Mạng lưới thú y cơ sở bị “đứt gãy”: Công tác phòng chống dịch bệnh gặp khó

Việc tổ chức lại bộ máy hành chính theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp sau sáp nhập địa giới hành chính đã để lại một “lỗ hổng” lớn trong hệ thống phòng chống dịch bệnh tại cơ sở, đặc biệt là mạng lưới thú y...

Do đàn lợn chết vì dịch tả lợn châu Phi lớn nên UBND xã Ngọc Sơn phải huy động cả máy xúc để đào hố chôn lấp, tiêu hủy

Mạng lưới thú y cơ sở bị “đứt gãy”

Theo đồng chí Trần Tiến Trường - Phó Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi và Thú y tỉnh Phú Thọ thì trước đây khi chưa bỏ chính quyền cấp huyện, chưa sáp nhập xã thì mỗi xã, phường đều có cán bộ thú y cơ sở. Dù không chuyên trách nhưng “mạng lưới” này đủ năng lực triển khai các biện pháp phòng dịch như lấy mẫu, giám sát, hướng dẫn tiêu độc khử trùng, hỗ trợ tiêu hủy. Song từ ngày 1/7/2025, khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp sáp nhập xã và bỏ cấp huyện thì toàn bộ đội ngũ này bị giải thể. Hệ quả là tại nhiều xã, công tác phòng dịch rơi vào tình trạng lúng túng do không còn cán bộ chuyên môn tại chỗ.

Thời điểm đầu dịch bệnh bùng phát ở nhiều địa phương trong tỉnh công tác phòng chống dịch còn gặp nhiều lúng túng do không có cán bộ chuyên môn tại chỗ.

“Hiện giờ không còn cán bộ thú y ở xã. Những nơi phòng chống dịch tốt là nhờ xã ký hợp đồng lại với người cũ, có kinh nghiệm. Xã nào không có thì chỉ còn cán bộ phòng kinh tế, nông nghiệp, nhưng phần lớn đều không có chuyên môn trong lĩnh vực nông nghiệp, chăn nuôi, thú y”, đồng chí Trần Tiến Trường cho biết thêm.

Thời điểm dịch bùng phát mạnh vào đầu tháng 7/2025, các xã không có cán bộ chuyên môn, không nắm quy trình xử lý dịch bệnh. Ngay cả cán bộ Trung tâm dịch vụ nông nghiệp cũ cũng chưa được phân công lại, chưa biết “đi đâu về đâu”. Phải đến trung tuần tháng 7/2025, khi Sở NN&MT có văn bản điều chuyển cán bộ về lại Chi cục Chăn nuôi và thú y thì bộ máy chuyên môn mới bắt đầu vận hành trở lại. Tuy nhiên, trong lúc chờ thành lập các Trạm chăn nuôi, thú y khu vực, Sở NN&MT phải tạm thời thành lập 8 Tổ chuyên môn đặc biệt, cử cán bộ xuống tận xã để hỗ trợ công tác phòng dịch. Những tổ này trung bình có từ 13-17 người. Dù có hỗ trợ, nhưng lực lượng này không thể thay thế được vai trò của mạng lưới thú y xã như trước đây vốn là lực lượng phản ứng nhanh tại cơ sở.

Bên cạnh thiếu nhân lực, công tác phòng chống dịch tà lợn châu phi thời gian qua còn gặp trở ngại lớn về kinh phí. Việc phân bổ ngân sách cho các xã chưa kịp thời khiến nhiều nơi không có tiền để mua vật tư, trang phục bảo hộ, hóa chất sát trùng hay chi trả công cho lực lượng tiêu hủy. Không ít xã phải ứng trước, vay mượn hoặc vận động cán bộ tự bỏ tiền túi. Do thiếu tiền, một số xã e ngại công bố dịch vì không đủ nguồn lực để triển khai đồng bộ các biện pháp phòng chống theo quy định.

Khó khăn chồng chất khiến việc kiểm soát dịch gặp nhiều bất cập. Một số nơi, xác lợn chết bị người dân lén vứt ra suối, sông hoặc nghĩa trang. Tuy đã có chỉ đạo, nhưng do thiếu người giám sát, thiếu chế tài xử lý, hiện tượng này vẫn xảy ra, làm tăng nguy cơ lây lan dịch bệnh trên diện rộng.

Do không chủ động được nguồn thuốc khử trùng nên các hộ gia đình có lợn bị nhiễm bệnh ở Thung Nai chia sẻ hỗ trợ nhau nguồn thuốc để phun khử trùng chuồng trại

Theo đồng chí Trần Tiến Trường thì: Việc thiếu hụt cán bộ thú y cơ sở không chỉ ảnh hưởng đến phòng chống dịch tả lợn châu Phi dang bùng phát triên diện rộng trong thời điểm hiện nay mà nó còn đe dọa đến năng lực ứng phó với các dịch bệnh theo mùa như bệnh dại, lở mồm long móng... Hơn nữa, mô hình Trạm chăn nuôi và thú y khu vực, nếu được thành lập, cũng khó đảm bảo hiệu quả vì mỗi trạm chỉ có khoảng 15 đến 16 người nhưng phải phụ trách nhiều xã với địa bàn rất rộng cũng sẽ là một trở ngại.

Từ thực tế đó, chúng tôi kiến nghị và mong muốn tỉnh sớm bổ sung kinh phí phòng dịch trực tiếp cho các xã để chủ động triển khai. Đồng thời, cho phép địa phương hợp đồng lại với đội ngũ thú y cơ sở cũ là những người đã có kinh nghiệm, gắn bó địa bàn để khôi phục năng lực phản ứng nhanh tại chỗ.

