Những phú nông “ăn cơm đứng”

“Nuôi lợn ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng”, lời đúc kết của cổ nhân đã phần nào nói lên sự vất vả, tất bật của những người nuôi tằm từ ngàn xưa. Theo thời gian, phương thức nuôi tằm truyền thống không có nhiều đổi thay nhưng thu nhập từ nghề phụ này đã có chuyển biến vượt bậc. Từ món ăn dân dã, đạm bạc của người dân nghèo, tằm lá sắn giờ được đánh giá là thực phẩm bổ dưỡng, món ăn khoái khẩu được nhiều người săn lùng. Nhờ đó, những người nuôi tằm lá sắn ở xã Đồng Lương đã có nguồn thu nhập ổn định, trở thành phú nông trên đất quê...

“Một vốn, 10 lời”

Bước qua tuổi lục tuần, sức khỏe không còn như thủa tráng niên, không thể lam lũ trên đồng ruộng, vợ chồng ông Vi Quang Mạnh và bà Nguyễn Thị Bình ở khu Dộc Ngõa quay lại với nghề trồng sắn, nuôi tằm. Nói quay lại bởi lẽ cũng như phần lớn người dân trong khu, ngay từ nhỏ cả ông và bà đều đã quen với nong tằm, quen với việc tha thủi khắp các đồi sắn giữa trưa nắng hái vội ôm lá khi tằm ăn rỗi và quen cả mùi vị tằm rang lá chanh giúp bữa cơm đạm bạc thêm ngon miệng.

Có điều, trước đây, mỗi nhà chỉ nuôi một vài nong theo hình thức tự cung tự cấp, tạo nguồn thực phẩm cho gia đình là chính, thảng hoặc khi tằm chín rộ, ăn không hết mới mang làm quà biếu người thân hoặc mang ra chợ trao đổi mớ rau, con cá cho bữa ăn thêm phong phú. Khi ấy, chẳng ai nghĩ đến chuyện nuôi tằm để bán, cả làng nhà nào cũng nuôi thì biết bán cho ai. Thế rồi bỗng nhiên món tằm được thị trường ưa chuộng, giá bán tăng cao, thương lái về tận làng có bao nhiêu thu mua hết bấy nhiêu. Mọi người đua nhau trồng sắn, nuôi tằm, nhiều nhà đã thoát nghèo, có cuộc sống sung túc.

Bà Nguyễn Thị Bình ở khu Dộc Ngõa chăm sóc lứa tằm thương phẩm sắp đến ngày thu hoạch.

Nhẹ tay thay lớp lá mới cho lứa tằm được hơn chục ngày tuổi, ông Vi Văn Mạnh vui miệng trò chuyện: “Chúng tôi già cả, làm cầm chừng chứ nhiều hộ đầu tư nuôi lớn, thu về cả trăm triệu đồng mỗi tháng. Thực tế cho thấy nuôi tằm không vất vả, rủi ro và cần đầu tư nhiều như nuôi gà, lợn mà thu nhập lại cao hơn hẳn. Quan trọng nhất là nguồn thức ăn cho tằm, nhà tôi trồng ba mẫu sắn, cứ sáng sớm, hai vợ chồng ra đồi hái về hai bao tải lá là đủ dùng cho cả ngày. Mỗi tháng chúng tôi nuôi 4 lứa gối nhau, số lượng không nhiều nhưng thu nhập mỗi người cũng được khoảng chục triệu đồng, coi như có suất lương hưu ổn định...”.

Theo tính toán của những người nuôi tằm, để có 1kg tằm thương phẩm phải cần đến 10kg lá sắn tươi. Do đó, nhà nào muốn nuôi tằm bắt buộc phải có diện tích trồng sắn lấy lá. Khéo hái tỉa lá theo độ tuổi, sản lượng sắn củ cuối vụ không bị ảnh hưởng đáng kể. Lựa chọn được giống tốt, 10g trứng giống sau khoảng 17- 20 ngày tùy thời tiết sẽ cho thu hoạch khoảng 20kg tằm thương phẩm. Với giá thu mua tại khu dân cư hiện tại là 70.000 đồng mỗi kg tằm thương phẩm, người nuôi tằm đang “1 vốn 10 lời”, thu nhập gấp 10 lần đồng vốn bỏ ra đầu tư mua giống.

Tằm lá sắn rang lá chanh là món ăn khoái khẩu của nhiều người.

Trước đây, người nuôi tằm phải chủ động về giống. Sau mỗi lứa sẽ để lại một phần kén, để nở thành ngài, thu trứng. Việc này vừa mất thời gian, công sức, trứng giống thu được kém cả về chất lượng và sản lượng do không đáp ứng các yêu cầu về kỹ thuât. Hơn chục năm trở lại đây, đáp ứng nhu cầu về giống phục vụ quy mô nuôi tằm lá sắn thương phẩm ngày càng mở rộng, trên địa bàn xã Đồng Lương đã xuất hiện nghề mới: Sản xuất trứng tằm. 120- 150 kg kén sau 17- 30 ngày thực hiện nghiêm ngặt các quy trình kỹ thuật với điều kiện nhiệt độ, độ ẩm thích hợp sẽ cho thu hoạch 3 kg trứng tằm giống. Với giá bán từ 7- 10 triệu đồng/kg, đây cũng đang là nghề “hái ra tiền” của nhiều gia đình trong xã.

