Khám phá công trình thế kỷ Thủy điện Hoà Bình

Thủy điện Hoà Bình là công trình vĩ đại trong thế kỷ XX ở nước ta. Dù bạn từng nhiều lần tham quan hay mới chỉ lần đầu đều bị cuốn hút bởi nhiều điều đặc biệt. Vì vậy, sau hơn 30 năm khánh thành, công trình thế kỷ này vẫn luôn là niềm tự hào và trở thành điểm đến không thể bỏ qua.

Thuỷ điện Hoà Bình hùng vĩ khi xả lũ

Thân đập cao 128m

Nước xả ra từ các tuabin

Cửa xả và hệ thống công trình ngầm trong núi.

Những ngày cuối tháng 9/2025, hàng nghìn lượt khách từ trong tỉnh đến các tỉnh Bắc Ninh, Thanh Hoá... và Thủ đô Hà Nội chọn Thuỷ điện Hoà Bình là điểm đến. Tại đây, các hướng dẫn viên tất bật, nhiệt tình hướng dẫn khách tham quan, tìm hiểu để thấy hết sự vĩ đại và những điều đặc biệt của công trình cũng như vai trò, vị trí to lớn đối với công cuộc kiến thiết đất nước.

Lối vào đường hầm đến khu vực 8 tổ máy đang hoạt động

Đến đây, du khách được vào đường hầm trong núi thăm, tìm hiểu các tổ máy đang hoạt động. Lên mặt đập thuỷ điện chiêm ngưỡng toàn cảnh công trình, ngắm hồ sông Đà thơ mộng như vịnh Hạ Long trên núi và bao quát đô thị Hoà Bình. Dâng hương Tượng Bác Hồ lớn nhất cả nước, mô phỏng hình ảnh Người chỉ tay xuống sông để chinh phục dòng “độc Bắc lưu” hung hãn xưa; thăm bảo tàng và nơi đặt bức thư đến năm 2.100 mới mở.

Hướng dẫn viên giới thiệu về 8 tổ máy và quy mô của Thuỷ điện Hoà Bình

Nghe lịch trình, chúng tôi cùng đoàn khách từ Thủ đô Hà Nội đã háo hức khám phá. Hướng dẫn viên Nguyễn Thị Bình trước tiên dẫn đoàn đi sâu khoảng 400m đường hầm trong núi, qua những cánh cửa thông gió ù ù, hệ thống đường ray chuyên chở máy biến áp siêu trọng để nâng điện áp, đến khu 8 tổ máy đang vận hành. “Chúng ta đang đứng ở vị trí tương đương tầng giữa dòng sông Đà huyền thoại. Sâu xuống dưới tầng đáy còn hơn 30m nữa” - hướng dẫn viên Bình thông tin.

Phía dưới các tổ máy còn sâu hơn 30m

Quả thực nhìn phía trên của các tổ máy trong lòng núi đã đồ sộ thì tìm hiểu mô hình hoạt động phía dưới, chúng tôi càng khâm phục những cán bộ, kỹ sư, công nhân nước ta và chuyên gia Liên Xô đã xây dựng nên công trình ngầm vĩ đại.

Dòng sông Đà lắm thác, nhiều ghềnh hung hãn, học trò ai cũng từng biết đến qua tác phẩm “Người lái đò sông Đà” của nhà văn Nguyễn Tuân. Raxungamzatop - nhà thơ nổi tiếng của văn học Xô Viết cũng từng miêu tả Đà giang: “Thác trắng xóa, hệt bờm sư tử dựng”. Ngày 17/8/1962, Bác Hồ tới thăm Trường Thanh niên lao động XHCN Hòa Bình (tại xã Yên Mông, nay là phường Tân Hoà), khi đi qua sông Đà hung dữ, Người đã chỉ tay xuống sông và nói: “Phải biến thủy tặc thành thủy lợi..., phải chinh phục dòng sông có lợi ích lâu dài cho toàn dân”.

Khảo sát chọn địa điểm xây dựng Thuỷ điện Hoà Bình. Ảnh: TL

Năm 1971, Bộ Chính trị đã hiện thực hoá lời chỉ dạy của Bác, ra Nghị quyết về xây dựng công trình Thủy điện Hòa Bình trên sông Đà. Công trình được thiết kế đa mục tiêu: Chống lũ, phát điện, tưới tiêu, cải thiện giao thông đường thủy. Trong bối cảnh khoa học kỹ thuật nước ta khi đó còn lạc hậu, Liên Xô (cũ) đã giúp khảo sát địa chất, khoan thăm dò để chọn vị trí xây đập thủy điện dọc tuyến sông Đà. Kết quả đã chọn được vị trí phù hợp nhất tại Hoà Bình. Để phục vụ xây dựng thuỷ điện không thể quên sự hy sinh lớn lao về nhà cửa, ruộng vườn, mồ mả cha ông của đồng bào các dân tộc bản địa nhường đất cho công trường.

