Người “đánh thức” du lịch cộng đồng bản Mông

Trước đây, 2 xã Hang Kia, Pà Cò, nay hợp nhất thành xã Pà Cò từng là điểm nóng ma túy. Song cũng chính nơi đây đã có những người dám nghĩ, dám làm, biến bất lợi và bản sắc văn hoá thành lợi thế để phát triển du lịch cộng đồng. Người “thắp lửa” khởi nguồn ý tưởng biến điểm nóng ma túy thành điểm sáng du lịch chính là vợ chồng người con bản Mông Sùng Y Múa - Vàng A Nhà.

Biến bất lợi thành lợi thế

Sinh ra, lớn lên ở bản Hang Kia, xã Pà Cò cao trên 1.200m so với mực nước biển, chàng trai Vàng A Nhà không lạ những ngọn núi đá tai mèo chênh vênh khiến người leo phải chùn chân, mỏi gối. Sáng sớm, mây mù bao phủ, mây là là mặt đất, len vào khe cửa. Thung lũng Hang Kia như một thung mây bồng bềnh, huyền diệu.

Thung lũng Hang Kia huyền diệu với biển mây bồng bềnh

Vậy nhưng nơi đây từng là điểm nóng về ma túy, kéo theo bao hệ lụy. Làm thế nào để phát triển kinh tế, nâng cao đời sống, để đồng bào từ bỏ ma túy là vấn đề Vàng A Nhà luôn trăn trở. Đi học hỏi ở nhiều nơi, rồi nhận thấy có một số khách đến thăm bản Mông, họ cảm thấy thích thú, ý tưởng phát triển du lịch đã nảy ra từ đây.

“Phát triển du lịch văn hóa, sinh thái, trải nghiệm, khám phá là mô hình mới trong phát triển kinh tế ở bản Mông và cũng là cách tốt nhất để giữ gìn, phát huy bản sắc dân tộc. Chính mây mù, đồi núi chênh vênh, khung cảnh hoang sơ là những thứ đồng bào hay kêu khó khăn sẽ là lợi thế. Cái khó của mình nhưng nơi khác không có mới là khác lạ. Cùng với văn hóa dân tộc Mông độc đáo hứa hẹn hấp dẫn du khách. Ý tưởng như thế nhưng để dân bản tin và làm theo thì mình phải mạnh dạn làm trước” - Vàng A Nhà chia sẻ.

Thực tế lúc đầu, khách chỉ đến thoáng qua mà không ở lại lâu. Hai vợ chồng trẻ Sùng Y Múa - Vàng A Nhà đặt câu hỏi: “Làm thế nào để níu chân họ?” Câu trả lời được chính chị Múa tìm ra là phải có chỗ lưu trú đạt chất lượng và sản phẩm du lịch độc đáo. Năm 2013, gia đình chị thế chấp “sổ đỏ” vay vốn dựng ngôi nhà gỗ rộng phục vụ khách nghỉ cộng đồng, sau đó tiếp tục dựng 7 bungalow. Mọi thiết kế, cách trang trí, hai vợ chồng tự tìm tòi, sáng tạo theo phong cách đậm bản sắc dân tộc Mông và gần gũi với thiên nhiên.

Chị Sùng Y Múa cùng du khách với kết quả trải nghiệm vẽ sáp ong

Bản thân gia đình chị xác định đi đầu thực hiện và vận động đồng bào cùng giữ gìn, khôi phục nghề thêu, làm giấy giang, điệu khèn, điệu múa, trò chơi dân gian... và bảo vệ rừng, giữ môi trường xanh, sạch, đẹp. Du khách đến có thể trải nghiệm làm bánh dày, mèn mén, dệt thổ cẩm, vẽ sáp ong... và cùng tham gia các công việc hàng ngày của dân bản như hái chè, sao chè, hái mận.

Định hướng đã được vạch ra nhưng bắt tay thực hiện không dễ. Có người cùng bản từng nói gia đình chị viển vông, bởi mô hình khi đó mới cả trong tư duy và hành động với người Mông. Khi mới bắt tay thực hiện mô hình homestay, khách chưa biết nhiều đến Hang Kia, gia đình chị Múa lâm cảnh nợ nần. Mỗi khi có 1 khách lẻ thì lỗ, 2 khách coi như hòa vốn nhưng gia đình vẫn phục vụ tận tâm để khách tự giới thiệu đến bạn bè. Gia đình đã khai thác internet, mạng xã hội để quảng bá và tạo thuận lợi việc đặt phòng. Tất cả với hy vọng “đánh thức” tiềm năng du lịch bản Mông.

“Đánh thức” du lịch cộng đồng bản Mông

Nhận thấy tiềm năng du lịch của bản Hang Kia và đã có những nhân tố tiên phong, sáng tạo trong phát triển du lịch cộng đồng, một số công ty lữ hành lớn đã đến khảo sát, kết nối tour, tuyến. Nhờ đó, Hang Kia dần trở thành điểm đến đáng chú ý trên bản đồ du lịch.

Đối với homestay Y Múa luôn thực hiện phương châm tận tâm, bản sắc, hướng tới cộng đồng nên lượng khách ổn định; tạo việc làm cho 8 lao động trong bản với thu nhập 300.000 đồng/ngày, đầu bếp chính 400.000 đồng/ngày. Đối với người hướng dẫn địa phương khi dẫn khách trải nghiệm được trả từ 300 - 500.000 đồng/chuyến tuỳ theo cung đường. Tính từ đầu năm đến tháng 11/2025, homestay đã đón trên 1.000 lượt khách trong nước và quốc tế.

Bảo tàng văn hoá Mông của gia đình Vàng A Nhà - Sùng Y Múa vừa hoàn thành, đón khách.

Vừa làm homestay, Y Múa vừa tiếp tục học hỏi để tích lũy kiến thức, học tiếng Anh để giao tiếp, tìm hiểu nhu cầu của từng nhóm khách để phục vụ chu đáo. Ẩm thực được chọn từ nguồn tươi ngon, truyền thống như: Gà đen, lợn bản, rau cải, bánh dày... Từ đó, thúc đẩy đồng bào phát triển trồng trọt, chăn nuôi hàng hoá. Đặc biệt là gia đình chị từng bước hiện thực hoá ý tưởng xây dựng Bảo tàng văn hoá Mông ngay tại bản Mông. Điểm khác biệt của bảo tàng là du khách được trải nghiệm trực tiếp các hoạt động văn hoá, chứ không chỉ là hiện vật trưng bày.

Sùng Y Múa cho rằng, phát triển du lịch cộng đồng thì cả cộng đồng cùng làm mới bền vững. Từ mô hình đầu tiên, giờ đã có thêm nhiều gia đình khác cùng làm homestay, riêng khu vực xã Hang Kia cũ có 10 hộ tham gia.

Phát triển du lịch cộng đồng góp phần nâng cao thu nhập cho gia đình Y Múa và nhiều hộ dân trong bản. Thông qua du lịch, du khách kết nối tổ chức nhiều hoạt động văn hoá, thiện nguyện giúp đỡ đồng bào. Nói như Vàng A Nhà: “Vui nhất là dân bản được mở rộng giao lưu văn hóa, chuyển biến trong cách nghĩ, cách làm, phát triển kinh tế, giảm nghèo, đặc biệt là từ bỏ ma tuý”.

Cẩm Lệ