Cơ hội và thách thức của giáo dục vùng trung du, miền núi Phú Thọ

Sau sáp nhập, bức tranh giáo dục vùng trung du, miền núi của tỉnh bắt đầu hiện lên đầy đủ hơn, rộng mở hơn và cũng nhiều vấn đề phải xử lý hơn. Trên nền những khó khăn mang tính khu vực, ngành Giáo dục đang từng bước tìm cách tận dụng cơ hội, thu hẹp chênh lệch và mở rộng cánh cửa tri thức cho hàng trăm nghìn học sinh nơi đồi núi, bán sơn địa.

Nỗi niềm trăn trở

Giáo dục vùng trung du miền núi của tỉnh Phú Thọ hiện nay có sự đa dạng về địa hình, dân cư và truyền thống học tập của ba vùng cũ. Những xã vùng cao của Thanh Sơn, Tân Sơn, Yên Lập hay những khu vực miền núi thuộc Hòa Bình trước đây vẫn còn thiếu thốn về cơ sở vật chất, trường lớp và đội ngũ giáo viên. Nhiều điểm trường lẻ tồn tại nhiều năm, nay dù đã được rà soát, sắp xếp lại theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, nhưng nhu cầu đầu tư vẫn còn rất lớn.

Việc bảo tồn tiếng dân tộc luôn được đồng bào Cao Lan, xã Yên Lãng quan tâm và truyền dạy cho thế hệ trẻ

Trong khi đó, nhiều khu vực đô thị của Vĩnh Phúc và Phú Thọ (cũ) đang sở hữu nền tảng học sinh có chất lượng đầu vào cao, tiếp cận tốt hơn với công nghệ, phương pháp giáo dục hiện đại và điều kiện gia đình thuận lợi. Sự chênh lệch giữa hai khu vực khiến bài toán cân bằng chất lượng trở nên thách thức.

Tuy vậy, cũng từ việc rộng địa bàn và đa dạng nguồn lực mà ngành Giáo dục có thêm điều kiện kết nối, chia sẻ kinh nghiệm, tận dụng tốt hơn hạ tầng giáo dục ở những vùng phát triển để hỗ trợ các huyện miền núi.

Việc mở rộng địa giới hành chính giúp ngành Giáo dục có cơ hội tái cấu trúc mạng lưới trường lớp theo hướng tinh gọn, hiện đại và đồng bộ. Các điều kiện về ngân sách, chương trình hỗ trợ giáo dục vùng khó khăn được thống nhất, qua đó giúp phân bổ nguồn lực hiệu quả và giảm tình trạng đầu tư manh mún như những năm trước.

Thầy trò Trường THCS Đạo Trù (xã miền núi Đạo Trù) trong ngày khai giảng năm học mới

Chuyển đổi số trong giáo dục - một trong những nhiệm vụ trọng tâm của tỉnh, cũng tạo điều kiện để học sinh vùng cao tiếp cận bài giảng, thư viện số, lớp học trực tuyến. Từ tháng 7/2025 đến nay, nhiều trường miền núi đã được kết nối internet tốc độ cao, thí điểm lớp học thông minh và ứng dụng phần mềm quản lý học tập. Đây là bước tiến quan trọng để thu hẹp khoảng cách với khu vực đồng bằng.

Đội ngũ giáo viên trẻ từ các khu vực đô thị có xu hướng tình nguyện về công tác ở vùng khó. Đồng thời, chính sách luân chuyển giáo viên theo hướng hỗ trợ vùng khó, tăng phụ cấp ưu đãi tạo động lực để giữ chân giáo viên có chuyên môn tốt được tỉnh triển khai có hiệu quả.

Điều kiện kinh tế ở nhiều xã miền núi vẫn còn khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến việc học của học sinh. Tỷ lệ học sinh phải phụ giúp gia đình, thiếu trang thiết bị học tập hoặc di chuyển xa để đến trường vẫn còn phổ biến. Một số điểm trường xuống cấp nhiều năm chưa thể sửa chữa triệt để do quỹ đất khó khăn hoặc thiếu vốn.

Đội ngũ giáo viên vẫn thiếu, đặc biệt ở các môn Tin học, Ngoại ngữ và các môn tích hợp mới của chương trình giáo dục phổ thông. Không ít giáo viên phải kiêm nhiệm nhiều công việc, áp lực lớn nhưng thu nhập còn hạn chế.

Sự chênh lệch về chất lượng đầu vào giữa các vùng đang tạo khoảng cách trong tỷ lệ học sinh khá, giỏi, thi vào lớp 10, đại học và trong kỹ năng mềm. Nếu không có giải pháp mạnh, sự chênh lệch này có thể kéo dài trong nhiều năm tới.

Hướng mở cho chặng đường phía trước

Để tận dụng cơ hội và vượt qua thách thức, ngành Giáo dục Phú Thọ đang đứng trước yêu cầu đổi mới đồng bộ từ quản trị đến phương thức cải thiện chất lượng.

Trước hết, việc đầu tư cơ sở vật chất cần được ưu tiên cho vùng cao, vùng khó theo lộ trình rõ ràng, đáp ứng mục tiêu mỗi xã có ít nhất một trường chuẩn về điều kiện học tập trước năm 2030. Bên cạnh ngân sách nhà nước, tỉnh cần huy động doanh nghiệp, tổ chức xã hội tham gia hỗ trợ trường lớp miền núi.

Ngành cũng đang chú trọng đào tạo lại đội ngũ giáo viên, đặc biệt là công nghệ thông tin, ngoại ngữ và các môn học mới. Việc luân chuyển giáo viên cần gắn với cam kết hỗ trợ đời sống, bố trí nhà ở, tăng phụ cấp miền núi.

Một trong những giải pháp quan trọng là xây dựng mô hình kết nối trường học. Cụ thể là trường vùng thuận lợi hỗ trợ trường vùng khó thông qua chia sẻ giáo viên, học liệu, lớp học trực tuyến và sinh hoạt chuyên môn liên trường. Trẻ em vùng cao cần nhiều hơn sân chơi kỹ năng, hoạt động trải nghiệm, câu lạc bộ học thuật để nâng cao năng lực toàn diện.

Cùng với đó, chuyển đổi số phải được thực hiện đến từng lớp học, từng giáo viên. Mỗi trường miền núi cần có thiết bị phục vụ học tập trực tuyến, thư viện điện tử và nền tảng quản lý học sinh. Khi thông tin được kết nối, việc theo dõi chuyên môn, quản lý chất lượng sẽ minh bạch và hiệu quả hơn.

Vùng trung du miền núi của Phú Thọ mới luôn là nơi lưu giữ các giá trị văn hóa, bản sắc và truyền thống hiếu học lâu đời. Từ ngày 1/7/2025 đến nay, những chuyển động mới của tỉnh cho thấy quyết tâm nâng tầm giáo dục, tạo nền tảng để con em vùng cao bước vào môi trường học tập hiện đại hơn, bình đẳng hơn.

Con đường phía trước còn nhiều thách thức nhưng với sự ưu tiên nguồn lực, đổi mới quản trị và tinh thần không để học sinh nào bị bỏ lại phía sau, giáo dục vùng Trung du miền núi hoàn toàn có thể bước nhanh hơn, vững hơn, góp phần tạo nên diện mạo mới cho Phú Thọ trong giai đoạn phát triển sau sáp nhập.

Quang Nam