Hương vị núi rừng độc đáo món bánh “ngáy sun chổng” của người Sán Dìu

Từ lâu, xã Đạo Trù, tỉnh Phú Thọ nổi tiếng với nét văn hóa ẩm thực độc đáo, đa dạng của đồng bào dân tộc Sán Dìu, trong đó, nổi bật là món bánh trứng kiến - một loại bánh được làm từ nhiều nguyên liệu, trong đó có trứng của loài kiến, được làm duy nhất một lần vào dịp Tết Thanh minh hằng năm. Trong tiếng Sán Dìu, món bánh này được gọi là "ngáy sun chổng", là lễ vật không thể thiếu trong dịp tảo mộ, dâng cúng tổ tiên, gửi gắm đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.

Để làm ra món bánh độc đáo ấy, người dân phải kỳ công ngay từ khâu đầu tiên. Trứng kiến chỉ xuất hiện nhiều vào mùa Thanh minh, trắng ngần và béo ngậy. Muốn lấy được, bà con phải men theo những triền đồi, tìm tổ kiến trên các cành cây cao, rồi khéo léo dọa cho kiến chạy hết, sau đó sàng lọc, lấy phần trứng non mang về để làm bánh.

Bánh trứng kiến - món ăn độc đáo của người Sán Dìu.

Bà Dương Thị Sáu ở thôn Đồng Giếng cho biết: Các công đoạn làm bánh trứng kiến không hề đơn giản song đó đã là nếp quen bao đời nên chẳng ai ngại khó. Năm nào chúng tôi cũng làm, từ nhỏ đã được bố mẹ cho ăn, lớn lên tự học cách làm để rồi truyền lại cho con cháu. Gia đình nào cũng mong chờ đến dịp này để được thưởng thức món bánh do chính tay mình làm ra”.

Nguyên liệu để làm bánh trứng kiến cũng rất riêng. Gạo nếp nhung - thứ gạo nổi tiếng thơm dẻo của vùng đất Tam Đảo được xay mịn làm vỏ bánh. Lá ngõa hay còn gọi là lá vả, có hai loại: lá non, nhỏ dùng gói trong; lá già, to hơn để bọc ngoài. Khi gói, người ta trải một lớp bột nếp lên lá ngõa, rải đều nhân trứng kiến đã được xào sơ cho dậy mùi, gập đôi lại, nắn thành hình vuông rồi bọc thêm lớp lá ngoài. Bánh đem hấp chừng hai mươi phút là chín, để nguội rồi dùng kéo cắt đôi, bày lên đĩa. Điều đặc biệt là khi ăn, thực khách thưởng thức luôn cả lớp lá ngõa bên trong, từ đó, tạo nên hương vị bùi ngậy, khác lạ và khó quên.

Các công đoạn làm ra bánh trứng kiến vô cùng cầu kỳ, vất vả nên tạo ra hương vị độc đáo, khác biệt với các loại bánh khác.

Thưởng thức chiếc bánh nóng hổi vừa lấy ra khỏi nồi, người ta cảm nhận rõ sự hòa quyện giữa vị dẻo thơm của gạo nếp, vị béo ngậy của trứng kiến và vị bùi từ lá ngõa. Càng để nguội, bánh càng ngon, có thể giữ được hai đến ba ngày mà không cần bảo quản trong tủ lạnh. Tuy nhiên, đây cũng là món ăn kén người, bởi một số người có cơ địa dị ứng với côn trùng, khi ăn dễ bị nổi ngứa. Vì vậy, ai lần đầu thưởng thức nên ăn ít để thử phản ứng của cơ thể.

Không chỉ làm để dâng cúng và dùng trong gia đình, nhiều hộ còn làm bánh bán cho khách phương xa. Gia đình bà Sáu năm nào cũng có hàng trăm chiếc bánh được khách đặt. Bà Sáu phấn khởi chia sẻ: “Vừa có thêm thu nhập, vừa giới thiệu món ăn truyền thống của dân tộc mình đến du khách, chúng tôi rất vui”. Cũng bởi vậy, bánh trứng kiến không chỉ dừng lại là món ăn quen thuộc trong mâm cỗ Thanh minh mà còn trở thành đặc sản được nhiều người chờ đợi mỗi năm.

Bánh trứng kiến trở thành món ăn nổi tiếng được nhiều du khách đặt làm quà biếu, tạo thêm nguồn thu nhập cho người dân địa phương.

Theo lãnh đạo địa phương, người Sán Dìu có tục đi tảo mộ vào ngày Tết Thanh minh. Sau khi thắp hương ngoài đồng, các gia đình trở về, dọn mâm cơm cúng gia tiên, trong đó không thể thiếu bánh trứng kiến. Món bánh giản dị nhưng là sợi dây kết nối thế hệ, gắn kết cộng đồng và là biểu tượng của lòng hiếu kính tổ tiên.

Chính quyền địa phương cũng luôn khuyến khích bà con gìn giữ món ăn truyền thống này như một phần của bản sắc văn hóa, góp phần làm giàu thêm kho tàng ẩm thực Việt Nam. Từ núi rừng Tam Đảo, bánh trứng kiến không chỉ nuôi dưỡng ký ức bao thế hệ người Sán Dìu mà còn trở thành nhịp cầu đưa bản sắc văn hóa dân tộc đến với bạn bè gần xa.

Lê Minh