Người “gác đền” ký ức

Bởi yêu đến tha thiết từng nếp nhà, gốc cây, mái đình quê hương, ông Tạ Đình Hạp ở làng Dị Nậu, xã Thọ Văn dù đã gần 90 tuổi nhưng vẫn miệt mài gom nhặt, ghi chép lại ký ức của làng. Với ông, việc chép sử làng là nỗi niềm đau đáu mong giữ được hồn cốt quê hương giữa dòng chảy vội vã của thời gian.

Cuốn sách “Dị Nậu – Lịch sử một làng quê” kết tinh hơn 20 năm sưu tầm và biên soạn của ông Tạ Đình Hạp.

Hơn 30 năm chép sử làng

Sinh ra và lớn lên trên quê hương Dị Nậu giàu truyền thống, sau khi hoàn thành chương trình học, chàng trai trẻ Tạ Đình Hạp chọn nghề giáo và bắt đầu gắn bó với bục giảng từ năm 1965. Đến năm 1970, ông được Nhà nước cử sang Liên Xô học thạc sĩ chuyên ngành vật lý nguyên tử – một ngành học đòi hỏi nền tảng vững chắc và tư duy sắc bén. Sau 8 năm miệt mài học tập nơi xứ người, ông trở về nước, mang theo hành trang tri thức để tiếp tục sự nghiệp “trồng người”. Ông từng đảm nhiệm chức Trưởng bộ môn Vật lý tại Trường Cao đẳng Vĩnh Phú – tiền thân của Trường Đại học Hùng Vương ngày nay.

Hành trình “chép sử làng” của ông Hạp bắt đầu từ cuối năm 1989. Dẫu bận rộn giảng dạy nhưng hễ có chút thời gian rảnh, ông lại mang theo sổ tay, cây bút rong ruổi trên chiếc xe đạp cũ để gặp gỡ các bậc cao niên, lần giở những cuốn gia phả đã ố vàng, ghi chép từng chi tiết nhỏ nhất về làng Dị Nậu.

Gần 20 năm sưu tầm, nghiên cứu, chắt lọc và đối chiếu, đến năm 2008, ông Hạp mới bắt đầu viết những dòng đầu tiên cho cuốn sách “Dị Nậu – Lịch sử một làng quê” dày gần 1.000 trang với 5 chương. Không chỉ tái hiện quá trình hình thành, phát triển hơn 3.700 năm của làng Dị Nậu từ thời Hùng Vương đến nay, cuốn sách còn lưu giữ trọn vẹn những giá trị văn hóa – lịch sử đặc sắc: Địa lý, di tích, phong tục, lễ hội, trò diễn dân gian, nghề truyền thống và cả truyền thống đấu tranh cách mạng qua nhiều thế hệ. Chính bởi vậy, “Dị Nậu – Lịch sử một làng quê” được ví như một “kho báu”, giúp thế hệ hôm nay và mai sau thêm tự hào, ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa quê hương.

Nhắc lại những kỷ niệm trong hành trình hơn 30 năm chép sử làng, ông Tạ Đình Hạp bật cười sảng khoái. Ông kể, có lần dày công tìm hiểu, ông tình cờ lần ra một sự kiện đã gần như rơi vào quên lãng, tưởng chừng chẳng còn ai nhớ tới. Cảm giác sung sướng như người đi tìm vàng bỗng bắt gặp được kho báu khiến ông lâng lâng cả ngày. Mải mê nghĩ ngợi, hồi tưởng, ông quên khuấy mất chiếc xe đạp vẫn để ở sân nhà người dân. Thế là ung dung, thảnh thơi đi bộ về nhà, đến khi có người mang xe trả mới giật mình vì sự đãng trí của chính mình.

“Lão thị thần” nghìn năm tuổi – chứng nhân lịch sử làng Dị Nậu, xã Thọ Văn, đã được công nhận là Cây Di sản Việt Nam.

Giữ hồn làng trong bóng cây di sản

Không chỉ tâm huyết với việc ghi chép lịch sử, ông Hạp còn dành tình yêu sâu đậm cho từng gốc cây cổ thụ, coi đó là một phần máu thịt trong dòng chảy hồi ức của làng. Với ông, mỗi cây cổ thụ không chỉ là chứng nhân thời gian, mà còn là biểu tượng sức sống trường tồn, lưu giữ ký ức của bao thế hệ.

Chia sẻ với chúng tôi, ông tâm sự, muốn hiểu một vùng đất, hãy bắt đầu từ những gì cổ xưa nhất, và cây di sản chính là “thước đo” tinh tế nhất của văn hóa làng. Trong hành trình sưu tầm tư liệu, cây cổ thụ luôn là điểm dừng chân đặc biệt của ông. Không chỉ bởi chúng gắn với các di tích linh thiêng, mà trong từng vết sần sùi của thân cây, từng tán lá rợp mát, ông như nhìn thấy hình bóng của “hồn làng” hiện diện giữa đời thường.

Hàng cây đại hơn 700 năm tuổi trong khuôn viên chùa Thiên Sơn Bà Nhan ở làng Dị Nậu, xã Thọ Văn vẫn tỏa bóng xanh mát, cho hoa thơm ngát mỗi mùa.

Hàng cây đại gồm 7 cây, hơn 700 năm tuổi trong khuôn viên chùa Thiên Sơn Bà Nhan hay “Lão Thị thần” nghìn năm tuổi trước Miếu thờ Đức Thánh Tản được ông nâng niu như báu vật vô giá. Ông nhớ rõ từng chi tiết lịch sử, từng truyền thuyết gắn với mỗi gốc cây như thể đó là bạn tri kỷ lâu năm. Khi kể về “Lão Thị thần”, đôi mắt ông ánh lên niềm tự hào khôn tả: Một cây thị nghìn năm tuổi vẫn cho quả đều đặn, lại kỳ lạ đến mức trên cùng một cành có cả quả tròn có hạt và quả dẹt không hạt – điều hiếm thấy ngay cả trong tự nhiên.

Với ông Hạp, cây cổ thụ như chứng nhân sống động của lịch sử, hiện hữu bền bỉ cùng bao biến thiên của làng. Từ niềm trân quý ấy, ông Hạp đã góp phần quan trọng trong việc lập hồ sơ, kiến nghị công nhận “Lão Thị thần” và hàng cây đại trên 700 năm tuổi của Dị Nậu là Cây Di sản Việt Nam.

Giữa nhịp sống hiện đại hối hả, những trang viết tay tỉ mỉ, những câu chuyện chắt lọc từ dân gian và cả bóng cây cổ thụ in dấu thời gian mà ông Tạ Đình Hạp dày công gìn giữ đã trở thành những mạch ngầm bền bỉ nuôi dưỡng hồn làng Dị Nậu. Từ những trang viết mộc mạc ấy, lịch sử, phong tục, lễ hội, những nếp nhà, gốc đa, mái đình... của làng Dị Nậu hiện lên sống động, gắn kết quá khứ với hiện tại. Công trình tâm huyết của ông là kho tư liệu quý giá giúp thế hệ hôm nay thêm tự hào về truyền thống quê hương và hun đúc trách nhiệm tiếp nối, bảo tồn giá trị văn hóa cho mai sau.

Thành An