Thủ tướng Phạm Văn Đồng ra hiệu lệnh khởi công xây dựng Thủy điện Hòa Bình. Ảnh: TL

Đến ngày 6/11/1979, Thủy điện Hòa Bình chính thức được khởi công trong niềm hân hoan, kỳ vọng và quyết tâm của cả nước. Sau tiếng mìn nổ rung đồi Ông Tượng, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã ném viên đá xuống lòng sông Đà - hiệu lệnh khởi công xây dựng Thủy điện Hòa Bình. Để xây dựng thuỷ điện phải trải qua 2 đợt lấp sông: Đợt 1 năm 1986, đợt 2 năm 1988.

Ngày hội lấp sông Đà xây dựng Thuỷ điện Hoà Bình. Ảnh: TL

Khi đó, để trị dòng Đà giang hung dữ gặp nhiều thách thức và hiểm nguy. Song với tinh thần “Vì dòng điện ngày mai của Tổ quốc”, ai cũng hăng say, vượt khó. Cao điểm công trường có đến 40.000 công nhân từ khắp cả nước và 2.500 lượt chuyên gia Liên Xô. Công trường rộn rã ngày đêm với cường độ “3 ca, 4 kíp”, vượt nắng thắng lũ; có những khẩu hiệu lao động đã đi vào huyền thoại như” Cao độ 81 hay là chết”. Có những thời khắc cam go khi sông Đà “nổi giận” như trận lũ lịch sử năm 1985 chực phá vỡ đê quai cuốn đi thành quả 6 năm xây dựng. Với trí tuệ và ý chí sắt đá, câu chuyện “Sơn Tinh, Thuỷ Tinh” thời hiện đại đã được viết nên ngay tại công trường Thuỷ điện Hoà Bình.

Thi công xây dựng Thuỷ điện Hoà Bình. Ảnh: TL

Du khách tham quan mô hình Thuỷ điện Hoà Bình tại Bảo tàng

Mô hình hoạt động của tổ máy và máy móc thi công tại Bảo tàng Thuỷ điện Hoà Bình.

Vinh quang nhưng 168 cán bộ, công nhân và chuyên gia của Liên Xô đã ngã xuống. Đài tưởng niệm những người đã hy sinh khi xây dựng Thuỷ điện Hoà Bình được xây dựng cạnh nhà máy để tưởng nhớ, tri ân những cống hiến vì dòng điện Tổ quốc; khẳng định tình hữu nghị cao đẹp Việt - Xô, nay là Liên Bang Nga.

Bức thư “Gửi thế hệ mai sau” được để trong khối bê tông sẽ được mở ngày 01.01.2100.

Những nỗ lực quên mình đã được đền đáp xứng đáng. Ngày 30/12/1988 - thời khắc lịch sử của đất nước và ngành Điện, Tổ máy số 1 chính thức hòa lưới điện quốc gia, chinh phục được dòng sông Đà. Đến ngày 4/4/1994, Tổ máy thứ 8 - tổ máy cuối cùng cũng đã hoàn thành, Thuỷ điện Hoà Bình đạt tổng công suất 1.920MW, lớn nhất khu vực Đông Nam Á khi đó; cơ bản giải quyết được tình trạng thiếu điện ở nước ta trong một thời gian dài.

Niềm vui khánh thành Thủy điện Hòa Bình. Ảnh: TL

Ngày khánh thành Nhà máy Thủy điện Hòa Bình (20/12/1994) đã trở thành ngày hội của cả nước, đánh dấu kết quả 15 năm lao động miệt mài, quên mình của bao cán bộ, kỹ sư, chuyên gia, làm nên công trình vĩ đại trong thế kỷ XX. Đến thế kỷ XXI, qua hơn 36 năm vận hành (từ Tổ máy số 1), công trình vẫn luôn khẳng định vai trò to lớn trong công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hiệu quả đa mục tiêu.

Thuỷ điện Hoà Bình mở rộng đang được đẩy nhanh tiến độ thi công.

Để tận dụng tối đa nguồn tài nguyên nước, đầu năm 2021, Dự án Nhà máy thủy điện Hòa Bình mở rộng chính thức được khởi công, lắp đặt 2 tổ máy, tổng công suất 480 MW. Khi hoàn thành dự án, nâng tổng công suất Nhà máy thủy điện Hòa Bình lên 2.400MW và trở lại vị trí lớn nhất Đông Nam Á cùng với Thuỷ điện Sơn La.

Sông Đà bị chinh phục, hồ Hoà Bình mênh mang nguồn “vàng trắng”.

Ngày 19/8/2025, đúng dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám thành công, Tổ máy số 1 đã phát điện, hòa lưới điện quốc gia và đang phấn đấu sớm hoàn thành Tổ máy số 2, chào mừng Đại hội XIV của Đảng. Công trình tiếp tục khẳng định trí tuệ, bản lĩnh và sức mạnh Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

Cẩm Lệ