Lao Khô - nơi viết lên bài ca hữu nghị

Như một mối nhân duyên, tôi gặp lại ông Tráng Lao Lử trong buổi lễ tôn vinh Gương sáng pháp luật do Bộ Tư pháp tổ chức tại Thủ đô Hà Nội vào tháng 11 vừa qua. Trước đó, tôi đã từng gặp ông trong một chuyến công tác tại khu vực biên giới tỉnh Sơn La. Sinh sống tại bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La, gia đình ông Tráng Lao Lử có công tham gia nuôi giấu cán bộ Việt Minh và vun đắp tình hữu nghị hai nước Việt - Lào anh em.

Ông Tráng Lao Lử (thứ hai từ phải sang) trao đổi với cán bộ Đồn Biên phòng Chiềng On, BĐBP Sơn La.

Theo lời kể của ông Tráng Lao Lử, từ những năm 1965, ông đã tình nguyện tham gia dân quân tự vệ, cùng cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Nà Đít (nay là Đồn Biên phòng Chiềng On) tham gia bảo vệ biên giới, dẹp tan những toán phỉ nổi lên nhằm chống phá nhà nước. Sau khi vùng đất Phiêng Khoài đã bình yên, ông được cử học lớp y tá rồi trở về công tác tại Trạm Y tế xã Phiêng Khoài. Ngày ấy, bản Lao Khô ở xa trung tâm xã, đường sá đi lại khó khăn, hệ thống điện, đường, trường, trạm chưa có. Lao Khô vẫn còn là vùng đất hoang vu, cuộc sống khó khăn, thiếu thốn đủ bề. Nhắc đến đây, ông nói với chúng tôi: Nếu nói về bản Lao Khô và lịch sử hình thành với những thăng trầm của nó, phải nhắc đến cha tôi, một người tuyệt đối trung thành với Đảng, với cách mạng.

Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, Việt Nam và Lào cùng nhau xây dựng căn cứ kháng chiến. Năm 1948, Ban xung phong Lào Bắc gồm cả ta và bạn được thành lập tại tỉnh Sơn La, do đồng chí Kaysone Phomvihane làm Trưởng ban. Đội quân ấy đã di chuyển đến khu vực biên giới Việt Nam - Lào hoạt động. Từ đây, cách mạng Lào phát triển đến vùng Lào Hùng, Phiêng Xả, Moong Nam, Thà Luông, rồi lan rộng ra các tỉnh Đông Bắc Lào. Những năm tháng hoạt động bí mật, gian khổ, đồng chí Kaysone Phomvihane cùng các chiến sĩ Ban xung phong Lào Bắc đã được cụ Tráng Lao Khô cùng người dân nơi đây cưu mang, che chở, giúp đỡ.

Ông Tráng Lao Lử nhớ lại ký ức những ngày gia đình ông nuôi giấu đồng chí Kaysone Phomvihane: Cách đây 73 năm, vào khoảng tháng 4/1948, Ban xung phong Lào Bắc gồm 14 người hành quân qua địa bàn biên giới tỉnh Sơn La. Khi đến bản Phiêng Sa, huyện Yên Châu, đoàn cán bộ dừng lại để xây dựng căn cứ, huấn luyện quân sự và nắm tình hình trước khi hành quân vào đất Lào. Ban xung phong Lào Bắc đặt căn cứ hoạt động tại hang Thẩm Mế, riêng đồng chí Kaysone Phomvihane được tổ chức bố trí đến ở nhà cụ Tráng Lao Khô.

Những vật dụng hàng ngày mà cụ Tráng Lao Khô sử dụng để tiếp tế lương thực cho đồng chí Kaysone Phomvihane, hiện nay được trưng bày tại Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam - Lào.

Theo lời ông Lử kể: Khi đồng chí Kaysone Phomvihane về ở cùng, cả gia đình đều rất nhiệt tình vui vẻ, xem đồng chí như người thân trong gia đình và còn nhận làm anh kết nghĩa. Cụ Tráng Lao Khô tự tay đóng giường để đồng chí Kaysone Phomvihane ngủ. Để giữ bí mật, gia đình cụ Tráng Lao Khô đưa đồng chí Kaysone Phomvihane ra ở hang Thẩm Mế, cách nhà mấy cây số đường rừng. Cứ vài ba ngày, cụ lại xay ngô, giã thóc, mang thức ăn vào tiếp tế cho người anh kết nghĩa.