Từng nuôi tằm thương phẩm nhiều năm, từ kinh nghiệm tích lũy được, năm 2011, ông Trương Văn Chí ở khu Dộc Ngõa đã đầu tư hơn hai tỷ đồng dựng nhà xưởng, thiết bị kỹ thuật để sản xuất trứng tằm giống. Đặt kén giống tận bản làng vùng cao của Sơn La với giá dao động từ 120.000-350.000 đồng mỗi kg tùy thời điểm, chất lượng, trung bình mỗi ngày, cơ sở sản xuất của ông cho ra lò 3-5 kg trứng tằm lá sắn, giải quyết việc làm thường xuyên cho 6-10 lao động địa phương với thu nhập bình quân 7,5-8 triệu đồng/người/tháng. Qua đó để thấy quy mô, nguồn thu khá lớn, ổn định từ nghề sản xuất trứng giống, nuôi tằm lá sắn mang lại cho các phú nông Đồng Lương.

Ông Trương Văn Chí kiểm tra quy trình sản xuất giống tằm lá sắn.

“Kho vàng” trên đất cằn

Đồi đất Đồng Lương giờ quanh năm vẫn mướt xanh sắc sắn. Giống cây trồng phù hợp với đất cằn vùng Trung du từng có thời gắn liền với hình ảnh đói nghèo, cơ cực của những nồi cơm độn, những trận say sắn nôn ra mật xanh mật vàng, người nôn nao, chao đảo, cồn cào như chết đuối trên cạn giờ lại ánh lên màu xanh trù phú khi trở thành nguồn thực phẩm cho con tằm.

Theo các tài liệu khoa học, tằm sắn là loại côn trùng giàu đạm, chất béo và chứa nhiều vitamin (A, B1, B2, PP, C), khoáng chất (nhất là canxi và photpho). Sách Đông y cũng viết: Tằm chín vị mặn, bùi béo, thơm ngậy, tính ấm, được dùng làm thuốc bổ thần kinh, dành cho người ăn ngủ kém, trẻ em chậm lớn, phụ nữ sau khi đẻ ít sữa, cơ thể suy nhược... Không mấy người dân Đồng Lương tường tận điều này, chỉ biết người tiêu dùng ưa chuộng, nhu cầu thị trường ngày càng lớn, giá bán tăng cao thì tập trung đầu tư sản xuất trứng giống, trồng sắn nuôi tằm thương phẩm. Số lượng người nuôi tằm trên địa bàn xã tăng nhanh, năm 2018, Làng nghề Nuôi và Sản xuất trứng tằm giống lá sắn Thống Nhất chính thức được thành lập.

Đến nay, làng nghề đã có khoảng 250 hộ nuôi tằm, trong đó có 8 hộ mở cơ sở sản xuất trứng tằm giống. Phụ thuộc vào điều kiện khí hậu, tằm không ưa lạnh nên chính vụ diễn ra từ tháng 4 đến tháng 10 Âm lịch hàng năm. Trong thời điểm này, mỗi ngày làng nghề xuất bán khoảng 1,5 – 2 tấn tằm thương phẩm và khoảng 20-25 kg trứng tằm giống. Chất lượng vượt trội, uy tín tăng cao, tiếng lành đồn xa, trứng giống và tằm thương phẩm của Làng nghề được khách hàng khắp các tỉnh, thành trong cả nước đặt mua, làm đến đâu tiêu thụ hết đến đấy.

Ông Trương Văn Chí, Trưởng Làng nghề Nuôi và Sản xuất trứng tằm giống lá sắn Thống Nhất cũng đồng thời là chủ cơ sở sản xuất trứng tằm lá sắn Chí Mai tự tin khẳng định: “Tằm lá sắn đang là vật nuôi phù hợp, có hiệu quả kinh tế cao nhất trên địa bàn xã. Vốn đầu tư ít, thời gian thu hoạch ngắn, thị trường tiêu thụ rộng mở, giá bán ổn định, chỉ cần có nguồn nguyên liệu là lá sắn và công lao động là có nguồn thu nhập ổn định ở mức cao.

Tùy theo quy mô, số lượng nuôi cũng như kinh nghiệm, kỹ thuật chăm sóc mà số tiền lãi thu về mỗi tháng có thể dao động từ vài triệu đến cả trăm triệu đồng. Tuy nhiên, có thể khẳng định, nếu để tâm vào công việc, nuôi tằm sẽ không nghèo... Làng nghề đang tập trung mở rộng quy mô, nâng cao sản lượng đồng thời tăng cường các hoạt động quảng bá, giới thiệu sản phẩm để tiếp tục nâng cao giá trị, hiệu quả kinh tế của con tằm lá sắn...”.

Diện mạo phong quang của Làng nghề Nuôi và sản xuất trứng tằm giống lá sắn Thống Nhất

“Kho vàng” từ con tằm đang giúp đất cằn Đồng Lương chuyển mình, nhiều gia đình thoát nghèo, có cuộc sống sung túc. Câu chuyện những phú nông nuôi tằm lá sắn ở Đồng Lương thêm một lần nữa khẳng định chân lý: Phát triển kinh tế trên cơ sở tận dụng tiềm năng, thế mạnh sẵn có của địa phương, nhanh nhạy nắm bắt nhu cầu thị trường luôn là hướng đi triển vọng, bền vững.

Cẩm Ninh