Hoài niệm quê hương trong thơ Nguyễn Quang Thuyên

(Đọc tập thơ “Đưa em về quê nội”)

Nguyễn Quang Thuyên vốn là “dân xây dựng” - Nguyên Giám đốc Vinaconex 3 Phú Thọ, quê Tam Nông, Phú Thọ. Ai từng gặp anh thời điểm hiện tại sẽ có thiện cảm bởi nụ cười có duyên, thân thiện. Nhiều năm trước, gặp anh sẽ ngỡ anh khó tính, có sự bụi bặm phong trần của nghề nghiệp, có vẻ lạnh lùng và cảm giác khó gần. Anh là “dân ngoại đạo văn chương” nhưng đã xuất bản 10 tập thơ riêng. Tập thơ “Đưa em về quê nội”, NXB Hội Nhà văn 2024 của anh vừa đạt giải A của Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật Phú Thọ (Giải thưởng hàng năm, năm 2024).

Nhà thơ Nguyễn Quang Thuyên

Tập thơ của anh thuyết phục tôi và đông đảo độc giả, có lẽ trước hết bởi đề tài. Với 36 bài, chia ba phần với những tên gọi giàu chất thơ: Phần thứ nhất “Ngàn năm thương nhớ ” gồm 14 bài, viết về Hà Nội trong dịp kỷ niệm 1000 năm Kinh đô Thăng Long - Hà Nội. Phần thứ 2 “Mùa dự cảm” 11 bài viết về Bác Hồ kính yêu, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, các danh nhân lịch sử và những người mà tác giả quý mến và phần thứ 3 “Thành phố và những người không ngủ” 11 bài viết về quê hương Tam Nông thân yêu của chính mình. Mỗi phần đều có nét đẹp riêng. Phần thứ 3, anh viết đậm đà về quê hương. Quê hương - hai tiếng thân thương tự trong sâu thẳm tân can mỗi người. Hai tiếng thiêng liêng ấy khi hiển hiện thành thơ, sẽ là chùm khế ngọt, là bờ sông có trẻ nô đùa mỗi khi trốn học, dẫu bị đòn roi vẫn không thấy ấm ức. Quê hương là nơi ai đi xa cũng nhớ nhiều... Những ý thơ của các nhà thơ nổi tiếng như Giang Nam và Đỗ Trung Quân đã ăn sâu vào đời sống, thành hành trang tinh thần có thể hiển hiện cả khi ăn, khi ngủ... đối với công chúng yêu thơ, yêu mảng đề tài quê hương.

Vậy, với đề tài hấp dẫn nhưng nhiều tác giả thành công, Nguyễn Quang Thuyên tìm được gì cho mới khi anh đang cày xới trên cánh đồng đã cũ? Hãy đọc và cảm nhận để thấy một Nguyễn Quang Thuyên “Về làng ” khởi nguồn cho cảm xúc gắn bó của người con xa quê “Lâu lâu mới ghé thăm làng/ Thăm còn đường cũ thăm hàng cây xưa/ Một thời tắm nắng gội mưa/ bồi hồi cứ tưởng như vừa hôm qua”. Đó là những câu thơ lục bát từng ngân nga trong tâm trí độc giả, bởi âm điệu và vần luật chặt chẽ nhưng quan trọng hơn là bởi cảm xúc rất thật, cảm xúc mang tính phổ quát, hầu như ai đọc cũng có cảm giác tác giả nói hộ lòng mình. Hai cặp lục bát, nếu thoạt nghe sẽ ngỡ mâu thuẫn vì thời gian xa cách đã lâu mới về nhưng câu thứ tư lại là “bồi hồi cứ tưởng như vừa hôm qua ”. Nếu ai từng trải nghiệm cảm giác này sẽ thấy không hề mâu thuẫn, bởi câu thứ nhất là sự thật, còn câu 4 chỉ là ‘tưởng tượng”. Vâng, có được cảm tưởng ấy, phải là người gắn bó sâu nặng với quê hương và yêu quê hương thật nhiều.

