Nghề mộc Vân Hà – khi những đôi bàn tay giữ hồn làng

Nằm yên bình bên dòng sông Hồng, làng mộc Vân Hà (xã Lý Nhân, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc cũ) nay là xã Vĩnh Phú, tỉnh Phú Thọ từ lâu đã được biết đến như một vùng đất lưu giữ tinh hoa nghề thủ công truyền thống. Trong tiếng đục chát, trong mùi gỗ mới nồng ấm, người Vân Hà không chỉ tạo nên những sản phẩm mang giá trị sử dụng mà còn gửi gắm vào đó cả triết lý sống, sự bền bỉ và tinh thần người thợ làng nghề.

Theo các bậc cao niên, nghề mộc ở Vân Hà có lịch sử hàng trăm năm. Ngày trước, người làng chủ yếu làm đồ mộc phục vụ sinh hoạt như bộ cửa, bàn thờ, tủ chè, phản gỗ. Qua thời gian, sản phẩm mở rộng sang điêu khắc mỹ nghệ, đồ nội thất cao cấp phục vụ doanh nghiệp, công trình công cộng và cả thị trường xuất khẩu.

Những tấm gỗ thô mộc được những người thợ sơ chế trước khi vào giai đoạn hoàn thiện sản phẩm.

Từ những thanh gỗ thô mộc, qua bàn tay người thợ, một chiếc bàn, chiếc ghế hay hoành phi câu đối dần hiện hình, khoe từng đường vân, nét chạm tinh tế. Không có bản vẽ quá cầu kỳ, nhiều nghệ nhân chỉ cần “nhìn gỗ” là biết cách “thả hồn” vào vật phẩm - đó là kỹ năng được truyền qua nhiều đời, bằng trải nghiệm và sự kiên nhẫn.

Với những người thợ có nhiều kinh nghiệm, chỉ cần nhìn những thớ gỗ là biết sử dụng cho từng sản phẩm cụ thể. Cùng với những máy móc hiện đại, vẫn còn ở nghề mộc Vân Hà những thợ giỏi miệt mài sử dụng cách làm truyền thống.

Đến Vân Hà hôm nay, người ta bắt gặp hình ảnh những xưởng mộc nằm san sát, tiếng cưa, tiếng bào vang lên từ sáng sớm đến chiều muộn. Lớp trẻ lớn lên giữa tiếng gỗ, nhiều em sau khi học xong lại trở về quê tiếp nối nghề truyền thống. Các cơ sở sản xuất dần có quy mô lớn hơn, áp dụng máy cưa bàn, máy CNC, máy chà nhám để tăng năng suất.

Đến Vân Hà hôm nay, không khó để bắt gặp những người thợ áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất.

Tuy vậy, khâu chạm khắc tinh xảo, lắp ghép mộng, hoàn thiện bề mặt vẫn phụ thuộc chủ yếu vào tay nghề thủ công. Đó là phần “hồn” mà công nghệ chưa thể thay thế.

Nhưng những khâu cuối cùng để có những sản phẩm tinh xảo thì vẫn phải trải qua những bước thủ công truyền thống.

Nghề mộc đã giúp người dân Vân Hà ổn định đời sống, tạo việc làm tại chỗ cho hàng trăm lao động địa phương. Những tháng cao điểm, các xưởng mộc kín đơn hàng, thợ làm việc tăng ca để kịp tiến độ. Không ít gia đình đã xây dựng được cơ ngơi khang trang, chăm lo học hành cho con cái nhờ nghề mộc.

Nghề mộc truyền thống Vân Hà đã góp phần ổn định đời sống kinh tế gia đình cũng như góp phần phát triển kinh tế của địa phương.

Tuy vậy, làng nghề cũng đối diện nhiều thách thức: nguồn nguyên liệu biến động, yêu cầu thị trường ngày càng cao, áp lực cạnh tranh với sản phẩm công nghiệp. Để thích ứng, người thợ Vân Hà phải không ngừng nâng cấp sản phẩm, đa dạng mẫu mã, tăng cường liên kết sản xuất.

Những người thợ mộc Vân Hà vẫn luôn không ngừng đổi mới các sản phẩm để đáp ứng nhu cầu thị hiếu của khách hàng cũng như sự phát triển của xã hội hiện đại.

Những năm gần đây, nghề mộc ở Vân Hà và chính quyền địa phương xã Vĩnh Phú chủ trương phát triển làng nghề gắn với du lịch trải nghiệm. Du khách có thể tới thăm các xưởng mộc, trò chuyện với nghệ nhân, quan sát từng công đoạn chế tác.

Đa dạng các sản phẩm để đáp ứng nhu cầu của khách hàng cũng là cách mộc Vân Hà quảng bá sản phẩm mộc truyền thống của mình đến với mọi người.

Một số cơ sở còn thử nghiệm trưng bày sản phẩm ngay tại nhà, quảng bá qua mạng xã hội, kết nối với thị trường thương mại điện tử. Những bước đi mới mẻ ấy đang mở ra cơ hội để sản phẩm Vân Hà đi xa hơn, giữ vững danh tiếng và sức sống của nghề truyền thống.

Các sản phẩm mộc mỹ nghệ ở Vân Hà vô cùng phong phú về kiểu dáng cũng như kích thước.

Giữa nhịp sống hiện đại, Vân Hà vẫn giữ lại tiếng đục, tiếng bào quen thuộc - âm thanh như nhịp tim của làng. Những đường chạm tinh vi trên mỗi sản phẩm không chỉ thể hiện kỹ năng, mà còn là lời nhắc về lòng kiên trì, sự tận tâm của bao thế hệ người thợ.

Dù có hiện đại tới đâu, những người thợ mộc Vân Hà vẫn giữ cho mình những dụng cụ truyền thống và những cách làm truyền thống đã được trao truyền từ đời này sang đời khác.

Làng nghề mộc Vân Hà, bằng đôi bàn tay tỉ mỉ và niềm tự hào của người dân quê, đã và đang tiếp tục khắc sâu dấu ấn của mình trong bức tranh văn hóa – xã hội của quê hương Phú Thọ.

Kim Liên