Năm 1949, trong một lần đồng chí Kaysone Phomvihane cho một người liên lạc đến tận nhà nói chuyện nhỏ với bố tôi. Nghe xong, bố tôi đưa 30 đồng bạc trắng cho người liên lạc. Khi người liên lạc đi rồi, bố tôi mới nói với cả nhà là đưa cho anh kết nghĩa 30 đồng bạc trắng để mua vũ khí. Sau khi mua được súng đạn, đồng chí Kaysone Phomvihane đã làm một giấy biên nhận gửi cho bố tôi và cảm ơn gia đình tôi đã giúp đỡ cách mạng Lào - ông Lử kể lại.

Ông Lử cho hay, ngay việc gia đình ông dựng ngôi nhà này ở lưng chừng đồi cũng là do đồng chí Kaysone Phomvihane chỉ bảo. Vào cuối năm 1948, bốn cán bộ Việt Minh hoạt động từ bên Lào về đây, có một người bị ốm nặng. Vài ngày sau khi đoàn cán bộ rời đi thì người trong nhà cũng lần lượt ốm, hóa ra bị lây bệnh đậu mùa. Đồng chí Kaysone Phomvihane bảo, đã lây bệnh dịch rồi, cần phải chuyển chỗ ở. Nói rồi đồng chí Kaysone cùng cụ Tráng Lao Khô đi chọn đất chuyển nhà, tìm mãi cuối cùng chọn mảnh đất ở lưng chừng đồi, dưới chân đồi có suối, cách nơi ở cũ hai cây số. Thấy gia đình cụ Tráng Lao Khô chuyển nhà, những hộ khác cũng chuyển theo, lâu dần lập thành bản, năm 1962, bản lấy tên thành bản Lao Khô từ đó đến giờ.

Cuối năm 1950, khi phong trào cách mạng ở Lào đã phát triển mạnh, để thuận lợi cho việc chỉ đạo, đồng chí Kaysone Phomvihane cho rời căn cứ về Lào. Vì hoàn cảnh chiến tranh mấy chục năm sau, cụ Tráng Lao Khô và người anh kết nghĩa không gặp nhau. Nhưng sau này, khi điều kiện đã bớt khó khăn, nhiều cán bộ nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào và gia đình Chủ tịch Kaysone luôn đi lại thăm gia đình ông Tráng Lao Lử. Cụ Tráng Lao Khô được Chính phủ Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào tặng Huân chương Tự do. Có thể nói, ân tình của gia đình cụ Tráng Lao Khô với Chủ tịch Kaysone Phomvihane không chỉ là mối liên hệ thân thiết của hai gia đình mà còn là biểu tượng tình đoàn kết giữa hai dân tộc, hai đất nước.

Vào ngày 6/7/2017, tại bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu, UBND tỉnh Sơn La tổ chức lễ khánh thành Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam - Lào. Đây là sự kiện quan trọng nằm trong chuỗi sự kiện kỷ niệm 55 năm Ngày thiết lập quan hệ hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Lào (5/9/1962 - 5/9/2017) và 40 năm Ngày ký Hiệp ước hữu nghị, hợp tác Việt Nam - Lào (18/7/1977 - 18/7/2017). Nơi đây, những năm 1948-1951, đồng chí Kaysone Phomvihane và các thành viên của Ban xung phong Lào Bắc hoạt động bí mật đặt nền móng đầu tiên trong quá tình hoạt động, đưa cách mạng Lào đến thắng lợi cuối cùng.

Với những đóng góp to lớn của gia đình cụ Tráng Lao Khô, Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam - Lào đã dành riêng một khu trưng bày hình ảnh và những vật dụng mà năm xưa cụ Tráng Lao Khô đã dùng để nuôi giấu Chủ tịch Kaysone Phomvihane cùng nhiều cán bộ Việt Minh. Qua đó, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, quan hệ đoàn kết đặc biệt, tình hữu nghị thủy chung, son sắc giữa hai nước Việt - Lào anh em.

Kim Nhượng