Dân chủ ở nơi làm việc: Điểm tựa cho quan hệ lao động hài hòa

Dân chủ ở nơi làm việc được đo bằng việc người lao động có thực sự được nói, được nghe và được bảo vệ hay không. Khi tiền lương, thời giờ làm việc, điều kiện lao động, phúc lợi... được đưa ra bàn bạc công khai tại hội nghị người lao động, đối thoại định kỳ, thì đó là lúc quan hệ lao động bớt căng, doanh nghiệp bớt rủi ro, và sản xuất có thêm điểm tựa ổn định. Thực tế triển khai dân chủ ở các tổ chức sử dụng lao động thời gian qua cho thấy: Nơi làm tốt, tranh chấp được ngăn từ gốc; nơi làm qua loa, mâu thuẫn tích tụ thành điểm nóng.

Dân chủ bắt đầu từ đối thoại

Tại một công ty chế xuất thuộc khu vực Vĩnh Phúc cũ, đã có thời điểm, những bức xúc của người lao động xoay quanh thời gian làm việc, thu nhập và chế độ phúc lợi đứng trước nguy cơ đẩy quan hệ lao động vào thế căng. Nhưng thay vì để mâu thuẫn âm ỉ kéo dài, đối thoại đã được kích hoạt đúng lúc. Công đoàn cơ sở phối hợp với chủ sử dụng lao động, cùng các cơ quan chức năng, trực tiếp ngồi lại với người lao động, lắng nghe từng kiến nghị cụ thể. Vướng mắc được tháo gỡ, tranh chấp được giải quyết, ngừng việc tập thể không xảy ra. Một tình huống “suýt thành điểm nóng” đã được hóa giải từ cơ sở.

Tạo môi trường làm việc dân chủ trong mỗi doanh nghiệp giúp người lao động yên tâm làm việc.

Điều đáng nói, vụ việc này không phải là trường hợp cá biệt. Thời gian qua, các cấp Công đoàn đã giải quyết tranh chấp tại 3 doanh nghiệp. Điểm chung ở các vụ việc này là: Khi dân chủ được thực hiện đúng nghĩa thông qua đối thoại, thương lượng, công khai thông tin, thì quyền lợi người lao động được bảo vệ, còn doanh nghiệp giữ được nhịp sản xuất.

Từ những vụ việc cụ thể ấy nhìn rộng ra bức tranh chung: Đến hết ngày 20/11/2025, đã có 951/1.209 đơn vị sản xuất, kinh doanh tổ chức Hội nghị người lao động; 994/1.209 đơn vị thực hiện đối thoại định kỳ tại nơi làm việc. Nội dung không dừng ở hình thức, mà đi thẳng vào những vấn đề “nóng” nhất của quan hệ lao động: kế hoạch sản xuất - kinh doanh, tiền lương, tiền thưởng, nội quy lao động, sửa đổi, bổ sung thỏa ước lao động tập thể, các chế độ liên quan trực tiếp đến quyền và nghĩa vụ của người lao động.

Thông qua đối thoại và hội nghị người lao động, nhiều kiến nghị được giải quyết ngay tại chỗ, nhiều điều khoản có lợi hơn cho người lao động được đưa vào thỏa ước lao động tập thể. Đến nay, 1.032/1.209 Công đoàn cơ sở đã ký kết thỏa ước lao động tập thể, tạo hành lang pháp lý rõ ràng để người lao động yên tâm làm việc, gắn bó lâu dài với doanh nghiệp.

Đồng chí Nguyễn Văn Dự - Chủ tịch Công đoàn Công ty TNHH Yakjin Việt Nam (Khu công nghiệp Thuỵ Vân) cho hay: Thực tiễn cho thấy, tại doanh nghiệp hoạt động của chúng tôi, dân chủ ở tổ chức sử dụng lao động không phải điều gì trừu tượng. Nó hiện diện trong cách doanh nghiệp chọn đối thoại thay vì né tránh; trong vai trò chủ động của Công đoàn cơ sở; và trong việc mâu thuẫn được xử lý sớm, từ gốc. Chính từ những cuộc đối thoại ấy, sự ổn định của quan hệ lao động được bồi đắp. Chính vì sự tuân thủ nguyên tắc dân chủ trong Công ty mà nhiều năm qua mối quan hệ giữa lãnh đạo Công ty và tập thể người lao động luôn khăng khít, bền chặt. không có tình trạng khiếu kiện, khúc mắc của người lao động...

Còn những khoảng trống

Không phải ở đâu dân chủ cũng được vận hành trơn tru như những ví dụ tích cực nêu trên. Hiện tại, vẫn còn những tổ chức sử dụng lao động mà việc thực hiện quy chế dân chủ dừng lại ở mức “đủ thủ tục”. Hội nghị người lao động có tổ chức nhưng chưa bảo đảm đầy đủ thành phần; nội dung bàn thảo còn chung chung; biên bản ghi nhận ý kiến thiếu cụ thể, dẫn đến việc theo dõi, giám sát thực hiện nghị quyết sau hội nghị gặp nhiều khó khăn.

Ở một số doanh nghiệp, đối thoại định kỳ chưa thực sự trở thành kênh trao đổi hai chiều. Người lao động còn e dè khi nêu kiến nghị; thông tin về tiền lương, thưởng, nội quy, chế độ liên quan trực tiếp đến quyền lợi chưa được công khai kịp thời, đầy đủ. Khi dân chủ không được thực hiện đến nơi đến chốn, mâu thuẫn dễ tích tụ âm thầm và chỉ cần một tác động nhỏ cũng có thể bùng phát thành tranh chấp.

Công ty TNHH Yakjin Việt Nam (Khu công nghiệp Thuỵ Vân) hiện có gần 3.500 lao động với mức lương bình quân hơn 7 triệu đồng/người. Hiện tại, Công ty đang có nhu cầu tuyển dụng 1.500 lao động để đáp ứng yêu cầu sản xuất kinh doanh của đơn vị.

Những hạn chế ấy bắt nguồn từ nhiều phía. Trước hết là nhận thức của một bộ phận người đứng đầu doanh nghiệp và người lao động về dân chủ ở cơ sở chưa thật đầy đủ. Có nơi còn coi hội nghị người lao động, đối thoại định kỳ là việc “phải làm”, chứ chưa phải là kênh quản trị quan hệ lao động hiệu quả. Bên cạnh đó, năng lực của đội ngũ cán bộ Công đoàn cơ sở chưa đồng đều; nhiều cán bộ kiêm nhiệm, thường xuyên thay đổi, ảnh hưởng đến chất lượng tham mưu, giám sát việc thực hiện dân chủ.

Cũng cần nhìn thẳng vào thực tế: Công tác giám sát, phản biện của một số tổ chức chính trị - xã hội ở doanh nghiệp chưa phát huy hết vai trò. Việc theo dõi, đôn đốc sau hội nghị người lao động, sau đối thoại có lúc còn lỏng; kiến nghị chậm được tổng hợp, phản hồi.

Thực tiễn cho thấy, những doanh nghiệp giữ được nhịp sản xuất ổn định cũng chính là những nơi dân chủ được thực hiện đến nơi đến chốn. Ở đó, mâu thuẫn được xử lý từ sớm, niềm tin được tích lũy dần, và sự gắn bó của người lao động không cần đến những cam kết hình thức. Dân chủ ở nơi làm việc vì thế không chỉ là yêu cầu của pháp luật, mà là lựa chọn mang tính chiến lược, lựa chọn để doanh nghiệp phát triển bền vững, và để người lao động yên tâm đi cùng doanh nghiệp trên những chặng đường dài hơn.

Hương Giang