Khơi dậy niềm tự hào, phát huy giá trị Di sản văn hóa Đất Tổ

Ngày 23/11 hằng năm được Thủ tướng Chính phủ quy định là “Ngày Di sản Văn hóa (DSVH) Việt Nam”. Đây là dịp để toàn xã hội nhìn lại và tôn vinh những giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể vô giá mà cha ông đã để lại.

Trong dòng chảy văn hóa ngàn năm của dân tộc, Phú Thọ là vùng đất cội nguồn của cả nước. Đặc biệt, sau giai đoạn sáp nhập và điều chỉnh địa giới hành chính, không gian văn hóa của Phú Thọ càng được mở rộng, ôm trọn những giá trị di sản đa dạng, phong phú từ các khu vực. Với bề dày lịch sử và chiều sâu văn hóa đặc biệt, Phú Thọ đã và đang nỗ lực không ngừng để khơi dậy niềm tự hào, ý thức giữ gìn, phát huy giá trị DSVH dân tộc, biến di sản thành nguồn lực nội sinh mạnh mẽ cho sự phát triển bền vững.

Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia được quan tâm bảo tồn và phát huy giá trị.

Nền tảng vững chắc của bản sắc Đất Tổ

Phú Thọ hiện là một trong số ít các tỉnh sở hữu tới 2 DSVH phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO ghi danh là Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan Phú Thọ. Đây chính là nền tảng vững chắc, minh chứng sống động nhất cho bản sắc văn hóa Đất Tổ. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được UNESCO công nhận vào năm 2012. Tỉnh đã đầu tư tôn tạo Khu di tích lịch sử Đền Hùng, mở rộng không gian lễ hội và tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng hằng năm với quy mô Quốc gia. Lễ hội không chỉ thu hút hàng triệu lượt khách tham gia mà còn trở thành một trong các lễ hội mẫu mực trong cả nước. Việc giữ gìn Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là bảo vệ một tài sản tinh thần vô giá, là minh chứng cho quá trình hình thành và phát triển của dân tộc Việt Nam.

Đối với Hát Xoan Phú Thọ, hành trình bảo tồn là một kỳ tích. Từ chỗ được UNESCO ghi danh là DSVH phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp vào năm 2011, nhờ những nỗ lực phục hồi và truyền dạy bền bỉ, Hát Xoan được chuyển sang danh sách DSVH phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2017. Đây là một bước ngoặt lớn, khẳng định hiệu quả của công tác bảo tồn di sản. Tỉnh Phú Thọ đã có nhiều chính sách hỗ trợ các phường Xoan gốc, mở các lớp truyền dạy, phục dựng không gian biểu diễn truyền thống như đình làng và tổ chức các cuộc thi hát Xoan trong cộng đồng.

Với bề dày lịch sử và vị trí địa lý đặc biệt, vùng đất hợp nhất sau sáp nhập, tỉnh đã trở thành “bảo tàng sống” về lịch sử - văn hóa dân tộc. Theo thống kê, đến tháng 7 năm 2025, Phú Thọ có 2.778 di tích, trong đó 979 di tích được xếp hạng (6 di tích quốc gia đặc biệt, 176 cấp quốc gia, 797 cấp tỉnh), 6 bảo vật quốc gia, cùng hàng nghìn di vật, cổ vật được lưu giữ tại Bảo tàng Hùng Vương, các bảo tàng tư nhân và các di tích lịch sử, văn hóa của tỉnh. Về DSVH phi vật thể, tỉnh có gần 2.000 di sản, trong đó, ngoài 2 di sản được UNESCO công nhận, Phú Thọ còn sở hữu 41 DSVH phi vật thể tiêu biểu đã được đưa vào Danh mục DSVH phi vật thể Quốc gia. Sự đa dạng này đến từ sự cộng cư của nhiều dân tộc anh em. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản không thể tách rời khỏi vai trò của cộng đồng, nơi mỗi người dân là một chủ thể văn hóa.

Trong những năm qua, các địa phương tập trung thực hiện công tác bảo tồn, phát huy giá trị DSVH theo quy định. Hiện nay, ngành VH-TT&DL đang tích cực tham mưu UBND tỉnh, HĐND tỉnh ban hành các cơ chế, chính sách đặc thù trong lĩnh vực DSVH để tiếp tục triển khai thực hiện tốt hơn nữa công tác bảo vệ và phát huy giá trị DSVH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.

