Văn chỉ làng Dòng – Linh khí đất học xứ Tổ

Giữa nhịp sống hiện đại, Văn chỉ làng Dòng ở xã Xuân Lũng (Phú Thọ) vẫn lặng lẽ gìn giữ linh hồn của một vùng đất hiếu học. Mỗi viên ngói, tấm bia, mái cổ đều kể câu chuyện về khát vọng tri thức và truyền thống khoa bảng rạng danh hàng trăm năm. Được phục dựng vào năm 2010, Văn chỉ không chỉ là di tích văn hóa độc đáo mà còn là biểu tượng thiêng liêng, hun đúc niềm tự hào và ý chí vươn lên của bao thế hệ người dân đất Tổ.

Năm 2010, Văn chỉ làng Dòng đã được khôi phục và phụng dựng lại tại vị trí mới gần Đình Cả, hướng về phía ao cá Bác Hồ

Biểu tượng của truyền thống hiếu học

Người xưa từng nói: “Có những nơi ta đến để ngắm nhìn cảnh sắc. Có những địa danh ta trở về để tìm lại ký ức. Và có những công trình biết kể chuyện để ta lắng lòng mình mà suy ngẫm”. Văn chỉ làng Dòng, xã Xuân Lũng, tỉnh Phú Thọ chính là một kiến trúc như thế. Nơi đây, tri thức được coi là con đường lập thân, lập nghiệp, là lẽ sống mà người dân Xuân Lũng dù nghèo khó đến đâu cũng cố gắng cho con cháu ăn học thành tài.

Văn chỉ, hay còn gọi là “Văn tứ” hoặc “Từ Vũ,” là dấu tích của Nho giáo cấp làng xã, tương tự như Văn Miếu Quốc Tử Giám của cả nước. Nó ra đời cách nay gần năm thế kỷ, thể hiện nét đẹp văn hóa làng đậm chất nhân văn và bản sắc dân tộc.

Các bia đá này khắc tên 205 người con làng Dòng đỗ đạt với đủ thứ bậc

Theo các tài liệu cổ còn lưu trữ, Văn chỉ xưa kia tọa lạc trên đất thiêng trước chùa Phổ Quang (xây dựng đầu thế kỷ 15). Công trình gồm hai tòa nhà: Tòa trên thờ Khổng Tử - ông Tổ của Nho giáo, cùng 72 vị tiên hiền và Tứ phối (Nhan Uyên, Tăng Sâm, Mạnh Tử, Khổng Cấp). Tòa dưới đặt các bia đá ghi danh những người đỗ đạt.

Bảng vàng danh dự trên lưng rùa thiêng

Điểm nhấn linh thiêng và đầy tự hào của Văn chỉ chính là ba cụ rùa uy nghiêm cõng trên lưng những tấm bia đá. Đây không chỉ là di vật lịch sử mà còn là chứng nhân cho sự rạng danh của làng Dòng.

Các bia đá này khắc tên 205 người con làng Dòng đỗ đạt với đủ thứ bậc, trong đó có bốn đại khoa là Bùi Ứng Đẩu (đỗ Nhị Giáp năm 1400 đời Hồ Quý Ly); Nguyễn Doãn Cung (đỗ Tiến sĩ hàng Tam Khôi năm 1433); Nguyễn Chính Tuân (đỗ Hoàng Giáp khoa thi năm 1514, tên khắc tại Văn Miếu Quốc Tử Giám Hà Nội); Nguyễn Mẫn Đốc (đỗ Bảng nhãn khoa thi năm 1518, tên khắc tại Văn Miếu Quốc Tử Giám Hà Nội). 21 Trung khoa (gồm 17 Giám sinh, 4 cử nhân). Cùng nhiều nho sinh, quan chức khác.

Từng dòng chữ trên bia, dù ít nhiều đã bị mờ theo thời gian, vẫn vẹn nguyên giá trị, khẳng định Xuân Lũng là đất học với truyền thống “lỗi lạc đời nào cũng có”.

Từng dòng chữ trên bia, dù đã bị mờ theo thời gian, vẫn vẹn nguyên giá trị lịch sử, khẳng định Xuân Lũng là đất học

Năm 2010, với sự đồng lòng của Đảng bộ và Nhân dân xã Xuân Lũng (cũ), công trình thiêng liêng này đã được khôi phục và phụng dựng lại tại vị trí mới gần Đình Cả, hướng về phía ao cá Bác Hồ. Ông Nguyễn Văn Trí, người dân địa phương, chia sẻ: Ngôi Văn chỉ này luôn luôn được cán bộ và Nhân dân của xã nhà đồng hành hương nhang, lễ vật để thờ phụng. Mong các ngài phù hộ, độ trì cho toàn thể cán bộ và Nhân dân, đặc biệt là các con em của các trường... Hằng năm, con cháu quê hương làng Dòng phát huy truyền thống hiếu học của các cụ tiền nhân, đã được nhận các giải thưởng cấp tỉnh và cấp quốc gia.

Việc phục dựng lại ba tấm bia đá cổ là một kỳ công. Phải nhờ đến các chuyên gia Hán Nôm thẩm định từ các bản dập cổ của Trường Viễn Đông Bác Cổ Pháp (EFEO) lưu trữ tại Viện Hán Nôm - Hà Nội để phục chế nguyên trạng ba tấm bia: Câu trúc Từ Vũ Bi, Trùng thuyên Bi Kí, và Từ Chỉ Bi.

Xung quanh di tích văn chỉ làng Dòng, những cây xanh cổ thụ vươn mình tỏa bóng

Chốn bình yên cho những khát vọng tương lai

Không chỉ mang ý nghĩa lịch sử to lớn, Văn chỉ còn là chốn bình yên, là điểm tựa tinh thần để mỗi người con đi xa nhớ về. Xung quanh di tích, những cây xanh cổ thụ vươn mình tỏa bóng, phía trước là hồ nước rộng lớn, tạo nên một khung cảnh vừa linh thiêng vừa thơ mộng, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng du khách.

Toàn cảnh làng Dòng, xã Xuân Lũng

Ông Nguyên Lưu, người dân Xuân Lũng, bày tỏ: Rất là vinh dự là được sinh ra và lớn lên từ cái đất ngày xưa gọi là làng Rồng Văn Hiến. Cho nên là ở đây, nhiều cái tục lệ theo cổ xưa vẫn còn giữ gìn được. Nhà nào có độ khoảng năm người mà học hành thi đỗ đạt thì được khen thưởng, được biểu dương.

Văn chỉ làng Dòng không chỉ là một di tích mà còn là biểu tượng thiêng liêng, kết tinh những giá trị bền vững của cả một vùng đất. Nó nhắc nhở các thế hệ rằng, ở mọi thời đại, tri thức vẫn luôn là nền tảng vững chắc nhất để bước vào tương lai.

Đây chính là niềm tự hào của người dân Xuân Lũng - một làng Văn hiến trên quê hương đất Tổ, nơi truyền thống hiếu học được thắp sáng mãi qua bao đời.

Ngọc Thắng