lở đất, sạt núi. Suối quanh năm trong vắt, đủ nước ăn, đủ nước tưới. Chỉ cần thế thôi cũng đủ để chẳng cần ai phải nhắc. Người dân vẫn tận tụy giữ rừng...

Từ sự thay đổi về nhận thức, những người dân ở Bo Trẳm đã tận tụy tham gia giữ rừng cùng với lực lượng Kiểm lâm

“Kho vàng” giữa đại ngàn

Quần thể 11 cây nghiến di sản nằm ở độ cao khoảng 800m, trải rộng 140ha. Khảo sát cho thấy có tới 35 cây nghiến từ 663 tuổi đến hơn 1.700 tuổi. Trong số đó 11 cây được công nhận là Cây di sản với đường kính từ 1m trở lên. Cây lớn nhất có chu vi lên tới 11,1 m.

Quần thể nghiến phân khu bảo tồn nghiêm ngặt của Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông với những cây có đường kính lên tới cả mét

Nghiến (tên khoa học là Excentrodendron tonkinense) thuộc nhóm nguy cấp trong Sách đỏ Việt Nam. Gỗ nghiến cứng, bền, chịu mưa nắng hàng trăm năm vẫn không mối mọt. Chính vì giá trị đặc biệt ấy, loài cây này luôn đứng trước nguy cơ bị khai thác trái phép của giới “lâm tặc”.

Với giá trị kinh tế cao, trước đây nghiến là loài cây thường đứng trước nguy cơ chặt phá trái phép của nhiều đối tượng

Đó cũng là một thực tế đã từng diễn ra ở thời điểm cách đây hơn chục năm trên những cánh rừng của Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông này. Đánh giá về giá trị của quần thể cây nghiến ở giữa đại ngàn Bo Trẳm, PGS.TS Trần Ngọc Hải, Phó Chủ tịch Hội đồng Cây Di sản Việt Nam khẳng định: Đây là những cá thể cực kỳ quý hiếm còn sót lại. Mỗi cây là một chứng nhân sống của lịch sử tự nhiên hàng nghìn năm.

Hiện nay, với sự tham gia bảo vệ rừng tích cực của người dân, sự bình yên đã trở lại trên những cánh rừng nguyên sinh ở Khu bảo tồn thiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông

Để giữ được cả một quần thể hàng chục cây nghiến cổ thụ trước mối đe dọa của nạn chặt phá rừng trái phép, Trưởng xóm Bùi Văn Thuấn cho biết: ở Bo Trẳm có một luật bất thành văn là hễ thấy người lạ vào rừng đều phải hỏi, thấy dấu hiệu bất thường phải báo ngay cho Kiểm lâm. Người dân coi việc giữ rừng không phải là nghĩa vụ gò bó, mà là lẽ tự nhiên.

Quần thể rừng nghiến ở Bo Trẳm được ví như “kho vàng” giữa đại ngàn

Giữ rừng: “mệnh lệnh từ trái tim”

Không chỉ người dân, mà với những cán bộ của Ban quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông thì giữ rừng không còn là nhiệm vụ, trách nhiệm. Đó còn là “mệnh lệnh” từ trái tim. Chia sẻ về điều này, đồng chí Quách Văn Bản, cán bộ Trạm bảo vệ rừng số 3 mỉm cười hiền hậu: Giữ rừng với chúng tôi không phải nhiệm vụ, mà là thói quen. Giống như mình chăm cha mẹ vậy, chẳng ai bắt nhưng ai cũng tự nguyện làm...

Chính từ những suy nghĩ giản dị, mộc mạc nhưng đầy trách nhiệm ấy, rễ nghiến vẫn bám chặt vào đá, tán nghiến vẫn xanh rợp, bóng nghiến vẫn in dài trên triền núi, ngẩng cao đầu trước mọi biến thiên của thời gian; vững vàng vượt qua thời kỳ đói khổ của người dân. Khi mà để có hạt gạo trong lúc đói lòng, người ta đều “nhìn” lên rừng, trông vào rừng.