Từ tình yêu và sự gắn bó ấy nên khi trở về, tác giả thấy cảnh vật như bừng sáng và rộn rã âm thanh, ánh sắc lung linh giữa trưa hè thơm mát hương chè mênh mang đồng nội. Tiếng chim líu lo hót “xóm xa ngõ gần” khiến bức tranh quê thêm sống động, rộn rã. Và, “Về lại tuổi thơ” còn là cả một hành trình kỷ niệm ắp đầy gắn với không gian quen thuộc và thời gian lần lượt như cuốn phim quay chậm... Nơi ấy có điệp trùng sóng lúa, có tiếng mẹ ru hời theo suốt cuộc đời trai trẻ, có những kỷ niệm canh cánh trong tiềm thức khiến người con thành đạt xa quê sử dụng như một hành trang tinh thần ắp đầy và giàu có. “Khúc niệm làng” với lời đề tặng Kính tặng quê hương Thượng Nông của tôi. Bài thơ viết theo thể thơ tự do, sự đan xen ngắn, dài của các câu thơ phản ánh đúng diễn biến tâm trạng, gắn với mỗi kỷ niệm là một nét dáng đặc tả riêng “Như thước phim quay chậm”. Trong đó, có sự “chợt nhớ”, có nỗi niềm thương mênh mang... “thương ông bà từ thuở trước/ bao kiếp người trở trăn, tảo tần, sống còn với đất/ mà áo, cơm, giấc ngủ ... mấy khi đầy! Cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc và cả giác ngủ cũng không được tròn đầy, bởi lẽ biết bao trăn trở, biết bao lo toan cho gánh nặng cuộc sống còn khó khăn, còn thiếu ăn, thiếu mặc. Không trải nghiệm, không yêu cuộc sống, không gắn bó và sống sâu sắc với cuộc đời này, Nguyễn Quang Thuyên không thể sáng tác được những vần thơ, những câu thơ như chắt ra từ gan ruột, bào xé tâm can đến như vậy.

“Một đời ta lại ru ta/ cho vơi nỗi khát, cho hòa niềm vui/ Sao trời, thì đã ngủ vùi/ Mà sao mình hết đứng, ngồi, lại đi”. Muốn thiên nhiên đồng hành, đồng điệu, cho thỏa nỗi nhớ, cho vơi nỗi niềm nhưng thời gian vẫn chảy trôi theo quy luật ngàn đời và sao trời cũng vậy, có chu kỳ, có “thời gian biểu” rõ ràng, nên cũng “ngủ vùi”, còn lại một mình tác giả, đong đầy tâm trạng, đứng ngồi không yên. Khi thức cùng sao trời để hoài nhớ, để yêu thương đã là đáng quý, đáng trân trọng; nhưng cả khi sao trời đi ngủ, con người vẫn thức... vẫn đứng, ngồi không yên thì sự trân quý còn tăng lên gấp bội.

Bìa tập thơ

Nguyễn Quang Thuyên - Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, cây bút đã không còn lạ lẫm trên thi đàn, nhất là với quê hương Đất Tổ đã thật sự thành công khi viết “Đưa em về quê nội” có sự chân thật của cảm xúc, có sự thăng hoa của hồn thơ và có cả cách sử dụng ngôn từ thật sự linh hoạt. Có những câu chữ đặt riêng lẻ sẽ vô nghĩa hoặc không có giá trị biểu đạt, nhưng khi được cảm xúc làm chất liệu thì sự kết dính hình thành và khổ thơ mang vẻ độc đáo riêng: “Chẳng là, hẳn lẽ, cũng khi/ ta luênh loang với những gì trong ta/ rằng không, ắt, lẽ, sẽ, là/ hồn nhiên như hạt sương sa... thế rồi”

Tiếp bài thơ này, là bài thơ “Về quê anh đi em”, với lời đề: “Kính tặng quê hương Tam Nông của tôi”. Nếu trước đó là “Kính tặng quê hương Thượng Nông của tôi” tức là phạm vi nhỏ hơn, tặng làng, tặng xã thì đến đây là bài thơ tặng huyện (đơn vị hành chính cũ) rộng lớn hơn. Khi mời “Về quê anh đi em”, tác giả mang theo trong mình lòng tự hào sâu sắc với địa danh Tam Nông “Nơi Bác Hồ dừng chân/ đường chiến khu Việt Bắc...” tự hào vì Tam Nông có “Cổ thành Hưng Hóa”, đó cũng chính là “tỉnh Hưng” được nhắc trong thơ Tố Hữu “Ai về Hưng Hóa, ai xuống khu ba, ai vào khu bốn”... Hưng Hóa là tỉnh lỵ thời Pháp thuộc, Hưng Hóa có cột cờ uy linh, từng lưu danh sử sách... Hưng Hóa vượt qua sự băng hoại của thời gian để lưu dấu miền ký ức của triệu trái tim người con xa quê như Nguyễn Quang Thuyên.

Nói về quê hương, Nguyễn Quang Thuyên đã nói bằng niềm thương nỗi nhớ, và nói bằng sự biết ơn với bầu trời ký ức đầy ắp ân tình. Thơ đích thực là “Tiếng lòng” đau đáu của Nguyễn Quang Thuyên đã chạm được mạch nguồn cảm xúc của độc giả. Niềm vinh dự với Giải A hôm nay là sự ghi nhận xứng đáng của Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật tỉnh Phú Thọ trao tặng cho công lao và tài năng của nhà thơ quê xã Tam Nông - Phú Thọ Nguyễn Quang Thuyên. Cảm ơn tác giả, cảm ơn nhà thơ đã nói thay tâm trạng bao người. “Đưa em về quê nội” là một trong những tập thơ đáng đọc và đáng nhớ.

Đỗ Nguyên Thương

(SN 12 Tổ 1, Tân Thịnh, Việt Trì, Phú Thọ)