Gánh nặng phòng, chống dịch dồn lên vai chính quyền xã

Sự thiếu hụt cán bộ chuyên môn khiến gánh nặng phòng chống dịch dồn lên vai chính quyền xã khi vừa mới sáp nhập, bộ máy còn đang trong giai đoạn hoàn thiện, chưa ổn định. Qua thực tế công tác phòng, chống dịch bệnh tả lợn châu phi thời gian qua, không ít lãnh đạo xã thừa nhận họ không có nghiệp vụ về thú y, chăn nuôi, lại thiếu hướng dẫn kịp thời nên lúng túng trong điều hành.

Lực lượng chức năng làm công tác chuẩn bị tiêu hủy lợn bị nhiễm bệnh bằng phương pháp giật điện.

Tại xã Thung Nai, nơi từng là điểm nóng về dịch bệnh tả lợn châu phi, đồng chí Lê Xuân Hà - Phó Chủ tịch UBND xã cho biết: Khi xảy ra dịch bệnh, lợn chết hàng loạt. Trong khi đó, xã không có một cán bộ nào có chuyên môn về nông nghiệp, chăn nuôi, thú y, chúng tôi gần như phải học từ đầu. Thuốc sát trùng thì chưa có, cán bộ cũng không rõ quy trình tiêu hủy. Phải đến khi có sự hỗ trợ từ Chi cục chăn nuôi thú y tỉnh thì công tác phòng, chống dịch bệnh mới được triển khai một cách hiệu quả.

Tình trạng quá tải càng trầm trọng khi xã rộng, dân đông mà chỉ có 1 hoặc 2 tổ tiêu hủy lưu động. Tại xã Toàn Thắng, mỗi tổ phải chôn hàng chục con lợn dưới cái nắng 38⁰C mà không có trang phục bảo hộ. Thiếu kinh phí, không có chế độ hỗ trợ, người dân cũng ngần ngại tham gia, thậm chí lo ngại nguy cơ mang mầm bệnh về nhà. “Do không có kinh phí để mua áo bảo hộ trang bị cho anh em làm công tác tiêu hủy lợn nhiễm bệnh.

Do vậy, có lúc xã chỉ trang bị áo mưa mặc 1 lần cho anh em đi chôn lợn chết. Nhưng trong điều kiện nắng nóng như thế này thì cũng không ai chịu nổi. Còn mặc quần áo bảo hộ thông thường thì cũng không được, có trường hợp khi xong việc cũng mang theo mầm bệnh về lây sang chính đàn lợn nhà. Nên giờ huy động người đi tiêu hủy lợn nhiễm bệnh chết cũng rất khó”, đồng chí Bùi Đức Hiển - Phó Chủ tịch UBND xã Toàn Thắng chia sẻ. Không chỉ thiếu nhân lực, thiếu kinh phí, việc quản lý địa bàn cũng đang là điểm yếu “chí tử” trong công tác phòng chống dịch bệnh.

Xã sau sáp nhập thường rất rộng, dân cư phân tán. Trong khi đó, ý thức của một bộ phận người dân còn kém. Thời gian qua, đã có không ít trường hợp lợn chết bị lén vứt xuống sông, ra suối, thậm chí vứt vào khu vực nghĩa trang như ở xã An Nghĩa, Nật Sơn, Đạo Trù... “Tuy đã có văn bản chỉ đạo, tuyên truyền, nhưng việc xử lý vẫn rất khó khăn. Người dân thường lén mang xác lợn đi vứt vào ban đêm.

Chính quyền xã không có người kiểm tra, cán bộ thú y tỉnh cũng không thể canh gác 24/24h được. Nguy cơ tái bùng phát dịch từ những xác lợn vứt bừa bãi ra môi trường vẫn hiện hữu, nhất là trong điều kiện virus dịch tả lợn châu Phi có khả năng tồn tại rất lâu ở môi trường khắc nghiệt”, đồng chí Trần Tiến Trường nhấn mạnh.

Qua công tác phòng, chống dịch bệnh tả lợn Châu phi thời gian qua, việc yêu cầu cấp bách hiện nay là phải tái thiết lại hệ thống thú y cơ sở.

Thực trạng trên đặt ra yêu cầu cấp bách phải tái thiết lại hệ thống thú y cơ sở theo hướng linh hoạt và có tính hỗ trợ cho tuyến xã. Việc thành lập Trạm chăn nuôi, thú y khu vực là giải pháp tình thế nhưng không thể thay thế được sự hiện diện thường xuyên, liên tục của cán bộ thú y tại địa bàn. Việc cho phép các xã chủ động hợp đồng lại với cán bộ thú y cơ sở cũ là điều cần thiết. Đó là những người đó có kinh nghiệm, gắn bó với địa bàn, quen dân, hiểu việc...

Bên cạnh đó, ngân sách phòng, chống dịch phải được cấp về xã. Đồng thời, chính quyền cơ sở cần được tăng cường năng lực chuyên môn không chỉ bằng con người mà cả bằng cơ chế chỉ đạo thống nhất. Trường hợp cụ thể như xã Pà Cò, sau khi được tổ chuyên môn của tỉnh hỗ trợ sát sao, hiện nay không còn lợn chết do dịch. Điều đó cho thấy, nếu có sự chỉ đạo đúng, đủ người, đủ kinh phí, dịch bệnh hoàn toàn có thể được khống chế.

Mạnh Hùng