Để giữ được những cánh rừng nguyên sinh xanh tốt, những cán bộ như anh Hà, anh Bản, anh Tuấn và những người dân đã phải đổ biết bao mồ hôi, công sức

Đồng chí Bùi Văn Tiềm, Giám đốc Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông chia sẻ: Không chỉ rừng nghiến Bo Trẳm mà hơn 15 nghìn ha rừng của Khu bảo tồn này là tài nguyên sinh học quý giá. Nó đang lưu giữ nguyên vẹn cả một hệ sinh thái rừng nguyên sinh núi đá vôi đa dạng với hàng nghìn chủng loài. Trong đó, có cả những chủng loài cực kỳ quý hiếm đang nằm trong Sách đỏ.

Không chỉ có ý nghĩa về mặt giữ gìn đa dạng sinh học mà những cánh rừng nguyên sinh còn là “bùa hộ mệnh” của người dân trong vùng. Rễ cây giữ đất, giữ nước; tán cây điều hòa khí hậu, che mát mùa hạ; linh khí rừng giữ sự bình yên trong lòng người. Hơn thế nữa, giữ được rừng là giữ ký ức văn hóa của người Mường, giữ biểu tượng của sự đoàn kết, bền bỉ.

Ngoài quần thể rừng nghiến quý giá, hiện nay Khu Bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông vẫn đang giữ gìn nguyên vẹn một hệ sinh thái đa dạng, phong phú

Bước dưới tán rừng, nắng xiên qua kẽ lá, rắc thành những vệt vàng trên lớp rêu ẩm mịn. Tiếng chim rộn rã hòa vào tiếng gió, như một khúc hát ngàn năm chưa dứt, anh Bùi Văn Hà, Trạm trưởng Trạm bảo vệ rừng số 3 chia sẻ: Lần nào vào đây, tôi cũng thấy như bước vào một câu chuyện cổ tích. Nhân vật chính trong câu chuyện là những “cụ” nghiến đứng lặng nghe gió kể chuyện.

Mỗi vết nứt, mỗi đường vân trên thân cây đều là một trang sách, ghi lại dấu vết của hàng nghìn mùa mưa nắng và những thế hệ người giữ rừng từng đi qua. Việc công nhận 11 cây nghiến cổ thụ là Cây di sản Việt Nam không chỉ là một tấm bằng, mà còn là một lời hứa của thế hệ hôm nay sẽ bảo vệ để thế hệ mai sau còn được nghe rừng kể chuyện.

Những câu chuyện về về rừng, hành trình giữ rừng vẫn được những người dân và cán bộ Kiểm lâm ở Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông kể cho nhau nghe

Từ bất cứ góc nào của xóm Bo Trẳm, cũng có thể thấy bóng nghiến xanh thẫm in lên nền trời. Có được điều đó, những con người nơi đây từ cán kiểm lâm, bảo tồn như Giám đốc Bùi Văn Tiềm, Phó Giám đốc Nguyễn Mạnh Huy, Trạm trưởng Trạm bảo vệ rừng số 3 Bùi Văn Hà; kiểm lâm viên Lê Anh Tuấn, Quách Văn Bản... đến từng người dân đã phải đánh đổi, hy sinh nhiều thứ riêng tư để âm thầm giữ rừng bằng một niềm tin sâu sắc: Giữ rừng là giữ cho chính mình.

Để giữ cho đại ngàn Ngọc Sơn - Ngổ Luông xanh tốt, nhiều thế hệ cán bộ Ban quản lý Khu bảo tồn phải chấp nhận hy sinh những điều riêng tư

Mây bạc kéo xuống thấp, sà vào tán nghiến. Chúng tôi lại theo lối mòn, đạp lên những mỏm đá tai mèo tua tủa sắc nhọn như hàng nghìn mũi dao để trở về với cuộc sống yên bình của xóm làng Bo Trẳm. Phía sau, rừng nghiến cổ thụ khuất dần trong sương, rừng lại trở về với thinh lặng ngàn năm. Sự thinh lặng của những câu chuyện bất tận về rừng sâu núi thẳm chưa bao giờ khép lại.

Mạnh Hùng