Lan tỏa niềm tự hào - biến di sản là nguồn lực cho tương lai

Điển hình cho tinh thần giữ gìn bản sắc dân tộc là câu chuyện của những người con dân tộc Mường. Chị Bùi Thị Hoa - một người con xã Mường Bi đã bày tỏ niềm tự hào sâu sắc về các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc Mường, trong đó không thể thiếu Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường được công nhận là DSVH phi vật thể Quốc gia năm 2022. Chị Hoa chia sẻ: Lễ hội Khai hạ, còn gọi là lễ hội Khuống mùa, là lễ hội nông nghiệp lớn nhất của người Mường. Lễ hội được tổ chức vào đầu năm mới nhằm tạ ơn thần linh và cầu cho mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no. Lễ hội Khai hạ diễn ra ở 4 vùng Mường lớn: Bi, Vang, Thàng, Động, bao gồm cả phần lễ, phần hội với các nghi thức truyền thống đặc sắc như cúng tế, rước nước, rước kiệu và các trò chơi dân gian. Đây là dịp người dân thể hiện lòng biết ơn tổ tiên, thần linh và cũng là nơi gìn giữ các nghi thức truyền thống đặc sắc, góp phần bảo tồn và làn tỏa bản sắc văn hóa Mường đến bạn bè trong, ngoài tỉnh.

Nhằm phát huy hơn nữa các giá trị văn hóa dân tộc thiểu số, Phú Thọ tích cực hoàn thiện hồ sơ, phối hợp với các đơn vị liên quan của Bộ VH-TT&DL trình hồ sơ Mo Mường đề nghị UNESCO ghi danh là DSVH phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Trong các hoạt động quảng bá di sản, tỉnh chú trọng trình diễn Chiêng Mường bên cạnh hát Xoan.

Cùng với tôn tạo di sản vật thể (trùng tu, tôn tạo hàng trăm di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia và cấp tỉnh), công tác kiểm kê, tư liệu hóa và số hóa di sản được đẩy mạnh. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong số hóa tư liệu di sản, xây dựng các ngân hàng dữ liệu về văn hóa truyền thống đã phục vụ hiệu quả cho giáo dục, du lịch và nghiên cứu. Công nghệ hiện đại không chỉ giúp lưu giữ các giá trị văn hóa mà còn truyền bá di sản đến thế hệ trẻ, bạn bè quốc tế. Chính những nỗ lực này góp phần nâng cao ý thức cộng đồng, từ đó nâng cao nhận thức về vai trò quan trọng của việc bảo vệ và phát huy các giá trị di sản.

Ngày DSVH Việt Nam 23/11 được tổ chức hàng năm là dịp để Phú Thọ thể hiện quyết tâm và kết quả trong công tác bảo tồn di sản. Đồng chí Phạm Nga Việt - Phó Trưởng phòng Quản lý DSVH (Sở VH-TT&DL) cho biết: “Nhằm hưởng ứng Ngày DSVH Việt Nam 23/11 năm nay, theo kế hoạch, tỉnh Phú Thọ tập trung vào 2 hoạt động lớn nhằm khẳng định nỗ lực bảo tồn và phát huy di sản: Tổ chức Hội nghị tổng kết 5 năm thực hiện Đề án gìn giữ, phát huy giá trị Di sản Hát Xoan Phú Thọ giai đoạn 2020 - 2025. Đây là một cột mốc quan trọng để đánh giá kết quả, đề ra nhiệm vụ tiếp theo để tăng cường bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản Hát Xoan. Tỉnh cử đoàn tham gia Triển lãm “DSVH, danh thắng và sản phẩm thủ công truyền thống Việt Nam” tại thành phố Hải Phòng. Hoạt động này không chỉ trưng bày hình ảnh, tư liệu di sản mà còn trình diễn nghệ thuật truyền thống và quảng bá sản phẩm OCOP tiêu biểu của tỉnh, nhằm kết nối di sản với phát triển du lịch và kinh tế, nâng cao hình ảnh của Phú Thọ trên bản đồ di sản - du lịch trong, ngoài nước”.

Phú Thọ đã nhận thức rõ DSVH là nguồn tài nguyên quý giá để phát triển du lịch, thu hút du khách và nâng cao giá trị thương hiệu văn hóa Đất Tổ trên bản đồ du lịch Việt Nam. Bảo vệ và phát huy giá trị DSVH không chỉ là duy trì những gì quý giá nhất của lịch sử mà còn là bảo vệ bản sắc dân tộc. Đây là trách nhiệm chung của toàn xã hội, từ chính quyền, nhà trường, đến từng người dân. Với những nỗ lực và định hướng rõ ràng, Phú Thọ đang tiếp tục làm rạng rỡ những trang sử vàng chói lọi của dân tộc Việt Nam, hướng tới một tương lai phát triển bền vững dựa trên cội nguồn văn hóa Đất Tổ.

Hương Lan