Bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống dân tộc Mông

Cùng với định hướng phát triển kinh tế du lịch, nghề dệt thổ cẩm truyền thống dân tộc Mông ở xã Pà Cò đang được bảo tồn và phát huy, trở thành nét văn hóa bản địa đặc sắc, góp phần cải thiện đời sống đồng bào dân tộc thiểu số.

Tinh hoa nghề dệt thổ cẩm đang được cộng đồng dân tộc Mông xã Pà Cò bảo tồn gắn với phát triển du lịch.

Bà Mùa Y Gánh, nghệ nhân dệt thổ cẩm xã Pà Cò trăn trở: Số nghệ nhân nghề dệt thổ cẩm giờ còn rất ít. Trong nhịp sống hiện đại, trang phục may sẵn, vải dệt họa tiết thổ cẩm sản xuất theo dây truyền bán tràn lan ngoài chợ, giá thành rẻ. Vì thế mà nghề trồng lanh, dệt thổ cẩm của người Mông dần mai một. Chị em phụ nữ Mông biết nghề nhưng ít khi thực hành.

Các nghệ nhân nghề dệt chỉ dạy con, cháu thực hành nghề dệt.

Kể từ năm 2018, mô hình du lịch cộng đồng được xây dựng và phát triển ở một số xóm, bản đưa Pà Cò trở thành điểm đến hấp dẫn. Bên cạnh sức hút cảnh quan thiên nhiên, các sản phẩm du lịch trải nghiệm, trong đó có nghề dệt thổ cẩm truyền thống được đông đảo du khách yêu thích. Từ đây, nghề dệt được khôi phục lại, sản phẩm ngày càng phong phú, không chỉ để làm trang phục váy áo, khăn, mũ sử dụng trong sinh hoạt gia đình mà phần lớn đáp ứng nhu cầu mua sắm đồ lưu niệm, quà tặng của du khách.

Du khách khám phá nghệ thuật dệt thổ cẩm của phụ nữ Mông Pà Cò.

Cũng như các chị em phụ nữ dân tộc Mông, chị Sùng Y Thanh ở xóm Pà Cò, xã Pà Cò đã theo mẹ trồng lanh, kéo sợi, thành thạo thao tác may vá, thêu thùa từ thủa chưa về nhà chồng. Chị Thanh tâm sự: Để tạo ra những sản phẩm thổ cẩm hay bộ trang phục truyền thống phải trải qua nhiều công đoạn. Mỗi công đoạn từ trồng lanh, se sợi, in sáp, nhuộm chàm, thêu, may... đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo của người làm ra nó. Vì vậy mà trước đây hay bây giờ, sự tài giỏi, chăm chỉ, khéo tay của phụ nữ Mông được đánh giá qua tay nghề dệt vải lanh.

Vụ gieo trồng lanh ở Pà Cò diễn ra khoảng tháng 3, tháng 4 hàng năm và kỳ thu hoạch tầm khoảng tháng 7, tháng 8. Bà con thường đem lanh ra phơi nắng cho khô rồi tước thành sợi. Sợi lanh sau đó được đưa vào cối giã mềm rồi nối lại, cuốn thành từng cuộn tròn, mang đi giặt. Bước tiếp theo, bà con đem luộc cho sợi lanh mềm và trắng thì mang ra nắng phơi khô. Kết thúc công đoạn làm lanh, người Mông dùng guồng chia sợi trước khi mắc vào khung cửi để dệt.

Sự tài giỏi, chăm chỉ, khéo tay của phụ nữ Mông được đánh giá qua tay nghề dệt vải lanh.

Sau công đoạn dệt thành vải, chị em dùng bút làm bằng đồng hơ nóng lên để vẽ vào lớp sáp ong để tạo hoa văn. Vẽ xong, vải đã in sáp ong được đem đi nhuộm chàm cho đến khi vải có màu sẫm thì nhúng vào nước sôi, sáp ong sẽ chảy ra để lại những hoa văn màu xanh lơ. Tiếp đó là công đoạn thêu, họa tiết hoa văn trên nền trang phục của người Mông chủ yếu là những khối hình vuông, hình thoi, hình chữ nhật... được làm thủ công nên mất nhiều thời gian.

Cũng qua hoạt động du lịch, những sản phẩm dệt thủ công được nhiều người chú ý. Một số cơ sở đến tận nơi tìm hiểu và giới thiệu, kết nối tiêu thụ mặt hàng dệt thổ cẩm cho khách. Trên địa bàn xã hình thành một số nhóm nghề quy tụ các chị em phụ nữ cùng thực hiện công việc. Chị Sùng Y Gánh, thành viên nhóm nghề xóm Pà Cò chia sẻ: Từ khi tham gia công việc tạo ra sản phẩm hàng hóa, tôi tự hào và ý thức hơn việc bảo tồn nghề truyền thống của chị em phụ nữ Mông. Đây cũng là nguồn thu nhập hỗ trợ đáng kể cho sinh hoạt trong gia đình.

Tại bản Pà Cò, xã Pà Cò hình thành nhóm nghề dệt với các công đoạn hoàn toàn được làm bằng tay.

Điểm bán hàng lưu niệm được du khách thường xuyên ghé thăm tại bản Chà Đáy, xã Pà Cò.

Chị Sùng Y Thanh chia sẻ thêm: Giờ đây, nghề dệt thổ cẩm giờ không chỉ có một số người phụ nữ lớn tuổi làm mà chị em tuổi trung niên cũng tích cực tham gia, trẻ em gái cũng được hướng dẫn, học hỏi để giữ nghề và sau này truyền lại cho các thế hệ tiếp nối. Đến nay, các hộ làm homestay tiếp tục phát huy vai trò kết nối du lịch làng nghề để đa dạng hoạt động trải nghiệm cho điểm đến. Tại xã đã thành lập được 1 làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống và một số nhóm nghề dệt, điểm trưng bày và giới thiệu hàng lưu niệm thổ cẩm do các nghệ nhân của làng nghề, nhóm nghề thực hiện, 100% sản phẩm được dệt tay.

Các làng nghề, nhóm nghề còn chủ động chào hàng, mang sản phẩm đến các cơ sở dịch vụ du lịch địa phương để giới thiệu, xúc tiến tiêu thụ, đồng thời giúp quảng bá để sản phẩm nghề dệt chứa đựng tinh hoa văn hóa dân tộc Mông Pà Cò ngày một vươn xa.

Bùi Minh